Αυξημένη είναι η τουρκική επιθετικότητα στο Αιγαίο τους τελευταίους μήνες, με τις παραβιάσεις του Εθνικού Εναερίου Χώρου να είναι καθημερινό φαινόμενο. Ωστόσο, ο αριθμός των παραβιάσεων αυτών δεν έχει καμία σχέση, τουλάχιστον αριθμητικά, σε σχέση με το παρελθόν. Η HuffPost Greece δημοσιεύει αποκλειστικά όλα τα στοιχεία του Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας (ΓΕΑ) από το 1995 μέχρι και σήμερα σε σχέση με τις παραβιάσεις των τουρκικών αεροσκαφών στο Αιγαίο. Aναλυτές εξηγούν επίσης τι σημαίνουν τα στοιχεία αυτά για την ελληνική αμυντική πολιτική και τις επιδιώξεις της Τουρκίας στο Αιγαίο.
Ορισμένοι εκτιμούν, ότι η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί τους τελευταίους μήνες καταγράφει μία ξεκάθαρη αύξηση της τουρκικής επιθετικότητας στο Αιγαίο και κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την πιθανότητα εκδήλωσης θερμού επεισοδίου. Κάποιοι άλλοι, υποστηρίζουν ότι δεν φαίνεται να προκύπτει κλιμάκωση από την πλευρά της Τουρκίας. Ωστόσο, σύμφωνα με στρατιωτικές πηγές, είναι γεγονός ότι η Τουρκία έχει αυξήσει τους τελευταίους μήνες την επιθετικότητά της. Το πως αυτή θα εκδηλωθεί, εάν δηλαδή θα κλιμακωθεί ή όχι, είναι κάτι που κανείς δεν μπορεί να το πει με ακρίβεια. Αυτό πάντως που έχει σημασία είναι το γεγονός ότι η γειτονική χώρα βιώνει εσωτερική κρίση και δεν αποκλείεται να την εξάγει στο Αιγαίο.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα από τα στοιχεία τα οποία έχει στη διάθεσή της και δημοσιεύει αποκλειστικά η HuffPost Greece, τους πρώτους τέσσερις μήνες του 2016 οι τουρκικές παραβιάσεις καταγράφουν αυξητική τάση. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι και τα τέλη Απριλίου κατεγράφησαν συνολικά 400 περιστατικά όπου τουρκικά αεροσκάφη εισήλθαν στον FIR Αθηνών. Από αυτά, τα 343 αποτελούσαν Παραβάσεις των Κανόνων Εναέριας Κυκλοφορίας, τα 595 παραβιάσεις του Εθνικού Εναέριου Χώρου, ενώ σημειώθηκαν 27 υπερπτήσεις, 31 οπλισμένοι σχηματισμοί και 28
εμπλοκές.
Αυξητική τάση όμως παρουσιάζουν και τα στοιχεία του 2014 για πρώτη φορά μετά από αρκετά χρόνια. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΓΕΑ οι παραβιάσεις του Εθνικού Εναέριου Χώρου από 636 που ήταν το 2013 και 644 το 2012 εκτοξεύονται σε 2241 το 2014, ενώ οι Παραβάσεις των Κανόνων Εναέριας Κυκλοφορίας από 577 το 2013 εκτοξεύτηκαν σε 801 το 2014. Σε υψηλά επίπεδα κινήθηκαν οι παραβιάσεις τουρκικών αεροσκαφών του FIR Αθηνών και το 2015, με τις Παραβάσεις των Κανόνων Εναέριας Κυκλοφορίας να ανέρχονται σε 826, τις παραβιάσεις του Εθνικού Εναέριου Χώρου σε 1779, ενώ σημειώθηκαν 36 υπερπτήσεις και 133 οπλισμένοι σχηματισμοί.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο αριθμός των εμπλοκών για το 2015, καθώς από 8 που σημειώθηκαν το 2014 αυξήθηκαν σε 80 το 2015, κάτι που δείχνει μία σαφή αύξηση της τουρκικής επιθετικότητας.
Η αλήθεια είναι ότι τα στοιχεία που δημοσιεύει η HuffPost Greece, δείχνουν ότι ο αριθμός των παραβιάσεων στο Αιγαίο δεν έχει καμία σχέση με το παρελθόν, αλλά είναι σαφώς πιο περιορισμένες. Για παράδειγμα χρονιά ρεκόρ είναι το 2002, όπου κατεγράφησαν 2762 Παραβάσεις των Κανόνων Εναέριας Κυκλοφορίας, 3240 παραβιάσεις του Εθνικού Εναέριου Χώρου, 285 υπερπτήσεις, 1062 οπλισμένοι σχηματισμοί και 1017 εμπλοκές.
