Σήμερα 1η Οκτωβρίου στην Καταλονία διεξάγεται το αμφιλεγόμενο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της περιοχής από την Ισπανία. Παρά τις αντιδράσεις του Ισπανού Πρωθυπουργού Ραχόι, οι φωνές υπέρ της διεξαγωγής του δημοψηφίσματος δεν πτοήθηκαν. Από τις 9 Ιουνίου που προκηρύχθηκε το δημοψήφισμα μέσω του Προέδρου της Κυβέρνησης της Καταλονίας Κάρλες Πουτζδεμόν η Ισπανία βιώνει την μεγαλύτερη κρίση από την υιοθέτηση του Ισπανικού Συντάγματος το 1978. Το κεντρικό ερώτημα είναι «Θέλετε η Καταλονία να είναι ανεξάρτητο κράτος με τη μορφή της Δημοκρατίας;».
Από πού προκύπτει ο Καταλανικός Εθνικισμός;
Η Καταλονία είναι ιστορική περιοχή της Ισπανίας με πολιτισμό, γλώσσα, ήθη και έθιμα που προέρχεται κυρίως από τον 10ο αιώνα και έπειτα, ενώ η ονομασία Καταλονία χρησιμοποιείται από τον 12ο αιώνα. Σημείο σταθμός ήταν η ένωση των 2 Βασιλείων τον 15ο αιώνα με τον γάμο του Βασιλιά Φερδινάνδου της Καταλονίας και Αραγονίας και της Βασίλισσας Ελισάβετ της Καστίλης. Παρά την ένωση των 2 Βασιλείων η Καταλονία διατηρεί τους πολιτικούς θεσμούς, νόμους και δικαστήρια. To 1714 καταγράφεται το τέλος της Καταλανικής αυτονομίας, με την πτώση της Βαρκελώνης στα χέρια των Βορβόνων στη μάχη της Διαδοχής της Ισπανίας. Αποτέλεσμα ήταν η καταπίεση των πολιτιστικών στοιχείων της Καταλονίας.
Στις αρχές του 1930 η Ισπανία ανακηρύσσεται Δημοκρατία και δίνει διευρυμένη αυτονομία στην Καταλονία, με την επιστροφή της Generalitat, της περιφερειακής κυβέρνησης. Όμως ο εμφύλιος πόλεμος την περίοδο 1936-1939 αναδεικνύει νικητή τον Φράνκο και εγκαθιδρύεται Δικτατορία που διήρκησε έως το 1975. Σε αυτό το χρονικό πλαίσιο η καταλονική ταυτότητα και γλώσσα περιορίζονται ενώ καταργούνται οι πολιτικοί θεσμοί. Όλα αυτά τα χρόνια ο καταλανικός εθνικισμός δεν έχει εξαλειφθεί και η διάθεση για περισσότερη αυτονομία παραμένει στις τάξεις των πολιτών. Από το 1977 επαναλειτουργεί το καταλανικό Κοινοβούλιο. Έκτοτε, μήλον της έριδος αποτελούν οι διαφωνίες μεταξύ Καταλονίας-Μαδρίτης σχετικά με τη διανομή των εξουσιών.
Μολονότι το 2006 το Σύνταγμα προέβλεπε τη διευρυμένη αυτονομία της Καταλονίας, το 2010 το Συνταγματικό Δικαστήριο περιόρισε τους ισχυρισμούς των Καταλανών περί ανεξαρτησίας τροποποιώντας τα συγκεκριμένα άρθρα, γεγονός που όξυνε τον ζήλο τους. Πιο συγκεκριμένα αναγνώριζε ότι δεν υπήρχε νομική βάση για την ανεξαρτησία της περιοχής. Τα επόμενα χρόνια που ακολούθησαν σημειώθηκαν διαδηλώσεις με μεγάλο όγκο πολιτών ενώ το 2014 διεξήχθη μη δεσμευτικό δημοψήφισμα, στο οποίο αν και δεν είχε μεγάλη συμμετοχή, το 80% τάχθηκε υπέρ της ανεξαρτησίας. Η ειδοποιός διαφορά όμως με το τωρινό δημοψήφισμα είναι ότι πλέον δεν υπάρχει συγκεκριμένος αριθμός προσέλευσης ώστε να κριθεί έγκυρο ή μη το αποτέλεσμα. Συνεπώς ακόμα και η μειοψηφία μπορεί να κρίνει τις εξελίξεις σε μία ενδεχόμενη απόσχιση.
