Ευχαριστώ για τις συνεχιζόμενες εποικοδομητικές αντιπροτάσεις πάνω στις 10 προτάσεις. Πέρα από την κατάργηση κομματικών νεολαιών/φοιτητικών παρατάξεων, επεξηγώ εδώ τις άλλες θέσεις μου για παιδεία και έρευνα.
Μια ομάδα ενστάσεων από πολλούς αγαπητούς συμπολίτες ποικίλων κομμάτων, δεξαμενών σκέψεων και στερνών ιδεών συνοψίζονται στο ότι είμαι αφελής, είρων, μνημείο αλαζονείας, οριακά χυδαίος, λαϊκιστής, αργόσχολος. Συγγνώμη αν ξέχασα κάτι. Ευχαριστώ αυτούς τους φίλους και τους παρακαλώ να συνεχίσουν να προσεύχονται για μένα. Πάμε όμως παραπέρα σε ενστάσεις άλλων φίλων που έχουν και επιχειρήματα.
Πολλοί ουρλιάξανε στην πρότασή μου το πλεόνασμα της Ελλάδας να διοχετευτεί σε έρευνα-τεχνολογία. Το πλεόνασμα!!! Αυτό που για το ύψος του συγκλήθηκαν ψ τηλεθρυλούμενες συνεδριάσεις Eurogroup (όπου ψ>812) και πάλεψε 17 ώρες πρωθυπουργός βαριά λαβωμένος από επιχείλιο έρπητα, το πλεόνασμα που εποφθαλμιά κάθε τυραγνισμένο ξενηστικωμένο λαμόγιο τώρα που μας τα κλειδώσανε όλα σε ντουλάπι υποθήκης για 99 χρόνια. Το στερνό αποκούμπι ψηφοθηρίας, το πλέονασμα να χαραμιστεί για, πφφφφ, R&D!!!
Πόσο είναι αυτό το πλεόνασμα αμφισβητείται. Υπάρχει το επιθυμητό πλεόνασμα (που διαφέρει ανάλογα με το ποιος είναι ο επιθυμών), αλλά και το πραγματικό, πλασματικό, πιθανό, τεχνητό, διαφαινόμενο, προβαλλόμενο, εκτιμήσιμο, κλπ. Πάντως το μεγαλύτερο νούμερο στις Μεταμορφώσεις του Πλεονάσματος (χαμένο έργο του Οβίδιου) είναι 3.5% του ΑΕΠ. Και 3.5% να αφιερώσει η Ελλάδα σε έρευνα-τεχνολογία θα υστερεί του Ισραήλ (4.1%) και Νότιας Κορέας (4.3%). Σήμερα η Ελλάδα αφιερώνει 0.8%, όσο το Μαρόκο.
Γιατί επενδύουν σοβαρές χώρες >4% του ΑΕΠ σε έρευνα-τεχνολογία; Για να παράγουν παιδεία και πλούτο.
Κάθε τέτοια επένδυση 1% προσφέρει 3-5% αύξηση του ΑΕΠ. Είναι βέβαιη η αύξηση αυτή; Όχι, τίποτε δεν είναι βέβαιο. Από τι εξαρτάται; Πώς μπορούμε να αυξήσουμε την όποια βεβαιότητα; Κυρίως εξαρτάται από την επιλογή δράσεων και υποδομών που θα υποστηριχθούν. Άρα εξαρτάται από το ποιος τις επιλέγει.
Εδώ έρχονται άλλες διαφωνίες. Έχω προτείνει η εκτελεστική επιτροπή να απαρτίζεται από φιλέλληνες νομπελίστες. Πάλι ξένοι! Γιατί, εμείς δεν είμαστε καλοί; Μια χαρά είμαστε, αλλά την ίδια αντίστοιχη πρόταση θα έκανα για οποιαδήποτε χώρα σε κρίση αξιοπιστίας. Η Ελλάδα πρέπει να πείσει ότι διαθέτει τους καλύτερους εγγυητές.
