Η πρόσδεση των χωρών της ανατολικής Ευρώπης στο σοβιετικό «άρμα» μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου είχε ως αποτέλεσμα για πολλά χρόνια μετά την πτώση της ΕΣΣΔ να επιδοθούν σε μια εντατική αναζήτηση «ταυτότητας» σε έναν κόσμο ο οποίος είχε αλλάξει τόσο πολύ. Σε πολλές περιπτώσεις επέλεξαν να κάνουν «στροφή» προς την Ευρώπη και τη Δύση γενικότερα, αν και δεν ήταν λίγες αυτές οι οποίες δεν θέλησαν να αποκόψουν δεσμούς/ παγώσουν σχέσεις με τη Ρωσία.
Οι εξελίξεις των τελευταίων ετών, με την αναζωπύρωση της αντιπαράθεσης μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης, επηρεάζουν σημαντικά τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης, και ιδιαίτερα τη Λευκορωσία, τον Μόλδοβα, την Εσθονία, τη Λετονία και τη Λιθουανία. Οι γεωπολιτικές εξελίξεις, από την ανανεωμένη κόντρα Δύσης- Ρωσίας μέχρι την προσφυγική κρίση, έχουν αλλάξει τα δεδομένα- και, όπως εκτιμάται σε ανάλυση της Stratfor, μέσα στα επόμενα 25 χρόνια, οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης (κάποιες εκ των οποίων, σημειωτέον, έχουν τηρήσει ιδιαίτερα σκληρή στάση απέναντι στην Ελλάδα σε θέματα όπως το προσφυγικό και η κρίση χρέους) θα συγκλίνουν όλο και περισσότερο, δημιουργώντας ένα νέο περιφερειακό μπλοκ το οποίο θα συγκεντρώνει την οικονομική και στρατιωτική ισχύ των μελών του.
Η ιστορία
Η ιστορία της Λευκορωσίας θυμίζει αυτήν της Ουκρανίας: τραβήχτηκε στην αντιπαράθεση μεταξύ Ρωσίας και Δύσης επειδή ήταν τμήμα της επικράτειας των Ρως του Κιέβου. Μετά την κατάρρευση των Ρως τον 13ο αιώνα, το Μεγάλο Δουκάτο της Λιθουανίας προσάρτησε τη Λευκορωσία, κάτι που οδήγησε μετέπειτα στη δημιουργία της Πολωνικής- Λιθουανικής Κοινοπολιτείας. Οι Πολωνοί και οι Λιθουανοί έλεγχαν τη Λευκορωσία για πολλά χρόνια, μέχρι τη διάσπαση της κοινοπολιτείας και τον διαμελισμό της Πολωνίας τον 18ο αιώνα. Η Λευκορωσία στη συνέχεια πέρασε στη Ρωσική Αυτοκρατορία και μετά στη Σοβιετική Ένωση. Οι χώρες της Βαλτικής από την άλλη είχαν διαφορετική πορεία: Η Εσθονία και η Λετονία ανήκαν στις διάφορες σκανδιναβικές και γερμανικές δυνάμεις που ήταν σε ισχύ στην περιοχή κατά τον Μεσαίωνα, ενώ η Λιθουανία αποτέλεσε υπολογίσιμη δύναμη από μόνη της, αρχίζοντας ως το Μεγάλο Δουκάτο της Λιθουανίας τον 13ο αιώνα πριν τη δημιουργία της κοινοπολιτείας τον 16ο αιώνα. Σε κάθε περίπτωση, και οι τρεις χώρες κάποια στιγμή εντάχθηκαν στη Ρωσική Αυτοκρατορία και μετά στη Σοβιετική Ένωση.