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι πλέον δεν υπάρχει κίνδυνος στο Αιγαίο, αλλά είναι κάτι το οποίο έχει να κάνει με πολλούς παράγοντες. Σύμφωνα με στρατιωτικές πηγές, η Τουρκία έχει πλέον έπειτα από αρκετές δεκαετίες παραβιάσεων στο Αιγαίο, παγιώσει μία εικόνα αμφισβήτησης στο Αιγαίο. Μία εικόνα συνεχούς παρουσίας και διεκδίκησης αλλαγής του συγκεκριμένου στάτους κβο. Πλέον σύμφωνα πάντα με τις ίδιες πηγές, απλά προσπαθεί να συντηρεί αυτή την εικόνα που η ίδια έχει δημιουργήσει.
Επίσης, το ζήτημα των παραβιάσεων δεν είναι πλέον τόσο αριθμητικό όσο ποιοτικό. Σημασία έχει δηλαδή, η τοποθεσία όπου θα γίνουν οι παραβιάσεις, που πολλές φορές αποκτά όχι μόνο συμβολικό αλλά και διπλωματικό χαρακτήρα. Εξαιρετικής σημασίας για παράδειγμα είναι το Καστελόριζο, ή καλύτερα το σύμπλεγμα των νησιών του Καστελόριζου.
«Οι παραβιάσεις στο Αιγαίο έχουν ποιοτικώς αναβαθμιστεί», εξηγεί στην HuffPost Greece, ο Δρ Γεωπολιτικής και Καθηγητής Ευρωπαϊκών Θεμάτων στο Αμερικανικό Κολέγιο Ελλάδος Γιώργος Φίλης και επισημαίνει: «Η πολιτική της Τουρκίας πλέον είναι να δείξει ότι ουσιαστικά είναι στο “σπίτι” της και ειδικά με την παρουσία του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο να καταγράψει ότι υπάρχει ζήτημα στο Αιγαίο. Εξαιρετικής σημασίας είναι το σύμπλεγμα των νησιών του Καστελόριζου, το οποίο αποτελεί το συνδετικό κρίκο της ελληνικής ΑΟΖ με αυτής της Κύπρου».
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης τα αριθμητικά στοιχεία των παραβιάσεων σε σχέση με την εσωτερική κατάσταση που διαμορφώνεται κάθε φορά στο εσωτερικό της Τουρκίας. Η εμπειρία των προηγουμένων ετών έχει δείξει ότι η γειτονική χώρα, κάθε φορά που βιώνει μια εσωτερική κρίση προσπαθεί να την εξάγει στο Αιγαίο. Η HuffPost Greece εξηγεί αναλυτικά την αριθμητική πορεία των παραβιάσεων στο Αιγαίο από το 1995 σε σχέση με τα εσωτερικά της Τουρκίας.
Εάν παρατηρήσει κανείς προσεκτικά τα στοιχεία, θα διαπιστώσει ότι το 1995 ήταν μία σχετικά ήρεμη χρονιά στο Αιγαίο. Είναι χαρακτηριστικό, ότι τη χρονιά εκείνη σημειώθηκαν συνολικά 1245 περιστατικά όπου τουρκικά αεροσκάφη εισήλθαν στον FIR Αθηνών. Από αυτά, τα 540 αποτελούσαν Παραβάσεις των Κανόνων Εναέριας Κυκλοφορίας, τα 523 παραβιάσεις του Εθνικού Εναέριου Χώρου, ενώ σημειώθηκαν 73 υπερπτήσεις, 65 οπλισμένοι σχηματισμοί και 128 εμπλοκές.
Την επόμενη χρονιά, το 1996, η τουρκική επιθετικότητα αυξάνει κατακόρυφα. Οι Παραβάσεις ΚΕΚ αυξάνονται σε 965 περιστατικά, οι παραβιάσεις του Εθνικού Εναέριου Χώρου σε 1600, οι υπερπτήσεις αγγίζουν τις 538, οι οπλισμένοι σχηματισμοί τους 431 και οι εμπλοκές του 459. Είναι η χρονιά των Ιμίων. Η χρονιά που οι δύο πλευρές έφτασαν πιο κοντά από ποτέ στην πολεμική σύρραξη.
