«Διότι δε συνεμορφώθην προς τας υποδείξεις. Πέρα από το γαλάζιο κύμα, το γαλάζιο ουρανό...Χρόνος μπαίνει, χρόνος βγαίνει, μες στο σύρμα περπατώ. Αλικαρνασσός, Παρθένι, Ωρωπός, Κορυδαλλός ο λεβέντης περιμένει της ελευθεριάς το φως». Οι στίχοι αυτοί του Μίκη Θεοδωράκη γράφτηκαν όταν ήδη οι συνταγματάρχες είχαν κλέψει την άνοιξη, στις 21 Απριλίου του 1967 και προσπάθησαν να αλλάξουν τη σχέση του Έλληνα με το φως.
Νησιά του Αιγαίου, της θάλασσας του πολιτισμού, μετατράπηκαν σε νησιά του διαβόλου, όπου στέλνονταν όλοι αυτοί οι οποίοι αρνούνταν το μηδέν και το σκοτάδι καθώς ήξεραν πως αυτό δεν υπάρχει και ότι είναι μόνο απουσία του φωτός.
Όμως, κάτω από αυτό το φως, η πέτρα καίει και οι σκιές δεν μπορεί παρά να είναι οι πιο έντονες, δεν υπάρχει γκρίζο, μόνο σύγκρουση.
΄Έτσι ο τόπος μας έγινε κολαστήριο με κάτεργα και στρατόπεδα συγκέντρωσης. Χιλιάδες αντιφρονούντες της χούντας γέμισαν ακατοίκητα νησιά του τόπου μας για να τα καθαγιάσουν.
Βέβαια τις εκτοπίσεις δεν τις εμπνεύσθηκε το καθεστώς των στρατιωτικών, ήδη από τον Μεταξά τα νησιά του Αιγαίου ήταν τόπος εξορίας.
Εκτιμάται ότι μεταξύ 1928 και 1971, χρησιμοποιήθηκαν συνολικά 29 νησιά του Αιγαίου ως τόποι εξορίας και φυλακής. Πρόκειται για τα νησιά: Άγιος Ευστράτιος, Αίγινα, Αλόννησος,Αμοργό, Ανάφη, Αντικύθηρα, Αντίπαρος, Γαύδος, Γυάρος, Θήρα, Ικαρία, Ίος, Κίμωλος, Κύθηρα, Λέρος, Λήμνος, Μακρόνησος, Μήλος, Νάξος,Πάρος, Σαμοθράκη, Σέριφος, Σίκινος, Σίφνος, Σκύρος, Τρίκερι, Φολέγανδρος, Φούρνοι, Χίος. Επίσης, για μικρότερο χρονικό διάστημα έχουν φιλοξενήσει μικρό αριθμό εξορίστων τα νησιάΆνδρος, Τήνος, Σύρος, Κύθνος, Μύκονος και Σκιάθος.
Όσον αφορά στα νησιά του Αιγαίου κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας επαναλειτούργησαν τα στρατόπεδα της Γυάρου, και ιδρύθηκαν στρατόπεδα στο Παρθένι και το Λακκί της Λέρου, ενώ μεμονωμένες εκτοπίσεις έγιναν, σε διάφορα νησιά και στην Κρήτη.
Στην Ανάφη η διαβίωση ήταν εξαιρετικά δύσκολη εξαιτίας της έλλειψης τροφίμων και νερού, όμως από τα χειρότερα κολαστήρια η Γυάρος. Πάντα ήταν.
Ο στωικός φιλόσοφος Μουσώνιος Ρούφος είχε εξοριστεί στη Γυάρο το 65 π.Χ.. Ο μαθητής του Επίκτητος λέει: «Εάν βρεθείς στη Γυάρο, ο νους σου να μην τρέχει στη ζωή της Ρώµης. Είναι προτιμότερο να παραμένεις προσηλωμένος στην πραγματικότητα –διότι αυτός που βρίσκεται στη Γυάρο ζει σαν άνθρωπος του πνεύµατος».
Η Γυάρος λειτούργησε σε τρεις περιόδους, δήλωσε στη HuffPost Greece ο πρόεδρος του συλλόγου «Γυάρος – Ιστορική μνήμη» Κώστας Κατσιμπίνης. Σύμφωνα με τον ίδιο η πρώτη ήταν από το 1947-1953. Τότε τα κτίρια των φυλακών, τα οποία τα είχε σχεδιάσει ένας Βρετανός, τα έκτισαν οι χιλιάδες κρατούμενοι με ιδρώτα και αίμα. Οι 20.000 φυλακισμένοι έμεναν σε αντίσκηνα.
Αφού έκτισαν τη φυλακή το 1952 σταμάτησε να λειτουργεί. Η δεύτερη περίοδος ήταν από το 1954 έως το1961, ενώ λειτούργησε πάλι σαν τόπος εξορίας την περίοδο της χούντας των συνταγματαρχών 1967- 1968. Το 1973 άνοιξε και πάλι για λίγους μήνες όπου ο Ιωαννίδης έστειλε μερικούς κεντρώους.
Το 1974 ο θεσμός των εκτοπίσεων, καταργείται πλέον οριστικά και νομικά.