Όσον αφορά στον Μόλδοβα, άρχισε ως μέρος της Ρουμανίας, και μέχρι την προσάρτησή του στη Ρωσική Αυτοκρατορία τον 19ο αιώνα, δεν είχε σφυρηλατήσει τη δική του πολιτιστική/ πολιτική ταυτότητα. Η Ρωσία επεδίωξε την ενσωμάτωση/ αφομοίωσή του, διαχωρίζοντάς τον από τη Ρουμανία. Αν και προσωρινά επέστρεψε σε ρουμανικά χέρια μετά τη Ρωσική Επανάσταση, η ΕΣΣΔ στη συνέχεια τον ενσωμάτωσε στην επικράτειά της κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Οι συμμαχίες των τελευταίων 25 ετών
Από την πτώση της ΕΣΣΔ και μετά, η Λευκορωσία είχε μια σχετικά σταθερή ατζέντα εξωτερικής πολιτικής. Ο πρόεδρος Αλεξάντρ Λουκασένκο, ο οποίος είναι στην εξουσία από τις πρώτες προεδρικές εκλογές του 1994, έχει κρατήσει πολλά στοιχεία της σοβιετικής δομής, όπως τη συγκέντρωση εξουσιών στον εκτελεστικό τομέα και μια οικονομία την οποία ελέγχει το κράτος. Επίσης, ο Λουκασένκο έχει συνεχίσει τις στενές σχέσεις και τη συνεργασία με τη Ρωσία, τηρώντας αποστάσεις από τη Δύση. Οι χώρες της Βαλτικής, στην άλλη πλευρά, ακολούθησαν φιλοδυτική πορεία μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, επιδιώκοντας άμεσα ένταξη στην Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ, κάτι που πέτυχαν το 2004. Και οι τρεις είναι μέλη της Ευρωζώνης και υποστηρίζουν την αύξηση των δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην περιοχή για την αντιμετώπιση της ρωσικής επιθετικότητας. Ο Μόλδοβας, από την άλλη πλευρά, πάσχει από πολιτική αστάθεια, λόγω του διαχωρισμού μεταξύ των φιλορώσων και των φιλοδυτικών. Αμέσως μετά την ανεξαρτητοποίηση, άρχισαν συγκρούσεις ανάμεσα στις δυνάμεις ασφαλείας και αποσχιστές/ αυτονομιστές στην Υπερδνειστερία, με αποτέλεσμα την απόσχισή της από τον Μόλδοβα- και η Ρωσία συνεχίζει να στηρίζει οικονομικά και στρατιωτικά. Στο μεταξύ, εξακολουθούν να υφίστανται μεγάλα ρήγματα.
Τα επόμενα 25 χρόνια
Μέσα στις επόμενες δεκαετίες, αναφέρεται στην ανάλυση της Stratfor, αναμένονται μεγάλες δημογραφικές μεταβολές, με μεγάλες μειώσεις πληθυσμού ως το 2050 σε Λευκορωσία, χώρες της Βαλτικής, Μόλδοβα και Ουκρανία. Αυτό θα επιφέρει αλλαγές στις οικονομίες και τις πολιτικές των χωρών αυτών, όπως και στους προσανατολισμούς τους όσον αφορά στην εξωτερική πολιτική. Καθώς οι πληθυσμοί μικραίνουν, τα κράτη της ανατολικής Ευρώπης θα αναγκαστούν να σφυρηλατήσουν συνεργασίες για να αποφύγουν τις οικονομικές υφέσεις και να προστατευτούν από εξωτερικές απειλές, κάτι που έχουν αρχίσει ήδη να κάνουν: Η Λευκορωσία ακολουθεί τη Ρωσία, οι χώρες της Βαλτικής την Ευρώπη και ο Μόλδοβας επιδιώκει την ενσωμάτωση στη Δύση (πλην Υπερδνειστερίας). Ωστόσο, στα επόμενα 25 χρόνια η αφοσίωση της Λευκορωσίας στη Ρωσία ενδεχομένως