Η χώρα βρίσκεται ήδη υπό διεθνή επιτροπεία. Οι επιτροπεύοντες είναι γραφειοκράτες χωρίς μεγάλη υπόληψη από τους ευρωπαίους πολίτες. Η διεθνώς εκπεμπόμενη εικόνα της Ευρώπης είναι ότι ηγέτες-μετριότητες την οδηγούν σε στασιμότητα. Ο διεθνής συναγωνισμός σήμερα είναι χαμηλός, ακόμα και οι ΗΠΑ περνούν μείζονα κρίση αξιών. Όμως σε θέσεις-κλειδιά, όπως στο υπουργείο ενέργειας, οι ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια είχαν τους Steven Chu [βραβείο Νόμπελ, >50000 αναφορές Google Scholar] και Ernest Moniz [>8000 αναφορές Google Scholar]). Η Ελλάδα έχει τον κ. Σκουρλέτη και υπεύθυνο ενέργειας στην αξιωματική αντιπολίτευση τον πρώην υπουργό κ. Σκρέκα. Επιστήμονες και οι δύο, ο κ. Σκρέκας μάλιστα δηλώνει στην ιστοσελίδα του ότι «συνέγραψε εργασίες... καθώς και άρθρα που έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικές και διεθνείς οικονομικές ιστοσελίδες και περιοδικά». Τόσο ο κ. Σκουρλέτης όσο και ο κ. Σκρέκας έχουν πάντως 0 επιστημονικές αναφορές Google Scholar, αλλά μυριάδες κομματικές αναφορές ξεκινώντας την καριέρα τους αμφότεροι από φοιτητικές νεολαίες. Διαφέρουν βεβαίως ως προς τη χρήση γραβάτας.
Προς αποφυγή επαναλαμβανόμενης παρεξήγησης, δεν επιθυμώ να είναι οι κορυφαίοι επιστήμονες υπουργοί αναγκαστικά. Η Ελλάδα δυστυχώς διαλέγει έως τώρα πολλούς επιστήμονες για υπουργούς, κυρίως όμως αυτούς που εμφανώς έχουν αποτύχει σαν επιστήμονες. Θα ήταν καλύτερο να διαλέγει ανθρώπους που δεν είναι (αποτυχημένοι) καθηγητές, αλλά έχουν πετύχει σε ό,τι έκαναν. Υπουργός ας είναι οποιοσδήποτε πολίτης έχει μοχθήσει, έχει πετύχει σε ό,τι (τίμιο) κάνει, θέλει να προσφέρει ανιδιοτελώς, και έχει τη σύνεση να ζητήσει (και να κατανοήσει) την επιστημονική τεκμηρίωση από γνώστες ώστε καλά καταρτισμένος για τα υπέρ και τα κατά να επιλέξει με ηγετικό ταλέντο, όραμα και ευψυχία τις πράξεις του.
Σταθερότητα δε σημαίνει να σου εξασφαλίζουν μόνιμη κατοικία στον πάτο για 99 χρόνια. Θα πρέπει να πείσεις την υφήλιο ότι έχεις ένα δραστικά διαφορετικό όραμα αριστείας, να στοχεύσεις να γίνεις η καλύτερη χώρα σε κάτι. Ας διαλέξουμε προσεκτικά τι θα είναι αυτό.
Έχουμε γνώστες και αν ναι τι τους κάνουμε; Για να μείνω στο παράδειγμα της ενέργειας, η Ελλάδα έχει κορυφαίους επιστήμονες στο χώρο της ενέργειας και της χημικής μηχανικής. Π.χ. οι επιστήμονες του πανεπιστημίου Πατρών και του Ινστιτούτου Επιστημών Χημικής Μηχανικής είναι διεθνώς ασυναγώνιστοι. Πολλοί άλλοι εξαίρετοι βρίσκονται σε άλλα ελληνικά πανεπιστήμια. Όμως αντί να συμβουλευτεί κορυφαίους, η Ελλάδα ενημερώνει την υφήλιο ότι ο νόμος για τους κατόχους πλαστών πτυχίων δεν εφαρμόστηκε ποτέ (είχε ψηφιστεί το 2007) και οι πλαστούχοι θα δώσουν εξετάσεις για να παραμείνουν στο δημόσιο. Ταυτόχρονα καταργεί το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας Τεχνολογίας όπου ήταν πρόεδρος ο Ιωσήφ Σηφάκης (βραβείο Turing, ισοδύναμο Νόμπελ στην πληροφορική, >16000 αναφορές Google Scholar). Τιμή και δόξα στην παραχάραξη, έξωση στην αξιοκρατία.