«Ήταν η μεγαλύτερη φυλακή της Μεσογείου. Απρόσιτη, άνυδρη με δύσκολη επικοινωνία» περιγράφει ο κ. Κατσιμπίνης.
Επίσης, μας αφηγείται, τι συνέβη όταν κατηγορήθηκε το καθεστώς Παπαδόπουλου από το Συμβούλιο της Ευρώπης ότι στην Ελλάδα υπήρχε στρατόπεδο συγκέντρωσης.
«Ο δικτάτορας το αρνήθηκε, τότε μια δημοσιογραφική αποστολή από το γερμανικό περιοδικό Stern και το γαλλικό Paris Match με ένα ιδιωτικό αεροσκάφος πέταξε πάνω από τη Γυάρο και έβγαλε φωτογραφίες των κρατουμένων. Η αποστολή κατάφερε να περάσει στην Ιταλική επικράτεια, δημοσίευσε τις φωτογραφίες κάτι που είχε ως αποτέλεσμα να αποβληθεί η Ελλάδα από το Συμβούλιο της Ευρώπης και να εκτεθεί στη διεθνή κοινότητα η χούντα» λέει ο κ.Κατσιμπίνης.
Ο ίδιος, σχολιάζει πως μετά την μεταπολίτευση «διαπράχθηκε ένα έγκλημα» καθώς η Γυάρος κηρύχθηκε πεδίο βολής καταστρέφοντας τα κτίσματα εκείνα που φτιάχτηκαν με το μόχθο των δημοκρατών πολιτικών κρατουμένων, για να στεγάσουν άλλους υπέρμαχους της δημοκρατίας κάποια χρόνια αργότερα.
Έπειτα από παρέμβαση του συλλόγου «Γυάρος – Ιστορική Μνήμη» το 2000 το νησί αποχαρακτηρίστηκε από πεδίο βολής.
Πολιτικοί κρατούμενοι εστάλησαν και στις φυλακές Καλαμίου (Ιτζεδίν), Αλλικαρνασσού Κρήτης, Βούρλων, Αίγινας, Εφταπυργίου και Κορυδαλλού.
Όμως η χούντα, προσπάθησε να μουτζουρώσει κάθε ομορφιά στον τόπο. Οι χιλιάδες κρατούμενοι της Γυάρου μετά το 1968 εστάλησαν σε άλλες περιοχές της χώρας.
Οι περισσότεροι πήγαν στη Λέρο, τόπος εξορίας από την εποχή του Ιουλίου Καίσαρα, ο οποίος εξορίστηκε σε βραχονησίδα κοντά στο νησί.
Στη Λέρο υπήρχε το στρατόπεδο στο Παρθένι και στο Λακκί. Από τον Ιούλιο του 1967 και μέχρι το 1971, αν και δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία, εκτιμάται ότι «φιλοξενήθηκαν» περίπου 4000 άτομα. Ανάμεσα σ' αυτούς πολλοί επώνυμοι όπως ο Ρίτσος , ο Γλέζος.
Εκεί στην Αγία Κιουρά οι εξόριστοι της Λέρου ζωγράφισαν τις μοναδικές στο είδος τους αγιογραφίες των αγίων χωρίς φωτοστέφανο, με το Χριστό να είναι ο νεότερος εξόριστος και κάθε ζωγραφιά ήταν ένας συμβολισμός του αδύναμου που τρόμαζε τον δυνατό.
«Επίσης πολλούς πολτικούς κρατούμενους τους πήγαν σε διάσπαρτα ορεινά χωριά της Ηπειρωτικής Ελλάδας, στο Καρπενήσι, στην Ευρυτανία, στην Πελοπόννησο, στη Στερεά Ελλάδα, όπου τους είχαν σε αυστηρό κατ΄ οίκον περιορισμό» επισημαίνει ο κ. Κώστας Κατσιμπίνης.
Για παράδειγμα ο Μίκης Θεοδωράκης εξορίστηκε το 1968 από τη χούντα των συνταγματαρχών στο χωριό Ζάτουνα στην Ορεινή Αρκαδία μαζί με τη σύζυγό του Μυρτώ Θεοδωράκη και τα παιδία τους Γιώργο και Μαργαρίτα. Εκεί έμεινε μέχρι τον Οκτώβριο του 1969.
Το πνεύμα όμως δεν φυλακίζεται εκτός και εάν είσαι προσκυνημένος. Έτσι σε αυτή την εξορία εμπνεύστηκε και συνέθεσε έντεκα κύκλους τραγουδιών με τον τίτλο Αρκαδίες, τη μουσική για τη ταινίας Ζ των Κώστα Γαβρά και Βασίλη Βασιλικού.
Δίδαγμα ζωής και οι απλοί άνθρωποι, οι αγωνιστές εκείνοι τα ονόματα των οποίων θυμούνται λίγοι ή κανείς, που υπέφεραν στωικά στο κάθε ξερονήσι που κάποιοι προσπάθησαν να το κάνουν ένα μικρό «Νταχάου» και κράτησαν την άνοιξη στη ψυχή τους.
«Η Γυάρος μάς θυμίζει ότι η Αντίσταση είναι η αξιοπρέπεια της ανθρώπινης ύπαρξης» θυμίζει η επιγραφή που έχει στηθεί στη Γυάρο.