Ο καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Paris VIII Κώστας Βεργόπουλος αναλύει στη HuffPost Greece τα οικονομικά και πολιτικά δεδομένα λίγο πριν την κρίσιμη συνάντηση του Eurogroup της 8ης Δεκεμβρίου.
-Εκτός από τις διαπιστώσεις για την απόκλιση των ευρωπαϊκών οικονομιών ως κυρίαρχο δεδομένο στην ΕΕ, τι πρέπει να γίνει πρακτικά, ώστε να αντιστραφεί αυτή η πορεία;
Από την ιδρυτική Συνθήκη της Ρώμης (1957) μέχρι την Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992), η ευρωπαϊκή οικονομική πολιτική είχε βασίσει στις αρχές την «συνοχής» και της «σύγκλισης» ανάμεσα στις χώρες μελή. Είχε εξ αρχής θεωρηθεί ότι η ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, των κεφαλαίων και των εργαζομένων αποτελούσε βασικό μηχανισμό για την σύγκλιση και συνοχή στον ευρωπαϊκό χώρο. Εκτός αυτού, είχαν δημιουργηθεί ειδικευμένα ταμεία συνοχής και σύγκλισης που επιδοτούσαν τους αδύναμους εταίρους προκειμένου να ανταποκριθούν σε αυτούς τους στόχους, που θεωρούντο απαραίτητοι για την υψηλή επίδοση του ευρωπαϊκού συνόλου.
"Τα εθνικά εργαλεία ρύθμισης καταργούνται εν ονόματι της Ευρώπης, ενώ από την πλευρά δεν αναπληρώνονται με αντίστοιχα ευρωπαϊκά εργαλεία ρύθμισης" Όμως, από το 1992 και ιδίως από το 1998, με την εφαρμογή του κοινού νομίσματος, οι βασικοί αυτοί στόχοι έχουν ατονήσει και παραγκωνίσει. Με την κρίση του 2008, αναπτύσσεται ένας νέος ευρωπαϊκός λόγος με γερμανική έμπνευση στους αντίποδες του προηγούμενου: «οι υπερχρεωμένες χώρες είναι αποτυχημένες και δεν πρέπει να στηρίζονται, αλλά πρέπει να τιμωρούνται, διότι την στήριξη των αποτυχημένων χώρων πληρώνουν σε τελική ανάλυση οι φορολογούμενοι των επιτυχημένων». Με αυτή την λογική, κόβεται η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση στις υπερχρεωμένες χώρες και αυτές παραδίδονται έτσι στην ύφεση, όμως η τελευταία έχει μεταδοτικά αποτελέσματα σε ολόκληρη την Ευρωζώνη, ακόμη και στις πιστώτριες χώρες, με τελική συνέπεια την σημερινή γενική πορεία ολόκληρης της Ευρωζώνης προς τον αποπληθωρισμό (déflation). Για να αντιστραφεί η καθοδική πορεία της Ευρώπης προς τα τάρταρα, χρειάζεται επειγόντως να ξαναρχίσει η χρηματοδότηση των αδύναμων περιοχών με ευρωπαϊκό χρήμα και με χαμηλό κόστος, όσο αυτό με το οποίο η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα χρηματοδοτεί απεριόριστα τις ευρωπαϊκές ιδιωτικές τράπεζες. Για να υπάρχει σύγκλιση και συνοχή του συνόλου, απαιτείται να υπάρχει κινητικότητα, πλαστικότητα, προσαρμοστικότητα, που μόνον με την ανάπτυξη εξασφαλίζεται. Ενώ με την ύφεση, τίποτα δεν κινείται και το μόνο που επικρατεί είναι ο νομός της αδρανείας και της κατάρρευσης.
