Αποτιμώντας την πρόσφατη διπλωματική κρίση Ριάντ-Τεχεράνης λίγες μέρες πριν την άρση των κυρώσεων της Δύσης και του ΟΗΕ, θα μπορούσε να αντιταχθεί το επιχείρημα ότι η προσέγγιση μεταξύ του Ιράν και των ΗΠΑ θα ήταν σε θέση να λειάνει τις περιφερειακές διαφορές. Η συμφωνία 5+1 και ό,τι άλλο αυτή συνεπάγεται, θα μπορούσε να συμβάλει καίρια στη βελτίωση - αν όχι στην πλήρη εξομάλυνση- των σχέσεων του Ιράν με τη Σαουδική Αραβία και τις υπόλοιπες σουνιτικές μοναρχίες, αφού όλες οι μουσουλμανικές χώρες της περιοχής καλούνται να αντιμετωπίσουν τον κοινό εχθρό, δηλαδή το Ισλαμικό Κράτος.
Επιπλέον, σε καθαρά οικονομικό επίπεδο, έχει κατά το παρελθόν αποδειχθεί ότι στην διεθνή πετρελαιαγορά είναι εφικτή η παγιοποίηση νέων ισορροπιών χωρίς τραγικές απώλειες για τις χώρες-εξαγωγείς. Εξάλλου, πέραν των θρησκευτικών τους διαφορών, τόσο το Ιράν όσο και η Σαουδική Αραβία, σε πολύ λίγα πράγματα διαφέρουν ως προς τη θέση που κατέχει η θρησκεία στο πολιτειακό τους σύστημα, ως προς τον τρόπο διακυβέρνησης, στο βαθμό σεβασμού των ανθρωπίνων ελευθεριών, στη θέση της γυναίκας, στην ελευθερία του Τύπου, στην απονομή δικαιοσύνης και στα μέσα ποινικού κολασμού.
Άλλωστε, οι ΗΠΑ και η Δύση γενικότερα, αποφεύγουν πλέον να απαιτούν από τα απολυταρχικά καθεστώτα της περιοχής να υιοθετήσουν δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις. Κατόπιν των ανωτέρω, εύλογα διερωτάται κανείς γιατί θα έπρεπε η αντιπαλότητα μεταξύ του Ριάντ και της Τεχεράνης να συντηρείται. Εν τέλει, είναι πράγματι δικαιολογημένες οι ανησυχίες του Ριάντ από το ενδεχόμενο αναβάθμισης του ιρανικού παράγοντα, τη στιγμή μάλιστα που ο σημερινός Πρόεδρος Χασάν Ρουχανί φέρεται μετριοπαθέστερος των προκατόχων του;
Πράγματι, από τον Αύγουστο του 2013, οπότε και ανέλαβε καθήκοντα, ο Πρόεδρος Ρουχανί άρχισε σταδιακά να εφαρμόζει όσα είχε υποσχεθεί προεκλογικά: Η θέση της γυναίκας αργά αλλά σταθερά τείνει να βελτιώνεται, με τους κανόνες ενδυμασίας να αναθεωρούνται. Η πρόσβαση στο διαδίκτυο και στα ξένα ΜΜΕ δεν παρεμποδίζεται υπέρμετρα όπως στο παρελθόν. Ο δημόσιος λόγος δείχνει περισσότερη κατανόηση σε συμπεριφορές που δεν ταυτίζονται απόλυτα με τις μέχρι πρότινος αδιαμφισβήτητες θρησκευτικές νόρμες. Τέλος, η προεκλογική υπόσχεση ότι οι σχέσεις της χώρας με τη Δύση θα βελτιώνονταν, πραγματοποιήθηκε με την υπογραφή της συμφωνίας 5+1 τον Ιούλιο του 2015 και την άρση των οικονομικών κυρώσεων τον Ιανουάριο του 2016.
Από την άλλη όμως, ο Χασάν Ρουχανί - αλλά και οποιοσδήποτε άλλος Πρόεδρος της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν - δεν είναι σε θέση να υπερβεί συγκεκριμένες κόκκινες γραμμές, που η ίδια η Ισλαμική Επανάσταση καθόρισε ως ιδεολογικούς πυλώνες. Ειδικά στον τομέα των διεθνών σχέσεων της χώρας, το ισχύον Σύνταγμα προσδίδει έντονη θρησκευτική χροιά στον τρόπο ενάσκησης της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής. Δεδομένου μάλιστα ότι η έννοια εκάστοτε Επανάστασης ενέχει την αέναη διαδικασία επικράτησης των ιδεωδών της, κανένας Ιρανός Πρόεδρος - ούτε ο προοδευτικός Ρουχανί- δεν είναι σε θέση να παραβλέψει τα μέσα που έχουν θεσμοθετηθεί συνταγματικά για την τελική επίτευξη των στόχων της Ισλαμικής Επανάστασης του Ρουχολλάχ Χομεϊνί.
Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά την ιρανική εξωτερική πολιτική, το Άρθρο 2 του Ιρανικού Συντάγματος ορίζει ότι, μεταξύ των θεμελιωδών αρχών της Ισλαμικής Επανάστασης, περιλαμβάνεται «η άρνηση σε κάθε μορφή καταπίεσης και επικυριαρχίας, είτε δια της επιβολής αυτών είτε δια της ανοχής ως προς αυτές». Στη συνέχεια, το Άρθρο 3 ορίζει ρητά τους στόχους εκάστοτε «κυβέρνησης της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν, η οποία έχει καθήκον να αξιοποιήσει κάθε μέσο που έχει στη διάθεσή της για να πραγματώσει τις θεμελιώδεις αρχές της Επανάστασης». Έτσι, κάθε ιρανική κυβέρνηση είναι συνταγματικά δεσμευμένη «να διαμορφώνει την εξωτερική πολιτική της χώρας με βάση τις Ισλαμικές Αρχές, ήτοι την Αδελφοσύνη προς όλους τους Μουσουλμάνους, και να μη φείδεται μέσων προάσπισης των Mustadafiin όλου του κόσμου».