«Η κρίση των Ιμίων αποτελεί ένα κομβικό σημείο που αλλάζει την στάση της Τουρκίας ως προς το επιθετικότερο», σημειώνει στην HuffPost Greece, ο Δρ Γεωπολιτικής και Καθηγητής Ευρωπαϊκών Θεμάτων στο Αμερικανικό Κολέγιο Ελλάδος, Γιώργος Φίλης.
Είναι χαρακτηριστικό ότι και τα επόμενα χρόνια, δηλαδή τις χρονιές 1997, 1998 και 1999, η τουρκική επιθετικότητα παρέμεινε σε υψηλό επίπεδο. Το 1997 για παράδειγμα, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΓΕΑ που παρατίθενται στο σχετικό πίνακα. σημειώθηκαν 712 Παραβάσεις ΚΕΚ, 849 παραβιάσεις του Εθνικού Εναέριου Χώρου, 144 υπερπτήσεις , 448 οι οπλισμένοι σχηματισμοί και 425 εμπλοκές.
Τα δύο επόμενα χρόνια, δηλαδή το 2000 και το 2001 τα στοιχεία δείχνουν μικρή πτώση της τουρκικής επιθετικότητας. Είναι η περίοδος που η Τουρκία αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα, ενώ το 2001 οικοδομήθηκαν σχέσεις εμπιστοσύνης μεταξύ του τότε υπουργού Εξωτερικών, Γιώργου Παπανδρέου και του τούρκου ομολόγου του Ισμαήλ Τζεμ.
Τα δύο επόμενα χρόνια, το 2002 δηλαδή και το 2003, παρατηρείται κατακόρυφη αύξηση της τουρκικής επιθετικότητας. Το 2002 σημειώθηκαν 2762 Παραβάσεις ΚΕΚ, 3240 παραβιάσεις του Εθνικού Εναέριου Χώρου, 285 υπερπτήσεις , 1062 οπλισμένοι σχηματισμοί και 1017 εμπλοκές. Αντίστοιχα το 2003 κατεγράφησαν 1891 Παραβάσεις ΚΕΚ, 3938 παραβιάσεις του Εθνικού Εναέριου Χώρου, 88 υπερπτήσεις , 970 οπλισμένοι σχηματισμοί και 1032 εμπλοκές. Πρόκειται για μία σημαντική χρονική περίοδο στα εσωτερικά της Τουρκίας, καθώς παρατηρείται εναλλαγή εξουσίας, μεταξύ κεμαλικών και ΑΚΡ.
«Όλα συναρτώνται από την εσωτερική κατάσταση στην Τουρκία. Όσο μεγαλύτερη εσωτερική κρίση υπάρχει τόσο μεγαλύτερη είναι και η παραβατική συμπεριφορά στο Αιγαίο», αναφέρει στην HuffPost Greece, ο κ. Φίλης.
Από το 2004 μέχρι και το 2011 τα στοιχεία δείχνουν μία σχετική σταθερότητα. Τα αριθμητικά στοιχεία δείχνουν ότι η τουρκική επιθετικότητα είναι πάνω κάτω στα ίδια με κάποιες αυξομειώσεις. Το 2011 παρατηρείται κατακόρυφη πτώση. Είναι η χρονιά της Αραβικής Άνοιξης η οποία σηματοδοτεί νέα δεδομένα στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Το ενδιαφέρον της Τουρκίας στρέφεται σε εκείνη την περιοχή, με αποτέλεσμα οι παραβιάσεις να παραμείνουν σε χαμηλά σε σχέση με το παρελθόν επίπεδα.
Μέχρι και το 2014. Όπου τα στοιχεία δείχνουν μία σημαντική μεταβολή, με την τουρκική επιθετικότητα να αυξάνει και πάλι, κάτι που διατηρείται μέχρι και τις μέρες μας, ενώ δεν αποκλείεται και η πιθανότητα εκδήλωσης θερμού επεισοδίου, σύμφωνα με όσα επισημαίνει στην HuffPost Greece, ο κ. Φίλης.
Οι λόγοι κατά τον κ. Φίλη είναι δύο. Από τη μια ο Ερντογάν λόγω της κατάστασης που έχει διαμορφωθεί στα σύνορα της χώρας του και τα προβλήματα που έχουν ανακύψει να θέλει μία «εύκολη νίκη» στο Αιγαίο. «Μια ιδεατή νίκη», όπως υπογραμμίζει ο κ. Φίλης στην HuffPost Greece. Από την άλλη, δεν αποκλείεται να υπάρχει σε εξέλιξη και ένα δεύτερο σχέδιο «βαριοπούλα» στο εσωτερικό της χώρας κάτι το οποίο σημαίνει ότι ίσως υπάρξει εσωτερική κρίση.
