Πρόσφατα συμπληρώθηκαν 20 χρόνια από τις συμφωνίες του Dayton (μονογραφήθηκαν στην αμερικανική αεροπορική βάση του Dayton στο Οχάιο στις 21.11.1995 και υπογράφηκαν επίσημα στο Παρίσι στις 14.12.1995), που έδωσαν τέλος στον πόλεμο της Βοσνίας.
Η ιστορία του πολέμου αυτού, που κράτησε από τον Μάρτιο του 1992 μέχρι τον Δεκέμβριο του 1995 είναι αρκετά γνωστή. Κατά τον πόλεμο σκοτώθηκαν περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι, δημιουργήθηκαν 2.000.000 πρόσφυγες (από τους οποίους ελάχιστοι επέστρεψαν σε περιοχές που δεν ελέγχονται από την εθνότητά τους) και διαπράχθηκαν από όλα τα μέρη φρικαλεότητες που δεν είχαν συμβεί στην Ευρώπη μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Σύμφωνα με ορισμένους αναλυτές, οι ρίζες του πολέμου βρίσκονται στην πολιτική του στρατάρχη Τίτο, ο οποίος διαίρεσε την χώρα σε έξι Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες (Σερβία, Κροατία, Σλοβενία, Μαυροβούνιο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη και «Μακεδονία»), μη λαμβάνοντας υπόψη την κατανομή των υπαρχουσών εθνοτήτων. Έτσι, τα σύνορα των Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών διαμορφώθηκαν ώστε πολλοί Σέρβοι να μένουν εκτός της Δημοκρατίας της Σερβίας. Βέβαια, εκείνη την εποχή όλα φαίνονταν ειδυλλιακά και οι όποιες εθνικιστικές εντάσεις, κουκουλώνονταν γρήγορα, κάτω από το «σιδερένιο» χέρι του ηγέτη της αντίστασης κατά των Γερμανών, στρατάρχη Τίτο.
Η περίοδος που εκτυλίχθηκαν τα γεγονότα που οδήγησαν στην διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και στην συνέχεια στους πολέμους της Κροατίας (που ξεκίνησε το 1991) και της Βοσνίας παρουσιάζει αρκετές ιδιαιτερότητες. Την εποχή εκείνη, η ισχύς της Ρωσίας (παραδοσιακού συμμάχου των Σέρβων) βρισκόταν σε πτώση, ιδιαίτερα αφότου ανέλαβε πρόεδρος της Ρωσίας ο Γιέλτσιν (1990) και διαλύθηκε η Σοβιετική Ένωση (1991). Ο ρόλος της Γερμανίας και της Αμερικής στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, που στόχευαν αντίστοιχα στην ενσωμάτωση Δημοκρατιών της περιοχής στην Γερμανική σφαίρα επιρροής και στην εξουδετέρωση μιας εν δυνάμει φιλικής προς τη Ρωσία χώρας, αντιμετωπίστηκε με εντελώς λανθασμένο τρόπο από τον «παραδοσιακό» Σέρβο ηγέτη Μιλόσεβιτς. Σημειώνεται ότι ο Μιλόσεβιτς, σε αντάλλαγμα της μη υποβοήθησης των Σέρβων της Βοσνίας από τον Σερβικό Στρατό κατά την τελική φάση του πολέμου, έλαβε προσωρινή «άφεση αμαρτιών», μέχρις ότου τα γεγονότα στο Κόσοβο τελειώσουν οριστικά και ατιμωτικά την περίοδο της ηγεσίας του.
Μια άλλη παράμετρος που θα πρέπει να σημειωθεί, είναι η ανατροπή της πληθυσμιακής υπεροχής των Σέρβων στην περιοχή κατά τον 20ό αιώνα, λόγω των σφαγών εκατοντάδων χιλιάδων Σέρβων από τους ναζί Ουστάσι κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο αλλά κυρίως λόγω της μεγαλύτερης γεννητικότητας των μουσουλμάνων κατοίκων (απογόνων γηγενών που εξισλαμίστηκαν κατά την διάρκεια των τεσσάρων αιώνων τουρκικής κατοχής). Το 1991, η αναλογία μουσουλμάνων, Σέρβων και Κροατών ήταν αντίστοιχα 43,5%, 31,2% και 17,4% (οι υπόλοιποι είχαν δηλώσει Γιουγκοσλάβοι ή μη Σλάβοι), ενώ σήμερα το ποσοστό των Σέρβων έχει μειωθεί ακόμα περισσότερο. Βέβαια, το εάν είναι «δημοκρατικό» η εκάστοτε πλειοψηφία του πληθυσμού μιας περιοχής να αποτελεί το μόνο κριτήριο για τον χαρακτήρα της, δεν πρόκειται να απαντηθεί, τουλάχιστον όσο καιρό τα παιχνίδια των Μεγάλων Δυνάμεων βασίζονται σε προεπιλεγμένες και κατά περίπτωση διαφορετικές απαντήσεις.
Αποκορύφωμα της τραγωδίας της Βοσνίας ήταν η σφαγή 8.000 περίπου μουσουλμάνων εφήβων και ανδρών, στην Σρεμπρένιτσα, για την οποία οι υπεύθυνοι Σερβοβόσνιοι καταδικάστηκαν στο Ειδικό Δικαστήριο, ενώ μερίδιο ευθύνης καταλογίστηκε δικαστικά και στους κυανόκρανους, για την αδράνειά τους.
