«Οι ποιητές με επηρέασαν περισσότερο κι από τους ζωγράφους, γιατί στα γραφόμενά τους έβλεπα τον κόσμο ν΄ανοίγεται μπροστά, καλύτερα, μάλλον, μου αποκάλυψαν έναν κόσμο καινούργιο» μας λέει ο Αλέκος Φασιανός. Μιλήσαμε μαζί του με την αφορμή την έκθεσή του στη Δημοτική Πινακοθήκη της Αθήνας, που δείχνει τη σχέση του με τους συγγραφείς και τους ποιητές με τους οποίους συνδέθηκε και στους οποίους αφιέρωσε την ιδιαίτερη εικαστική γραφή του. Στο σπίτι του στου Παπάγου, μια μονοκατοικία που μόλις πρόσφατα διέρρηξαν, ο ζωγράφος έχει το ατελιέ του. Εκεί, μας δέχτηκε με την αγωνία του ποιητή: «Δεν κάνω τίποτα αυτόν τον καιρό, περιμένω να μου έρθει η έμπνευση. Άνδρα μοι έννεπε, μούσα, πολύτροπον δε λέει ο Όμηρος; Παρόμοια, ο Ησίοδος στα Έργα και Ημέρες παρακαλεί τις Ελικωνιάδες μούσες να τον εμπνεύσουν».
Photo Credits: Αλέκος Φασιανός
Η έμπνευση επηρεάζεται από την κρίση; «Ζήσαμε πολλές κρίσεις στον τόπο, Κατοχή, πολλά… αλλά πάντοτε είχαμε δημιουργούς. Οι καλλιτέχνες πάντοτε βρίσκονται σε περίοδο κρίσης. Αν είσαι φτωχός δηλαδή, δεν θα ζωγραφίσεις; Αλίμονο αν σε επηρεάζουν εξωτερικά πράγματα. Τότε δεν μπορείς να κάνεις τίποτα. Ή θα περιμένεις να τελειώσει μία κρίση; Ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι βράχος».
Χωρίς περιστροφές ο ζωγράφος εξηγεί τί σημαίνει να είσαι καλλιτέχνης:
Το παν είναι να είσαι αληθινός και να έχεις το γνώθι σαυτόν. Σε οδηγεί ένα ένστικτο και λες έτσι μπορώ να ζωγραφίσω εγώ, δεν μπορώ να ζωγραφίσω αλλιώς. Νομίζω ότι έτσι είναι η αλήθεια της τέχνης, να δημιουργείς όπως μπορείς εσύ και όχι όπως σου έχουν μάθει σε κάποια σχολή
Photo Credits: Αλέκος Φασιανός
Κι αυτό είναι που θεωρεί σημαντικό σ’ ένα δάσκαλο: «Ο Τσαρούχης ήταν κάτι παραπάνω από δάσκαλος. Δεν τον ενδιέφερε να σου διδάξει αυτά που έκανε αυτός για να τον μιμηθείς, αλλά αντιθέτως σου άνοιγε δρόμους για να ανακαλύψεις τον εαυτό σου».
Συχνά, ο Αλέκος Φασιανός αναφέρεται στον παππού του, που ήταν παπάς, κι εκεί μπορεί ν’ ανιχνευθεί η σχέση του με την εικονογράφηση βιβλίων: « Όταν με είδε πώς ζωγράφιζα, με ενθάρρυνε πάρα πολύ. Με πήρε κοντά του και έκανα τα πρωτογράμματα στα χειρόγραφα, γιατί έγραφε σχόλια για τα ευαγγέλια και άλλα κείμενα».
Ο ζωγράφος αν και δηλώνει αυτοδίδακτος, το βλέμμα του «μεταγράφει» ποιητές, δίνοντας το προσωπικό εικαστικό του ιδίωμα: «Θυμήθηκα τον Ομηρο που λέει ότι ο αιθερογέννητος βοριάς γυρίζει μέγα κύμα. Λέω αυτό είναι! Έτσι σκέφτηκα να κάνω τα κύματα γυριστά. Μοιάζουν με πραγματικά, αλλά ο κόσμος δε γνωρίζει ότι τα πήρα από τον Όμηρο».
H αγαπημένη θεματική του Φασιανού, οι ποδηλάτες-καπνιστές που ζωγραφίζει, ακολουθώντας το παράγγελμα του Ανδρέα Εμπειρίκου, διασχίζουν βιαστικά τον καμβά, αφήνοντας πίσω τους ένα νέφος από καπνό ή ανεμίζοντας ένα χρωματιστό φουλάρι. Οι φιγούρες αυτές απεικονίζονται με μακριά μαλλά κι απηχούν εικονογραφικά τον Αβεσσαλώμ από τους ποιητικούς ψαλμούς του Δαυίδ: «Ζωγράφιζα ανθρώπους με μακριά μαλλιά και με ρωτούσαν από πού προέκυψε, αφού τότε στα σχολεία είχαμε όλοι κοντά μαλλιά. Ήταν ο Αβεσσαλώμ και αντί για άλογο εγώ τον έβαζα σε ποδήλατο».