Η σημασία της Καταλονίας για την Ισπανία και το δημοψήφισμα
Η Καταλονία είναι η 2η μεγαλύτερη περιφέρεια της Ισπανίας, με έκταση 32,114 τ.χλμ και πληθυσμό 7,3 εκ., ήτοι το 16% του πληθυσμού της. Πρωτεύουσα της Καταλονίας είναι η ιστορική πόλη Βαρκελώνη και η 2η μεγαλύτερη της Ισπανίας -μετά την Μαδρίτη- με 1,6εκ πληθυσμό. Περιλαμβάνει άλλες 3 μεγάλες περιφέρειες την Χιρόνα, την Ταραγόνα και την Λιέδα. Η περιφερειακή κυβέρνηση επιβλέπει την εκπαίδευση, την υγεία, την αστυνομία, τις υποδομές, τις φυλακές.
Η συνεισφορά της στην Ισπανία είναι ιδιαίτερα σημαντική γεγονός που την καθιστά αναπόσπαστο μοχλό ανάπτυξης της οικονομίας , ιδίως σε μία περίοδο ύφεσης. Η Βαρκελώνη μαγνητίζει/ελκύει φοιτητές, ερευνητές, καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο, ενισχύοντας την περιφερειακή οικονομία. Πλέον από βιομηχανικό κέντρο έχει γίνει παγκόσμια δίοδος. Εκατοντάδες επιχειρήσεις, ΑΞΕ λαμβάνουν χώρα στην συγκεκριμένη περιοχή.
Πιο συγκεκριμένα, το 2013 η Καταλονία παρήγαγε το 20% του Α.Ε.Π της Ισπανίας, που ανέρχεται σε 220 δισ. περίπου. Περίοπτη θέση κατέχει και στον τομέα των εξαγωγών καθώς αντιπροσωπεύει το 25% επί των συνολικών σε αντιστοιχία με την Μαδρίτη που καταλαμβάνει το 11,1%. Το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών της Καταλονίας απευθύνεται στην Ε.Ε, το 65,8%. Παράλληλα, εμφανής είναι η ισχύς της και στον τομέα της βιομηχανίας όπου κατέχει το 24% της ισπανικής βιομηχανίας. Τα κυριότερα προϊόντα είναι χημικά, φαρμακευτικά, μεταλλεύματα. Επίσης διαθέτει οινοποιία, κτηνοτροφία, εξοπλισμούς πληροφορικής που συνεισφέρουν ιδιαίτερα στην οικονομία.
Επιπλέον, η Καταλονία πρωτοπορεί και στον τομέα των ΑΞΕ στην Ισπανία, μάλιστα αυτό προκύπτει από το ότι σύμφωνα με μία αναφορά των Financial Times η περιοχή καθίσταται ο πιο ελκυστικός προορισμός της Νότιας Ευρώπης για επενδύσεις το 2016 και 2017. Οι ΑΞΕ στην Καταλονία καταλαμβάνουν το 14% επί του συνόλου στην Ισπανία. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στην νεοφυείς επιχειρήσεις καθώς το 56,3% προέρχεται από την συγκεκριμένη περιοχή.
Ένα ποιοτικό χαρακτηριστικό της Καταλονίας είναι η επένδυση στην Έρευνα και Καινοτομία. Το μεγαλύτερο ποσοστό της χρηματικής βοήθειας που δίνεται από το ERC ( European Research Council) συγκεντρώνεται στην Καταλονία. Η επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο αποτελεί σημαντικό μοχλό της ανάπτυξης της Καταλονίας. Περίπου 220,000 φοιτητές από όλο τον κόσμο σπουδάζουν στην περιοχή, ένας από τους μεγαλύτερους φοιτητικούς πληθυσμούς στην Ευρώπη. Επίσης από τα 5 καλύτερα Πανεπιστήμια της Ισπανίας τα 3 βρίσκονται στην Καταλονία. Τομείς όπως η βιοτεχνολογία, η νευροβιολογία έχουν μεγάλο ποσοστό της έρευνας.