-Υπάρχει τρόπος για να υποχωρήσει η κυρίαρχη αφήγηση που στηρίζεται πάνω στη διαλεκτική της εξακολουθητικής "τιμωρητικής" στάσης απέναντι στην Ελλάδα ως προϋπόθεση εξόδου από την κρίση;
Ο τρόπος είναι να αντιληφτούν οι ευρωπαίοι ιθύνοντες ότι η τιμωρητική πολιτική εξελίσσεται σήμερα σε μπούμερανγκ που στρέφεται εναντίον όλων, με συνέπεια το σημερινό θλιβερό αποτέλεσμα για ολόκληρη την Ευρωζώνη που σέρνεται σε ρυθμούς 0,2% και 0,3%, έναντι 4% των ΗΠΑ. Όμως, μεταδοτική είναι όχι μόνον η ύφεση, αλλά και η ενδεχόμενη αποβολή μιας χώρας μέλους από την Ευρωζώνη. Εάν το πρώτο οδηγεί την Ευρωζώνη προς τα κάτω, το δεύτερο είναι περισσότερο επικίνδυνο, αφού την οδηγεί σε διάρρηξη. Όσοι ενοχοποιούν την προ του 2008 ανάπτυξη ως δήθεν « τεχνητή », καθότι στηριζόμενη στο δανεισμό και στο κράτος, δεν πρέπει να παραβλέπουν ότι και η σημερινή ύφεση δεν έχει καθόλου «διορθωτικό » χαρακτήρα, είναι επίσης «τεχνητή», αφού βασίζεται επίσης στις εκ των άνω περικοπές κρατικών δαπανών και εισοδημάτων.
-Πιστεύετε ότι η Αριστερά και μια κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ θα κατορθώσει να αντιπαρατεθεί με συστηματικό και διορατικό τρόπο σε ένα απαιτητικό διεθνές περιβάλλον στο οποίο κυριαρχούν οι ευμετάβλητες αγορές και η εμμονή της Γερμανίας με την λιτότητα;
Πιστεύω ότι μια απλώς δημοκρατική κυβέρνηση, ούτε καν αριστερή, που εμπνέεται από τις ευρωπαϊκές ιδρυτικές Συνθήκες του 1957, δηλαδή που στοχεύει πράγματι στην συνοχή και σύγκλιση στην Ευρώπη, δεν θα ανησυχούσε περισσότερο τις αγορές, αλλά αντίθετα θα τις καθησύχαζε. Αυτό δηλούν σήμερα και οι συστάσεις του ΔΝΤ και του ΟΟΣΑ, αλλά και από την πλευρά των ΗΠΑ και του υπόλοιπου πλανήτη. Η αποκατάσταση της σταθερότητες στην Ευρώπη, αντί της σημερινής πορείας προς την ύφεση και τον αποπληθωρισμό, θα είναι προς όφελος όλων των πλευρών, τόσο των εσωτερικών, όσο και των εξωτερικών. Όταν σήμερα η Ευρώπη και ιδίως η Γερμάνια διαθέτουν σοβαρά εξωτερικά πλεονάσματα που δεν ανακυκλώνουν ούτε καν στο εσωτερικό τους, αυτό σημαίνει ότι απομυζούν μονόπλευρα την παγκόσμια οικονομία και διατηρούνται εις βάρος της.
-Με ποιο τρόπο οι πολίτες των χωρών του Νότου που αντιμετωπίζουν κοινά προβλήματα και προκλήσεις θα μπορούσαν να συσπειρωθούν αποτελεσματικά εναντίον της Γερμανικής «ορθοδοξίας»;
"Ούτε πιστεύω ότι οι δανειστές αποβλέπουν στην κήρυξη της χώρας σε αδυναμία πληρωμών, με σκοπό να περάσουν σε κατασχέσεις της δημόσιας περιουσίας. Σε μια πτωχευμένη χωρά, τα δημόσια αγαθά απαξιώνονται κι αυτά και αντί να προσελκύουν επενδυτές, απωθούν''Το κλειδί για την σύμπραξη όλων των χώρων στην ανατροπή της σημερινής πολίτικης είναι το μέγεθος των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν εξ αιτίας της «γερμανικής ορθοδοξίας». Η έκταση της ανεργίας και ιδίως των νέων πιέζουν ασφυκτικά προς αυτή την κατεύθυνση. Επίσης, η υπολειτουργία του ήδη εγκατεστημένου παραγωγικού εξοπλισμού εξελίσσεται σε σπατάλη που πιέζει και αυτή προς την ιδία κατεύθυνση. Με την γερμανική απολυτή προτεραιότητα στην άμεση καταπολέμηση των δημοσίων ελλειμμάτων, όλες οι ευρωπαϊκές οικονομίες κατευθύνονται ολοταχώς προς αρνητικές επιδόσεις. Η ανάκαμψη δεν θα γίνει ποτέ, εάν προηγουμένως δεν μεταβάλει στόχους η οικονομική πολιτική.