Η επιστημονική τεκμηρίωση, αξιοκρατία και αριστεία δεν είναι κάτι που διατηρείται κατεψυγμένο ή σαν παστό. Συνεχώς χρειάζεται επανακύρωση. Ακόμα κι οι ΗΠΑ θα καταρρεύσουν αν κάποια στιγμή διαλέξουν αρκετούς λάθος ανθρώπους. Ενδεχόμενο χειροπιαστό. Η επιστήμη βάλλεται στις ΗΠΑ. Πολλοί ενστερνίζονται θρησκευτικές ακρότητες ή αρνούνται να χρησιμοποιήσουν εμβόλια. Κάποτε μου ζητήσανε να καταθέσω στην Επιτροπή Επιστήμης του Κονγκρέσου. Συμβουλεύτηκα τους υπεύθυνους government liaison του Στάνφορντ. Προτείνανε να μην πάω, ήταν παγίδα: αρκετά μέλη της Επιτροπής Επιστήμης ήταν δηλωμένοι εχθροί της επιστήμης! Δεν πήγα.
Η Ελλάδα πρέπει να πείσει διεθνώς πως εγγυητές του μέλλοντός της είναι κορυφαίοι γνώστες. Πολλοί νομπελίστες τοποθετούνται υπέρ της Ελλάδας. Θα ήταν ευχής έργο να εγγυηθούν μια προσπάθεια ελληνικής αναγέννησης. Είναι όλοι οι νομπελίστες τέλειοι; Φυσικά όχι, κάποιοι έχουν γεράσει νοητικά, αυτό είναι ευρέως γνωστό, οι συγκεκριμένοι ας αποφευχθούν. Φυσικά θα υπάρχει πρόβλεψη επίσης ότι όσοι αναλαμβάνουν ρόλο στη διαχείριση πόρων δεν μπορούν να χρηματοδοτήσουν τον εαυτό τους ή συνεργάτες.
Ιδού το προτεινόμενο νέο brand: «Μια αναγεννώμενη χώρα, με την εγγύηση κορυφαίων επιστημόνων, με υψηλό επίπεδο παιδείας (θετικής και ανθρωπιστικής) των πολιτών. Η χώρα που μαγνητίζει επιστήμονες, καινοτόμους, δημιουργούς, στοχαστές - Έλληνες και μη.».
Γιατί να μην δώσουμε το πλέονασμα για να καλύψουμε άλλες ανάγκες; Μα ακριβώς, για να προκύψουν περισσότεροι πόροι για να εξυπηρετηθούν και οι άλλες ανάγκες.
Γίνεται επιστήμη στα Γκράβαρα; Αν το 97% του έργου των κορυφαίων Ελλήνων γίνεται πλέον στο εξωτερικό, μήπως να τα παρατήσουμε και να φροντίσουμε απλώς οι Έλληνες να διαπρέπουν αλλού; Δυστυχώς, αν τα παρατήσουμε, οι Έλληνες θα σβήσουμε μάλλον και στο εξωτερικό. Τα ελληνικά πανεπιστήμια πάντα δεινοπαθούσαν από έλλειψη πόρων, κομματισμό, ανοργανωσιά. Όμως διασώζανε νησίδες αριστείας και αρκετή ορμή για να ξαποστείλουν με μια κλωτσιά αποφοίτους στην ξενιτιά. Πλέον οι νησίδες αριστείας συρρικνώνονται. Χάνεται ακόμα και η δύναμη να δοθεί αυτή η κλωτσιά. Σε λίγο η Ελλάδα δε θα μπορεί καν να ψελλίζει «ουστ» στα ταλαντούχα παιδιά της.
Μήπως η Ελλάδα είναι πολύ μικρή για τέτοιες πολυτέλειες; Ανάμεσα στις 20 ισχυρότερες ερευνητικά χώρες (αριθμός δημοσιεύσεων στο κορυφαίο 1%, βάση Web of Knowledge ESI), 8 έχουν πληθυσμό μικρότερο της Ελλάδας.