Κατά την έννοια του Άρθρου 3 του ισχύοντος Ιρανικού Συντάγματος, ως Mustadafiin νοούνται όλοι οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί, που διαβιούν εκτός της ιρανικής επικράτειας, υφίστανται διώξεις ή δυσμενείς διακρίσεις από ετερόδοξα ή αλλόθρησκα καθεστώτα, μάχονται για την ελευθερία τους και, ως εκ τούτου, χρήζουν προστασίας, πολιτικής, διπλωματικής ή ακόμα και στρατιωτικής. Η Ισλαμική Επανάσταση, ως γνήσια σιιτική, θέτει σε προτεραιότητα την προστασία των ομοδόξων με αυτήν Mustadafiin. Για την εκάστοτε πολιτική ηγεσία του Ιράν, η προστασία των απανταχού Σιιτών δεν αποτελεί απλή προγραμματική δήλωση, ή ευκαιριακή επιλογή. Πρόκειται για μία δέσμευση συνταγματική, που εντάσσεται στον ιδεολογικό πυρήνα της Ισλαμικής Επανάστασης του 1979, βάσει της οποίας δομήθηκαν η κρατική μηχανή και οι δομές της ιρανικής κοινωνίας τα τελευταία 37 χρόνια.
Σε αυτήν ακριβώς τη συνταγματική δέσμευση βασίζεται η σταθερή στήριξη που παρέχει η Τεχεράνη στις σιιτικές μειονότητες που ζουν στα σουνιτικά κρατίδια του Περσικού Κόλπου, στο Ιράκ και στη Σαουδική Αραβία. Στην ίδια συνταγματική δέσμευση βασίζεται η στρατιωτική και οικονομική ενίσχυση της σιιτικής Χεζμπολάχ στον Νότιο Λίβανο και στους αντάρτες Χούθι στις βόρειες επαρχίες της Υεμένης. Επιπλέον, Mustadafiin λογίζονται και οι Παλαιστίνιοι, οι οποίοι, αν και Σουνίτες, βιώνουν τις συνέπειες μίας κατοχής, που εκπορεύεται από ένα αλλόθρησκο καθεστώς.
Από την άλλη πλευρά όμως, στην ίδια συνταγματική επιταγή περί «προστασίας των Mustadafiin» στηρίχθηκε η απόφαση της κυβέρνησης Ρουχανί να συστρατευθεί με τους μέχρι πρότινος σημαντικότερους εχθρούς της Τεχεράνης, δηλαδή με τις ΗΠΑ και τη Δύση. Σύμφωνα με την ιρανική θεώρηση, το ISIS διαστρεβλώνει τα αληθή ιδεώδη του Ισλάμ, με αποτέλεσμα το Ιράν να υποχρεούται να προστατεύσει τους Mustadafiin του Ιράκ και της Συρίας. Κατά συνέπεια, η απόφαση της διακυβέρνησης Ρουχανί να συμμετάσχει ενεργά στον πόλεμο κατά του ISIS είναι σύμφωνη με την οικεία συνταγματική διάταξη και ως εκ τούτου, απόλυτα εναρμονισμένη με τις θεμελιώδεις Αρχές της Ισλαμικής Επανάστασης. Πέραν των ανωτέρω όμως, δια της καταπολέμησης του Ισλαμικού Κράτος, επιτυγχάνεται και ο τερματισμός της διεθνούς απομόνωσης του Ιράν, ανοίγοντας το δρόμο της οικονομικής ανάπτυξης και της εισροής δυτικών κεφαλαίων στην εγχώρια οικονομία.
Έτσι, μετά από τις πρόσφατες εξελίξεις, στην ιρανική πολιτική σκηνή ο Πρόεδρος Ρουχανί φέρεται να είναι συνεπής όχι μόνο ως προς τις αρχές της Ισλαμικής Επανάστασης, αλλά και ως προς τις προεκλογικές του δεσμεύσεις περί βελτίωσης των σχέσεων του Ιράν με τη Δύση. Τα βήματα του ιρανού Προέδρου από δω και πέρα θα είναι πολύ προσεκτικά, καθώς το βαθύ κράτος των «Φρουρών της Επανάστασης» και το ισχυρό περιβάλλον του πνευματικού ηγέτη της χώρας, Αλί Χαμενεΐ, δύσκολα θα ανεχθούν περαιτέρω νεωτερισμούς. Η αποποίηση της υποχρέωσης προστασίας των σιιτικών μειονοτήτων της περιοχής χάριν της πλήρους εξομάλυνσης των σχέσεων του Ιράν με τις γειτονικές σουνιτικές χώρες, όχι μόνο -ουσιαστικά- δεν επιτρέπεται από το Σύνταγμα της χώρας, αλλά είναι ικανή να οδηγήσει σε πλήρη πολιτική απαξίωση τον ιρανό Πρόεδρο.
Πατήστε εδώ για το πλήρες κείμενο της ανάλυσης του Γαβριήλ Χαρίτου με τίτλο «Η προσέγγιση Ιράν-Δύσης, οι προβληματισμοί του Ισραήλ και της Σαουδικής Αραβίας και η συνταγματική διάσταση της ιρανικής περιφερειακής εξωτερικής πολιτικής» που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Eastern Mediterranean Policy Notes του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.