Photo Credits: Αλέκος Φασιανός
Μια εποχή μάλιστα, ο δημιουργός ζωγράφιζε ανθρώπους με τεράστια μάτια μέσα σε κήπους, επηρεασμένος, όπως αποκαλύπτει, από τον σουρεαλισμό του Μίλτου Σαχτούρη: «Περπατάγαμε, θυμάμαι, παρέα με τον Σαχτούρη, εξώ από την Εστία. Είχε αφήσει, λοιπόν, πέντε βιβλία να πουληθούν, όπως έκαναν τότε πολλοί νέοι ποιητές. Ήταν τόσο ενθουσιασμένος που πούλησε ένα... ένα μόνο!»
«Τους καταλάβαινα τους ποιητές, κάναμε παρέα, αλλά προσπαθούσα και να μπω στο πνεύμα του καθενός. Αυτό το σκέφτηκα μόνος μου, δηλαδή να κάνω έλληνες ποιητές, γιατί πίστευα ότι έτσι διαδίδονται περισσότερο».
Σε παλιότερη συνέντευξή του, ο ζωγράφος έχει δηλώσει πως “δάσκαλοι της τέχνης, που ήταν δογματικοί, έλεγαν μην ακούς τους ποιητές, αλλά εγώ άκουσα τους ποιητές”. «Ναι, τους άκουσα... αλλά βέβαια, αν το αναλύεις αυτό, χαλάει! Έκανα παρέα μαζί τους, πολύ περισσότερο απ’ όσο με ζωγράφους. Πηγαίναμε στο Brazilian, που ήταν γεμάτο ποιητές και καλλιτεχνίζοντες. Είχαμε ένα στέκι τότε• τώρα, έχουν όλοι απομονωθεί, δεν υπάρχει ένα μέρος να συναντηθείς. Αλλάζουν τα πράγματα...».
Εκτός από τον Σαχτούρη, ανακαλεί στη μνήμη του τον Καρούζο, το Σινόπουλο και βέβαια τον Ελύτη, που έγραψε για το ζωγράφο στ’ Ανοιχτά Χαρτιά:
Οταν αποφάσισα να ζωγραφίσω τον Ελύτη, παιδεύτηκα κάμποση ώρα και όταν είδε αυτό που έφτιαξα δεν του άρεσε καθόλου. “Τι είναι αυτό; Δεν μπορείς να με πιάσεις καθόλου
μου είπε. Συνέχισα την προσπάθειά μου, έκανα τέσσερα-πέντε σχέδια ακόμα, αλλά τίποτα δεν του άρεσε. Μού λεγε “κάνεις το χαβά σου”. Δίκιο είχε, αλλά εγώ έτσι τον έβλεπα!»
Photo Credits: Αλέκος Φασιανός
Δεν ήταν όμως μόνο οι έλληνες ποιητές που σφράγισαν την τέχνη του δημιουργού στο βιβλίο. Στη Γαλλία ο Luis Aragon είχε δηλώσει για τον Φασιανό πως “μας έμαθε έναν καινούργιο τρόπο ν’ αγαπάμε”. «Στη Γαλλία οι ποιητές ήταν πάντα με τους ζωγράφους. Και πριν πάω στη Γαλλία είχα διαβάσει πολύ γαλλική ποίηση και τους έκανε εντύπωση πώς γνώριζα τόσο καλά τον Λοτρεαμόν, τον Βαλερύ κ.α. Από μικρός διάβαζα πολύ, σε βαθμό που γνώριζα ποιητές απέξω».
«Τώρα δε διαβάζω πολύ, βλέπω τηλεόραση. Δε μου λείπει τίποτα. Δε νοσταλγώ, πρέπει να συμβαδίζουμε με την πραγματικότητα».
Ρωτάμε τον ζωγράφο πώς θα ήθελε να τον ανακαλούν στην ιστορία της ελληνικής τέχνης: «Μια φορά σε ένα γιαπί, ένας μπουλντοζιέρης έρχεται και λέει “να σας προσκυνήσω”! Με εντυπωσίασε, γιατί ήταν ένας ευαίσθητος άνθρωπος που αγαπούσε, όπως μου είπε, τους ανθρώπους με μαλλιά που ανεμίζουν. Θα ήθελα το έργο μου ν’ απευθύνεται σε πολλούς. Τα ωραία έργα αρέσουν σε όλους. Όσο περισσότεροι, τόσο καλύτερα. Αξίζει ο καλλιτέχνης να απευθύνεται σε δύο ανθρώπους; Δεν αξίζει».
Info:
91 βιβλία με έργα τέχνης του Αλέκου Φασιανού, από τις συλλογές της Πινακοθήκης Μοσχανδρέου, παρουσιάζονται στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, στο Μεταξουργείο, από τις 8 Νοεμβρίου έως τις 8 Ιανουαρίου 2017. Την έκθεση επιμελείται η Λουΐζα Καραπιδάκη.