Μήπως η Ελλάδα είναι σε επικίνδυνη περιοχή; Δείτε που πέφτει το Ισραήλ. Ή η Σιγκαπούρη, μια λιλιπούπολη στην κινέζικη σκιά. Κάθε φορά που επισκέπτομαι το μικροσκοπικό κρατίδιο, εντυπωσιάζομαι πώς συναγωνίζεται τα ισχυρότερα πανεπιστήμια και τεχνολογικά ιδρύματα παγκοσμίως. Πουθενά δεν είναι όλα τέλεια. Η δημοκρατία της Σιγκαπούρης έχει ελλείμματα οικογενειοκρατίας-ολιγαρχίας, η υγρασία είναι αφόρητη. Αλλά προσελκύει τους καλύτερους επιστήμονες. Με επιπλέον πλεονεκτήματα, γιατί η Ελλάδα να μην πετύχει;
Μήπως να κοιτάξουμε απλώς τα πανεπιστήμια να διδάσκουν δυο κολλυβογράμματα και δυο πρακτικά πράγματα, κι όχι έρευνα-ελίτ; Δυστυχώς, δεν μπορείς να έχεις πανεπιστήμιο που απλώς γεννοβολά πτυχία χωρίς παραγωγή νέας γνώσης. Η ανθρωπότητα δεν προοδεύει με σκονάκια. Οι επιστήμες, αλλά και οι εργασιακές μορφές, εξελίσσονται ραγδαία. Για να επιβιώσεις, χρειάζεσαι περιβάλλον με ανοιχτά μυαλά που βλέπουν την ανατροπή να έρχεται - ακόμα καλύτερα, την προκαλούν.
Κι αν δεν υπάρχει πλεόνασμα; Π.χ. αν αγαθός ηγέτης το εξανεμίσει από αυταπάτη; Έστω με μηδέν κρατική συνεισφορά, τα ελληνικά ιδρύματα ας δώσουν την ευκαιρία σε άριστους να εργαστούν στην Ελλάδα, εξασφαλίζοντας οι ίδιοι πόρους για το μισθό τους και την ομάδα τους. Χαιρόμαστε μια νέα επίκουρη καθηγήτρια να πληρώνεται το ένα δέκατο βουλευτή ή συνδικαλιστή, το ένα εκατοστό κάποιων τριπλαδόρων; Ο επιστήμονας ας διεκδικήσει συναγωνιστικά τη χρηματοδότησή του από σοβαρούς, διεθνείς οργανισμούς και από ανιδιοτελείς ευεργέτες-χορηγούς με γενναία μισθοδοσία. Όποιος αξίζει, ας αμοιφθεί - με διαφάνεια και αποφυγή συγκρουόμενων συμφερόντων. Προσωπικά, θα ερχόμουν στην Ελλάδα να δουλέψω και δωρεάν, αν συναισθανόμουν περιβάλλον αταλάντευτης αριστείας. Αλλά είμαι ψώνιο (και αφελής, βλέπε παραπάνω). Οι περισσότεροι επιστήμονες λογικά επιθυμούν αξιοπρεπή αμοιβή.
Κάποιοι φίλοι μού λένε κατά καιρούς «Τι προσπαθείς; Λατρεύεις τόσο την Ελλάδα που αρνείσαι να παραδεχτείς το τετέλεσται. Η Ελλάδα είναι μόνο για διακοπές». Έχουν δίκιο; Φοβάμαι ότι αν δεν κάνουμε κάτι, σύντομα η Ελλάδα δεν θα είναι καν χώρα για διακοπές. Το αντίδοτο: σοβαρή επιστημονική εγγύηση και τεκμηρίωση.
Χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση, κολοσσοί καταρρέουν σαν τραπουλόχαρτα. Η μεγαλύτερη start-up βιοτεχνολογίας στον κόσμο, η Theranos (αξία: 9 δισ.) καταρρέει τώρα λόγω έλλειψης επιστημονικής τεκμηρίωσης. Καθώς έχω εμπλακεί στην κατάρρευση, έδωσα πρόσφατα μια συνέντευξη στην Bloomberg. Στο τηλεοπτικό στούντιο του Στάνφορντ, από το μικρόφωνο ειδοποιούν «στον αέρα σε 2 λεπτά, προηγούνται ειδήσεις». Ακούω ειδήσεις. Θέμα: η Ελλάδα. Ξανά. Ξανά καταφρόνια. Ξανά η χρεία κουρταλή θύρες. Ναυτία. Το στούντιο κατασκότεινο, τεχνητό φως πέφτει πάνω μου, ενώ έξω είναι ανοιξιάτικο πρωινό, χαρά Θεού.
Σταθερότητα δε σημαίνει να σου εξασφαλίζουν μόνιμη κατοικία στον πάτο για 99 χρόνια. Θα πρέπει να πείσεις την υφήλιο ότι έχεις ένα δραστικά διαφορετικό όραμα αριστείας, να στοχεύσεις να γίνεις η καλύτερη χώρα σε κάτι. Ας διαλέξουμε προσεκτικά τι θα είναι αυτό.