Εκτός των άνω, η περιοχή της Καταλονίας και ιδίως η Βαρκελώνη αποτελούν ιδανικό τουριστικό προορισμό. Τόσο η μακρά ιστορία όσο και τα πολιτιστικά στοιχεία δημιουργούν ένα ισχυρό μείγμα. Αυτό αντικατοπτρίζεται από τον αριθμό τουριστών όπου το 2016 η Καταλονία δέχθηκε τα 18 εκ. τουριστών από τα 75 εκ. συνολικά στην Ισπανία. Σχεδόν το ¼ του τουρισμού προήλθε από την συγκεκριμένη περιοχή μαζί με ένα μεγάλο μέρος των εσόδων.
Η πολυδιάστατη παρουσία της Καταλονίας στην ισπανική οικονομία είναι εμφανής, ιδίως σε μία περίοδο που η οικονομική κρίση από το 2009 και έπειτα ταλανίζει την χώρα. Αυτή η κατάσταση όμως επιδείνωσε το κλίμα στις τάξεις των Καταλανών, καθώς η συνεχόμενη λιτότητα που είχε επιβληθεί από την ισπανική κυβέρνηση πυροδότησε αντιδράσεις γύρω από την ανεξαρτησία. Η πλευρά της Καταλονίας θεωρεί πως η κεντρική κυβέρνηση είναι η ευνοημένη από τις 2 δεδομένου ότι οι φόροι που πληρώνει στην Μαδρίτη είναι περισσότεροι από τα ανταποδοτικά οφέλη που έχει. Συνεπώς και η υφιστάμενη οικονομική κατάσταση ενίσχυσε το αίσθημα περί ανεξαρτησίας, καθώς η Καταλονία επιθυμεί καλύτερους όρους. Αυτό που θέλουν στην Καταλονία είναι να ισχύσει το σύστημα των Βάσκων , οι οποίοι πληρώνουν φόρους ανάλογα με την ανταπόδοση που έχουν.
Οι περιορισμοί του δημοψηφίσματος - το ντόμινο φοβάται η Ε.Ε
Η κεντρική κυβέρνηση της Ισπανίας υπό τον Ραχόι από την ημέρα εξαγγελίας του δημοψηφίσματος προσπαθεί να το ακυρώσει και να καταστείλει τις όποιες διαδηλώσεις λαμβάνουν χώρα. Η ισπανική κυβέρνηση θεωρεί παράνομο το επικείμενο δημοψήφισμα, για αυτό τον λόγο στις 11 Σεπτεμβρίου άσκησε έφεση για το δημοψήφισμα στο Συνταγματικό Δικαστήριο, το οποίο αναγνώρισε την προσφυγή. Σύμφωνα με το Άρθρο 155 του Συντάγματος η κυβέρνηση δύναται να λάβει τα απαραίτητα μέτρα ώστε να περιορίσει τις δράσεις και να αναγκάσει μία αυτόνομη περιοχή να συμμορφωθεί με το Σύνταγμα. Αυτό βέβαια φαντάζει ως η έσχατη λύση σε περίπτωση που ο κίνδυνος απόσχισης είναι ορατός.