-Είστε αισιόδοξος για την πορεία της Ευρωπαϊκής Αριστεράς; Με ποιο τρόπο θα επικαιροποιηθούν τα οράματα αυτά μέσα σε ένα αχανές περιβάλλον εθνικισμών και οικονομικής απορρύθμισης;
Εάν σήμερα αναπτύσσονται οι εθνικισμοί στην Ευρώπη και μάλιστα με αντί-ευρωπαϊκό περιεχόμενο, αυτό οφείλεται αποκλειστικά και μόνον στην αποτυχία της σημερινής ευρωπαϊκής πολίτικης, από την όποια οι εθνικισμοί επωφελούνται. Η γερμανική πολιτική στην Ευρώπη δεν παύει να συσσωρεύει αποτυχίες και αυτές δεν παύουν να ενισχύουν τους αποχρωστικούς εθνικισμούς. Εάν η Ευρώπη ακολουθούσε το αρχικό ιδρυτικό της πρόγραμμα με στόχο την συνοχή και την σύγκλιση, οι εθνικισμοί θα είχαν βρεθεί τελείως εκτός κλίματος και φάσης. Εξ άλλου, η Ευρώπη οικοδομήθηκε στη βάση της προστασίας των χώρων μελών από τους κινδύνους της παγκοσμιοποίησης, όπως τόνιζε ο Ζακ Ντελόρ. Άντυτου, σήμερα με την υστερία των απορρυθμίσεων, η Ευρώπη, αντί να προστατεύει, παραδίδει ανυπεράσπιστες τις χώρες μελή στις αγορές. Τα εθνικά εργαλεία ρύθμισης καταργούνται εν ονόματι της Ευρώπης, ενώ από την πλευρά δεν αναπληρώνονται με αντίστοιχα ευρωπαϊκά εργαλεία ρύθμισης.
-Αφού η διάγνωση για το χρέος και την ανάγκη κουρέματος έχει πιστοποιηθεί ως μια ενδεδειγμένη λύση και από το ΔΝΤ πόσο χρόνο πιστεύετε θα διανύσουμε για να φτάσουμε σε μια ευνοϊκή λύση για την Ελλάδα;
Είτε με τον έναν είτε με τον άλλο τρόπο, το ελληνικό χρέος θα πρέπει να πάψει να επιβαρύνει ασφυκτικά τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας. Όταν σήμερα, υπό τους ευνοϊκότερους όρους, η Ελλάδα υποχρεώνεται από τους ευρωπαίους δανειστές της να αποσπά κάθε χρόνο 10% με 20% του Εθνικού Εισοδήματος της για πληρωμές χρεολυσίων και τόκων, είναι προφανές ότι δεν μπορεί να γίνεται σοβαρός λόγος για ανάκαμψη και επιστροφή της χώρας στην ανάπτυξη. Πολύ περισσότερο που, όπως προβλέπεται από το πρόγραμμα του 2012, η εξυπηρέτηση του ελληνικού χρέους αναμένεται να ξεπεράσει το 30% του ΑΕΠ από το 2024. Καμία έξυπνη διαχείριση αυτού του χρέους δεν θα είναι σοβαρή, εάν δεν αποδεχτεί την διαγραφή του μεγαλυτέρου μέρους του και την μετάθεση σε βάθος χρόνου την αποπληρωμή του εναπομένοντος και μάλιστα με ρήτρα ανάπτυξης. Ούτε πιστεύω ότι οι δανειστές αποβλέπουν στην κήρυξη της χώρας σε αδυναμία πληρωμών, με σκοπό να περάσουν σε κατασχέσεις της δημόσιας περιουσίας. Σε μια πτωχευμένη χωρά, τα δημόσια αγαθά απαξιώνονται κι αυτά και αντί να προσελκύουν επενδυτές, απωθούν.