να κλονιστεί, καθώς εξαρτάται από τον Λουκασένκο, ο διάδοχος του οποίου μπορεί να ακολουθήσει άλλη πορεία. Καθώς η Ρωσία αντιμετωπίζει το δικό της δημογραφικό πρόβλημα και η νέα γενιά των Λευκορώσων, που έχει λιγότερους δεσμούς με την σοβιετική περίοδο, αναλαμβάνει τα ηνία, είναι πιθανό η χώρα να στραφεί προς τη Δύση. Επίσης, η διαθεσιμότητα μη ρωσικών πηγών ενέργειας (υγροποιημένο φυσικό αέριο μέσω τερματικών στην Πολωνία και τις χώρες της Βαλτικής) θα περιορίσει την ενεργειακή εξάρτησή της από τη Ρωσία μακροπρόθεσμα. Ωστόσο, όπως και στην περίπτωση της Ουκρανίας, αυτό δεν θα οδηγήσει απαραίτητα σε ένταξη στην Ε.Ε. ή στο ΝΑΤΟ – αντ'αυτού, εκτιμάται πως η χώρα ίσως επιδιώξει να συσφίξει τους δεσμούς με τις γειτονικές χώρες, πιθανότατα δημιουργώντας ένα νέο μπλοκ, αντίστοιχο της παλαιάς Πολωνικής- Λιθουανικής Κοινοπολιτείας, που θα περιλαμβάνιε την Ουκρανία και τις χώρες της Βαλτικής. Οι ΗΠΑ θα υποστήριζαν ένα τέτοιο μπλοκ, που θα λειτουργούσε περιοριστικά για τη Ρωσία.
Η δημιουργία μιας ανατολικοευρωπαϊκής συμμαχίας θα ήταν ιδιαίτερα ελκυστική επιλογή για τις χώρες της Βαλτικής, που θα έχουν μόλις πέντε εκατομμύρια κατοίκους ως το 2050. Συμμαχία με την Πολωνία, τη Λευκορωσία και την Ουκρανία, θα ανέβαζε τον αριθμό αυτόν τουλάχιστον στα 80 εκατ., αντισταθμίζοντας τα μικρά τους μεγέθη. Επίσης, ο Μόλδοβας θα χρειαζόταν την ασφάλεια μιας οικονομικής και στρατιωτικής ένωσης, καθώς είναι επίσης αντιμέτωπος με δημογραφικό πρόβλημα. Αν και θα ήταν πιθανή μια επανένωση με τη Ρουμανία, επίσημα ή de facto, το δημογραφικό της Ρουμανίας είναι ακόμα πιο πιεστικό. Ως εκ τούτου, ένα νέο ανατολικοευρωπαϊκό μπλοκ θα ενδιέφερε και τις δύο χώρες, που μοιράζονται παρόμοιες ανησυχίες.
Ένα πιθανό ανατολικοευρωπαϊκό μπλοκ αποτελούμενο από τη Λευκορωσία, την Ουκρανία, τον Μόλδοβα, τη Ρουμανία και τις χώρες της Βαλτικής, θα είχε έναν πληθυσμό συγκρίσιμο με αυτόν της Ρωσίας μέσα στις επόμενες δεκαετίες, ενώ θα ήταν πιθανώς πιο εξελιγμένο οικονομικά. Το χάσμα μεταξύ των δύο πλευρών θα διευρυνόταν σε μια σταδιακή αποδυνάμωση της Ρωσίας στην ενεργειακή «σκακιέρα», ενώ στρατιωτικά το μπλοκ αυτό θα ήταν σε θέση – με τη στήριξη των ΗΠΑ- να αμυνθεί απέναντι στη Ρωσία.
Φυσικά, καταλήγει η ανάλυση, η Ρωσία δεν θα υποχωρούσε πίσω από τα σύνορά της, και θα συνέχιζε να ασκεί επιρροή, αποτελώντας σημαντικό παίκτη στην περιοχή- ειδικά στη Λευκορωσία και σε τμήματα του Μόλδοβα. Ωστόσο, αυτή η σχέση θα επισκιαζόταν από την οικονομική και στρατιωτική ενοποίηση/ συνεργασίας στην ανατολική Ευρώπη, κάνοντας ακόμα πιο δύσκολη την επέκταση της ρωσικής επιρροής εκεί και δημιουργώντας έναν σημαντικό πόλο ισχύος στην Ευρώπη μέσα στα επόμενα 25 έτη.