Χαρακτηριστικό είναι δημοσίευμα της αμερικανικής εφημερίδας Wall Street Journal αναφορικά με την εσωτερική κατάσταση που διαμορφώνεται στην Τουρκία. Σύμφωνα με αυτό, ο Ταγίπ Ερντογάν από τότε που ανέβηκε στην εξουσία επιδόθηκε σε έναν αγώνα με στόχο τη μείωση της δύναμης του στρατού. Ο αγώνας χαρακτηρίζεται ως πετυχημένος καθώς ο Ερντογάν κατάφερε να μειώσει την πολιτική του ισχύ. Ωστόσο, σύμφωνα με το δημοσίευμα, ο τουρκικός στρατός δείχνει να ανακτά και πάλι τη δύναμή του. Η περιθωριοποίηση των πολιτικών αντιπάλων στον Ερντογάν έχει δημιουργήσει πρόσφορο έδαφος το οποίο οι στρατηγοί δεν αφήνουν να πάει χαμένο.
Στα τέλη του περασμένου Μαρτίου κυκλοφόρησαν μάλιστα και φήμες στη γειτονική χώρα περί πιθανού στρατιωτικού πραξικόπηματος. Είχαν προηγηθεί δημοσιεύματα σε τουρκικά ΜΜΕ , τα οποία ανέφεραν ότι η κυβέρνηση Ομπάμπα επιθυμεί να ανατρέψει τον τούρκο πρόεδρο.
.
Το γεγονός αυτό, επισήμανε άλλωστε σε συνέντευξή του στην «Καθημερινή της Κυριακής» και ο υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Κοτζιάς, ο οποίος υποστήριξε ότι πίσω από την άνοδο της έντασης στο Αιγαίο, κρύβεται η επανεμφάνιση του στρατιωτικού κατεστημένου στην Τουρκία.
Δεν λείπουν ωστόσο και οι φωνές που επισημαίνουν ότι δεν προκύπτει άμεσος κίνδυνος για την Ελλάδα σε ότι αφορά την εκδήλωση βίαιης σύγκρουσης στο Αιγαίο. Ο κ. Κωνσταντίνος Γρίβας είναι Δρ Γεωπολιτικής, αναπληρωτής καθηγητής στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, ενώ διδάσκει και στο τμήμα Τουρκικών και Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά στην HuffPost Greece, οι ενέργειες αναθεωρητισμού της Άγκυρας τα τελευταία χρόνια έχουν έναν πολυδιάστατο χαρακτήρα και είναι πιο «εμπλουτισμένες», σε σχέση με το παρελθόν, όπου κυριαρχούσαν οι ενέργειες στον αέρα.
«Εδώ και αρκετά χρόνια, για παράδειγμα, μεταξύ των άλλων έχουν προκύψει οι τύποις “αβλαβείς” διελεύσεις τουρκικών πολεμικών σκαφών, σε διαδρομές που πολλές φορές τα φέρνουν έξω από τις ακτές της Αττικής. Επίσης, έχουμε πτήσεις στο Αιγαίο, όχι μόνο τουρκικών μαχητικών αεροσκαφών, όπως στο παρελθόν, αλλά και αεροσκαφών CN235 συλλογής ηλεκτρονικών πληροφοριών (ELINT), τα οποία «διαβάζουν» στοιχεία της ελληνικής αεράμυνας, χαρτογραφώντας για παράδειγμα εκπομπές ελληνικών ραντάρ. Έχουμε ακόμη μαξιμαλιστικές αξιώσεις για δέσμευση μεγάλων περιοχών στο Αιγαίο και για μεγάλα χρονικά διαστήματα για τη διεξαγωγή ασκήσεων. Και μια σειρά από άλλα», επισημαίνει.
Ο ίδιος, υποστηρίζει ότι δεν φαίνεται να προκύπτει κλιμάκωση από την πλευρά της Τουρκίας η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει στην εκδήλωση κάποιου πολεμικού επεισοδίου, ωστόσο εκτιμά ότι η Τουρκία θα προσπαθήσει να αυξήσει τον έλεγχο της στο Αιγαίο.