-Πως σχολιάζετε το ναυάγιο των διαπραγματεύσεων στο Παρίσι με τους δανειστές;
"Όταν σήμερα η Ευρώπη και ιδίως η Γερμάνια διαθέτουν σοβαρά εξωτερικά πλεονάσματα που δεν ανακυκλώνουν ούτε καν στο εσωτερικό τους, αυτό σημαίνει ότι απομυζούν μονόπλευρα την παγκόσμια οικονομία και διατηρούνται εις βάρος της"Οι διαπραγματεύσεις με τους δανειστές έπρεπε να γίνονται στην έδρα της κυβέρνησης, εκεί που εδράζεται η εθνική κυριαρχία, και όχι στο εξωτερικό. Η κυβέρνηση προτίμησε το Παρίσι, για να περιφέρει επιδερμική επίδειξη απεξάρτησης από την Τρόικα. Όμως τώρα, φθίνει στο σημείο να εκλιπαρεί την Τρόικα να επιστρέψει στην Αθήνα, πράγμα που εξ αρχής επιθυμούσε να αποφύγει. Οι διαπραγματεύσεις προσέκρουσαν στις υπερφίαλες και αντιπαραγωγικές αξιώσεις της Τρόικας, σχετικά με την αύξηση του ΦΠΑ και τις 100 δόσεις για τις καθυστερούμενες οφειλές. Ωστόσο, είναι προφανές ότι τόσο το ένα μετρό όσο και το άλλο, εάν εφαρμοστούν, περιορίζουν ακόμη περισσότερο τα εισοδήματα, όπως και το διαθέσιμο στην εσωτερική αγορά χρήμα, με τελικό αποτέλεσμα την πλήρη αποξήρανση της ελληνικής οικονομίας ακόμη και από τα τελευταία εναπομένοντα ίχνη ρευστότητες. Εάν οι αξιώσεις γίνουν δέκτες, τότε σβήνει και η τελευταία αναλαμπή που δημιουργήθηκε στη χωρά από το καλοκαίρι του 2014, με αφορμή τις αυξημένες εισπράξεις από τον τουρισμό και την σχετική βελτίωση του κλίματος εμπιστοσύνης των καταναλωτών και των επενδυτών.
-Με ποιο τρόπο οι «αμετανόητοι» υπερασπιστές της ευημερίας των πολιτών και των κοινωνικών ελευθεριών θα μπορέσουν να αντισταθούν στον παραλογισμό της γερμανοκεντρικής Ευρώπης; Πιστεύετε ότι οι νέοι διαθέτουν σήμερα επαρκή θεωρητικά και πρακτικά εργαλεία για να προωθήσουν τις αναγκαίες πολιτικές αλλαγές;
Απέναντι στον παραλογισμό της «γερμανοκεντρικης Ευρώπης», οι νέοι είναι σήμερα τα κυριότερα θύματα αυτού, αφού η νεανική ανεργία είναι τριπλάσια και τετραπλάσια του μέσου όρου σε όλες τις χώρες της Ευρωζώνης. Ακόμη και αν υποτεθεί ότι δεν διαθέτουν τα θεωρητικά εργαλεία, αυτό δεν είναι πρόβλημα, αφού ακόμη και αν τα διέθεταν, θα έπρεπε οπωσδήποτε να τα αλλάξουν και να τα ανακαινίσουν. Όπως έλεγε κάποιος Μαρξ, δεν εξαρτάται η ζωή από την θεωρία, αλλά η θεωρία από την ζωή. Οι θεωρίες δεν προηγούνται της ζωής, αλλά πάντοτε ακολουθούν και προσπαθούν εκ των υστέρων να εξηγήσουν το τι συνέβη.