Όμως παρά τις αντιδράσεις της ισπανικής κυβέρνησης προς το δημοψήφισμα, υπάρχουν και κάποιες σημαντικές μεταβλητές που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Αρχικά τι θα γίνει με το χρέος της Ισπανίας; Αυτή την περίοδο εκτιμάται ότι το δημόσιο χρέος ανέρχεται στα 999 δισ. ευρώ, με τα 72,2 δισ. να ανήκουν στην Καταλονία. Σε περίπτωση ανεξαρτητοποίησης πόσο χρέος θα αναλογεί στην Καταλονία; Επιπλέον δεδομένου ότι η Καταλονία θα ανεξαρτητοποιηθεί δεν θα ανήκει και στην Ε.Ε, αυτό θα επηρεάσει τις εξαγωγές της. Το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών κατευθύνονται στην Ε.Ε , όμως πλέον θα υπάρχουν δασμοί που θα πρέπει να καλυφθούν. Μία τέτοια εξέλιξη ενδέχεται να επηρεάσει το εμπόριο και την γενικότερη εικόνα της Καταλονίας στον επιχειρηματικό κόσμο. Ήδη πολλοί επενδυτές ανησυχούν για την έκβαση του αποτελέσματος. Παράλληλα, οικονομικές κυρώσεις ενδέχεται να επιβληθούν και από την πλευρά της Μαδρίτης. Βέβαια και η ισπανική οικονομία αναμένεται να επιδεινωθεί από μία ενδεχομένη ανεξαρτησία. Ήδη ο Οίκος Moody's με αναφορά του αξιολογεί ότι η απόσχιση θα πλήξει την αξιοπιστία της Ισπανίας, ενώ η οικονομική αύξηση του 3,1% ενδέχεται να επιβραθυνθεί.
Όσον αφορά την Ε.Ε, νωπές είναι οι μνήμες από το αποτέλεσμα του Brexit συνεπώς δεν επιθυμεί νέα αστάθεια στους κόλπους της που θα πλήξει την ενοποίηση. Η Ισπανία αποτελεί σημαντικό μέλος της Ε.Ε από το 1986, ενδεχόμενη ανεξαρτησία της Καταλονίας επηρεάζει τις δομές τόσο της χώρας όσο και της Ε.Ε. Ωστόσο, το δημοψήφισμα ανεξαρτησίας της Καταλονίας ίσως προκαλέσει ντόμινο και σε άλλες περιοχές ιδίως εάν έχει θετική έκβαση. Περιοχές όπως η Φλάνδρα, η Ουαλία, η Βαυαρία, η Σκωτία και οι Βάσκοι έχουν κατά το παρελθόν εκφράσει την επιθυμία τους για αυτονομία και αποτελούν εστίες αστάθειας. Ειδικά σε μία κρίσιμη καμπή της Ε.Ε όπου παρατηρείται άνοδος των εθνικιστικών τάσεων, οι πιθανότητες για νέα δημοψηφίσματα αυξάνονται.
Συμπέρασμα
Η Καταλονία είναι μεγίστης σημασίας για την Ισπανία και μία ενδεχόμενη απόσχιση θα έπληττε με διάφορους τρόπους τα θεμέλια της χώρας. Πέρα από την αλλαγή σε δημογραφικό επίπεδο και σύνορα, η απώλεια στην οικονομία θα επηρεάσει αρνητικά την κεντρική κυβέρνηση. Όμως αγκυλώσεις υπάρχουν και από πλευράς της Καταλονίας καθώς μέσω της Ισπανίας ασκεί εμπόριο με την Ε.Ε., κάτι που θα είναι δύσκολο σε ενδεχόμενη απόσχιση.
Επίσης, θα απαιτηθεί η δημιουργία Τραπεζών και Πρεσβειών αλλά και αίτηση για ένταξη στην Ε.Ε που απαιτεί ένα χρονικό διάστημα, που θα δυσχεράνει την οικονομική θέση της και αξιοπιστία. Από την πλευρά της Ε.Ε., η διασφάλιση της σταθερότητας στο εσωτερικό της αποτελεί κύριο μέλημα σε μία τεταμένη περίοδο, συνεπώς δεν επιθυμεί να δει νέες αποσχιστικές τάσεις. Πλέον, αυτό που μένει είναι να δούμε εάν ο καταλανικός λαός μέσω του δημοψηφίσματος -ανεξαρτήτως αποτελέσματος- δημιουργήσει νέες εξελίξεις τόσο στο εθνικό όσο και στο περιφερειακό επίπεδο.