Το γεγονός που ταυτίστηκε με την ιστορία του πολέμου και τελικά καθόρισε την μοίρα του ήταν η πολιορκία του Σεράγεβο, που ξεκίνησε στις 06.04.1992, κράτησε 1395 ημέρες και προκάλεσε 11.541 θύματα (μεταξύ αυτών και πολλούς Σέρβους που πίστευαν σε μια πολυεθνική χώρα), ενώ υπονόμευσε για πολλά χρόνια την ελπίδα για ειρηνική συμβίωση. Στις 28.08.1995, στο πολιορκημένο Σαράγεβο μια έκρηξη σκότωσε 37 άτομα και τραυμάτισε άλλα 90. Αν και το τί προκάλεσε την έκρηξη ήταν αμφιλεγόμενο, οι ευθύνες αποδόθηκαν από τον ΟΗΕ στον σερβο-βοσνιακό στρατό που πολιορκούσε την πόλη και οδήγησαν στην επέμβαση του ΝΑΤΟ με αεροπορικές επιδρομές που αποσυντόνισαν τον σερβοβοσνιακό στρατό. Οι βοσνιακές δυνάμεις, εξοπλισμένες και εκπαιδευμένες από τους Δυτικούς και ενισχυόμενες από μουσουλμάνους εθελοντές μουτζαχεντίν, μαζί με τον τακτικό Κροατικό στρατό είχαν πλέον εύκολο έργο. Η συμφωνία του Dayton, όπου ο διαπραγματευτής Χόλμπρουκ, επί Προεδρίας Κλίντον, συντόνισε την τελική συμφωνία, με την άσκηση ασφυκτικών πιέσεων προς όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, ήταν ο επίλογος του Πολέμου.
Η συμφωνία αυτή είχε σαν πρωταρχικό σκοπό το τέλος των εχθροπραξιών και την καταστολή των φιλοδοξιών όλων των εμπλεκομένων μερών της Βοσνίας:
- Των Σέρβων, για ένωση με την Σερβία
- Των Κροατών, για ένωση με την Κροατία (ή τουλάχιστον την αναγνώρισή τους ως ξεχωριστής συνιστώσας οντότητας, όπως οι Σέρβοι)
- Των μουσουλμάνων της Βοσνίας για διακυβέρνηση της περιοχής, βάσει των πληθυσμιακών δεδομένων.
Το προβλεπόμενο νομικό καθεστώς είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο, ενώ φροντίζει για την διαιώνισή του, μεταξύ άλλων, παρέχοντας στους πολιτικούς ιδιαίτερα προνόμια (εξαπλάσιες αμοιβές από τον μέσο μισθό στην χώρα). Παράλληλα, προέκυψαν μεγάλες δυσλειτουργίες στον κρατικό μηχανισμό, όπως οι 14 μήνες που χρειάστηκαν για να σχηματιστεί κυβέρνηση μετά τις εκλογές του 2010.
Σήμερα η χώρα παρουσιάζει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας στα Βαλκάνια και σημαντική διαφθορά. Παρά την προσπάθεια προαγωγής του τυπικού ισλαμισμού στην χώρα, μεταξύ άλλων, με την εισαγωγή της θρησκευτικής εκπαίδευσης στα σχολεία, η ανταπόκριση των Βόσνιων στην έκκληση των τζιχαντιστών να πυκνώσουν τις γραμμές του Ισλαμικού Στρατού είναι περιορισμένη και οι κάτοικοι παραμένουν ανεκτικοί στην διαφορετικότητα των άλλων εθνοτήτων. Τα πρόσφατα επεισόδια σε βάρος του Σέρβου Πρωθυπουργού στην Σρεμπρένιτσα, ο οποίος πήγε να αποτίσει φόρο τιμής στα θύματα, μάλλον αποτελούν την εξαίρεση στον κανόνα.
Αξίζει να σημειωθεί και μια περίπτωση σύγκλισης των διαφορετικών εθνοτήτων της Βοσνίας, όταν από τον Φεβρουάριο έως τον Απρίλιο του 2014, οι νέοι, ανεξαρτήτως εθνότητας, ενώθηκαν σε κινητοποιήσεις εναντίον της ανεργίας και των ιδιωτικοποιήσεων, μέχρις ότου οι αντίστοιχοι εθνοτικοί ηγέτες κατάφεραν να αποκαταστήσουν την εξουσία τους.
Είκοσι χρόνια μετά τις συμφωνίες του Dayton, το βασικότερο πρόβλημα της χώρας παραμένει η αυστηρή διάκριση μεταξύ των εθνοτήτων και ό,τι αυτό συνεπάγεται από εκπαιδευτικής, νομικής και διοικητικής πλευράς, ενώ η κατά κοινή ομολογία ανάγκη αναθεώρησης των συμφωνιών προς μια λειτουργικότερη κατεύθυνση, ενδέχεται να ξανανοίξει τον ασκό του Αιόλου, αφού η κάθε μια πλευρά θα προσπαθήσει να αποσπάσει όσο περισσότερα οφέλη μπορεί.
Στο μεταξύ, η προοπτική της Ε.Ε. παραμένει πάντα μακριά, εφόσον η χώρα αναγνωρίζεται μόνο ως εν δυνάμει υποψήφια προς ένταξη χώρα.