«Δύσκολα μπορούμε να πούμε ότι διαφαίνεται κάποιος άμεσος κίνδυνος για την ειρήνη στο Αιγαίο αυτήν τη στιγμή. Από την άλλη, κατά την άποψή μου, η Τουρκία θα επιτείνει τις προσπάθειές της για αύξηση του ελέγχου της στο Αιγαίο και τον συνεπακόλουθο περιορισμό των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων. Θεωρώ ότι πρωταρχική αιτία για αυτή την εξέλιξη δεν είναι τίποτε άλλο από τη μετατροπή του διεθνούς συστήματος από μονοπολικό σε πολυπολικό, με την Τουρκία να έχει εδώ και χρόνια θέσει ως στρατηγική επιλογή να είναι ένας από τους σημαντικότερους πόλους αυτού του νέου παγκόσμιου συστήματος, ξεφεύγοντας από τον ρόλο της περιφερειακής δύναμης και διεκδικώντας θέση «ημιπαγκόσμιας», θα μπορούσαμε να πούμε δύναμης. Στο πλαίσιο αυτής της λογικής είναι περίπου αναπόφευκτο να επιχειρήσει να επεκτείνει τον έλεγχό της στον κρισιμότατης γεωπολιτικής σημασίας θαλάσσιο χώρο του Αιγαίου. Και αυτό ανεξαρτήτως από τα πρόσωπα που βρίσκονται στην ηγεσία και τις επιλογές τους. Δεν είναι λοιπόν τόσο θέμα «Σουλτάνου» Ερντογάν όσο μετάλλαξης της τουρκικής γεωπολιτικής ταυτότητας», τονίζει στην HuffPost Greece, ο κ. Γρίβας.
Ο κ. Γρίβας προχωρά την ανάλυση του περισσότερο και εξηγεί τη μεταβολή της τουρκικής πολιτικής από ένα άλλο πρίσμα. Αυτό της επιλογής που έχει κάνει η γειτονική χώρα να εξελιχθεί σε μια από τις κυρίαρχες ευρασιατικές δυνάμεις στο μέλλον. Την ίδια ώρα που η κακή κατάσταση των δημοσιονομικών στη χώρα μας οδηγεί αναπόφευκτα σε μείωση της εθνικής μας κυριαρχίας.
«Αυτή η ασυμμετρία είναι περίπου αναπόφευκτο ότι θα εκδηλωθεί με ενίσχυση του τουρκικού αναθεωρητισμού στο Αιγαίο. Όμως, ο αναθεωρητισμός αυτός δεν αναμένεται να είναι οξύς και βίαιος στο άμεσο χρονικό διάστημα γιατί σε παρόμοια περίπτωση μπορεί η Ελλάδα να εξωθούνταν σε κάποιο απονενοημένο διάβημα και να είχαμε κάποιας μορφής πολεμική αντιπαράθεση μεταξύ των δύο χωρών. Σε αυτήν την περίπτωση, η Τουρκία θα βρισκόταν ενδεχομένως ενώπιον επικίνδυνων εξελίξεων, δεδομένου ότι το ΝΑΤΟϊκό σύστημα αποτροπής, τουλάχιστον βραχυχρόνια, θα έπαυε να υφίσταται και τότε ο “παγωμένος” ρωσοτουρκικός ανταγωνισμός ενδεχομένως θα έπαιρνε άλλες διαστάσεις», σημειώνει ο κ. Γρίβας και συμπληρώνει:
«Άρα, θα λέγαμε ότι η Τουρκία επιχειρεί μια παρατεταμένη επιχείρηση που αποσκοπεί στην κόπωση και φθορά των ελληνικών αντιστάσεων, χωρίς να προκύπτει κίνδυνος για κάποια βίαιη σύγκρουση, βοηθούμενη και από τη δραματική κατάσταση της ελληνικής οικονομίας»
.
Σε κάθε περίπτωση η κατάσταση στο Αιγαίο δείχνει να είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, κάτι που απορρέει από την εσωτερική κατάσταση που επικρατεί στο εσωτερικό της χώρας. Το κατά πόσο η Τουρκία θα προσπαθήσει να εξάγει την κρίση αυτή στο Αιγαίο είναι κάτι που κανείς δεν μπορεί να το πει με σιγουριά. Το μόνο σίγουρο είναι ότι κανείς δεν μπορεί να κλείνει τα μάτια σε όσα συμβαίνουν στη γειτονική χώρα και την επιθετικότητα που σημειώνεται το τελευταίο χρονικό διάστημα στο Αιγαίο.