-Πως θα ξεπεράσει η Ελλάδα την ιστορική ροπή στο λαϊκισμό που την οδήγησε στο να μην έχει αντανακλαστικά απέναντι στη κρίση και ποιος είναι ο τρόπος να θωρακιστεί από ενδεχόμενους νέους λαϊκισμούς;
Εάν με τον ορό «λαϊκισμός» εννοούμε την απλή και συνήθη πολιτικάντη δημαγωγία, τότε το ζήτημα έχει περιορισμένη σημασία. Όμως, είθισται με αυτόν τον ορό να υποδηλώνονται οι κινητοποιήσεις ολοκλήρου του λάου, σαν σύνολο, σε αντιπαράθεση με τις λεγόμενες «ταξικές ». Εάν σήμερα επικαιροποιειται η αναφορά σε ολόκληρο τον λαό, με την κίνδυνο αυτό να χαρακτηρίζεται «λαϊκισμός», αυτό οφείλεται στο ότι με τις γερμανικές επιλογές στην Ευρώπη, πλήττονται ταυτόχρονα πολλές τάξεις και πανσπερμία κοινωνικών στρωμάτων, πράγμα που οδηγεί μοιραία σε ανάδειξη πολυσυλλεκτικών λαϊκών μετώπων. Η ταξική αναφορά λειτούργει διασπαστικά για τις νέες λαϊκές συσπειρώσεις, ενώ τα ποικίλα και οξύτατα προβλήματα που αντιμετωπίζουν όλοι προέρχονται σήμερα από ένα ενιαίο και αυταρχικό κέντρο, που δεν διστάζει να αποδόμει και να απαξιώνει όλες τις κοινωνικές, πολιτικες και πολιτισμικες κατακτήσεις στον ευρωπαϊκό χώρο κατά τους δυο τελευταίους αιώνες. Ο «λαϊκισμός» με την δεύτερη έννοια, ως λαϊκή συσπείρωση πολλών τάξεων και κοινωνικών στρωμάτων, πρέπει σήμερα να ανησυχεί τα κατεστημένα πολιτικά συστήματα και μάλιστα πολύ περισσότερο από ότι με την πρώτη έννοια της απλής πολιτικάντικης δημαγωγίας.
-Πως πιστεύετε ότι θα διαμορφωθεί ο χώρος της Κεντροδεξιάς και της Δεξιάς στην Ελλάδα;
Το ελληνικό «παράδοξο» σήμερα είναι ότι ενώ ο χώρος των συντηρητικών ευρωπαϊκών κόμματων «καίγεται» στην κοινή γνώμη, εν τούτοις το όραμα της Ευρώπης δεν έχει επί του παρόντος «καεί» και μάλιστα παραμένει σε μεγάλο βαθμό στην Ελλάδα και πάντως πολύ περισσότερο από ότι στη Γερμάνια, η όποια μέχρι σήμερα αντλεί μονομερώς τα περισσότερα οφέλη από το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Η ελληνική Δεξιά και Κεντροδεξιά, εάν έχει ακόμη κάποιο μέλλον στην Ελλάδα, αυτό θα φάνει από το ποσό είναι διατεθειμένη να αρθρώσει κριτικό λόγο απέναντι στην σημερινή καταστροφική πορεία των ευρωπαϊκών πραγμάτων, αντί να τα εξωραΐζει, όπως κάνει σήμερα, και να ισχυρίζεται ότι η πολιτική της είναι μονόδρομος για την έξοδο από την ύφεση και για την επιτυχία. Η κριτική στάση απέναντι στην σημερινή Ευρώπη φέρεται κυρίως από την ευρωπαϊκή Αριστερά, όμως αυτό δεν ήταν αναγκαίο. Δεδομένου ότι και η Αριστερά ασκεί αυτή την κριτική όχι με κατ΄ανάγκην αριστερό λόγο, αλλά με παλλαϊκό και πανδημοκρατικό λόγο και επιχειρήματα. Εάν η σημερινή πτωτική πορεία της Ευρώπης δεν τις αγγίζει, τότε δεν έχουν σοβαρό μέλλον στη χωρά μας ούτε η Δεξιά ούτε η Κεντροδεξιά, αλλά επίσης ούτε και η Κεντροαριστερά.