Δεν ξέρουμε και πιθανότατα δεν θα έχουμε στο άμεσο μέλλον μία σαφή απάντηση στο τι μεσολάβησε ανάμεσα στην αναχώρηση του Αμερικανού δημοσιογράφου από το ξενοδοχείο του στην παραλία της Θεσσαλονίκης και την ανεύρεση του πτώματός του στον Θερμαϊκό στις 16 Μαΐου του 1948. Το μυστήριο γύρω από την υπόθεση Polk διαπλέκεται με τη μακρόχρονη αστυνομική, δικαστική και πολιτική περιπέτεια που οδήγησε στη φυλακή έναν αθώο άνθρωπο, τον Γρηγόρη Στακτόπουλο, και πυροδότησε τα πλέον αντιφατικά σενάρια για τους ηθικούς και φυσικούς αυτουργούς της δολοφονίας. Όλα αυτά είναι περίπου γνωστά χάρη στη συστηματική έρευνα ιστορικών που έχουν αναδείξει τους μηχανισμούς του ελληνικού μετεμφυλιακού κράτους και την απροθυμία του για μία σε βάθος διερεύνηση της δολοφονίας του αμερικανού δημοσιογράφου.
Ταυτόχρονα όμως η υπόθεση Polk συνδέεται με ένα σημαντικό μετασχηματισμό: τον περιορισμό της ελευθερίας δράσης των ξένων δημοσιογράφων και ανταποκριτών που βρέθηκαν στην Ελλάδα ανάμεσα στο 1944 και στο 1949.
Ο μετασχηματισμός αυτός συνδέεται με την ανάδυση λογοκριτικών μηχανισμών και την προσπάθεια των βρετανικών και αμερικανικών αρχών να ελέγξουν το περιεχόμενο των ανταποκρίσεων εν μέσω μίας σύγκρουσης που αποδείχτηκε καθοριστική για τη μετάβαση από την ευφορία της αντιφασιστικής ενότητας στις νέες πραγματικότητες του Ψυχρού Πολέμου. Τον Ιανουάριο του 1945 δεκατρείς Αμερικανοί δημοσιογράφοι υπέγραψαν μία κοινή δήλωση διαμαρτυρίας για τις λογοκριτικές πρακτικές των βρετανικών δυνάμεων στην Αθήνα στον απόηχο της πρόσφατης σύγκρουσης του Δεκεμβρίου. Η ενέργεια αυτή αποτέλεσε το πρώτο επεισόδιο μίας υπόγειας, και σταδιακά φανερής, αντιπαράθεσης οι προεκτάσεις της οποίας ξεπερνούν τα ελληνικά σύνορα, καθώς συνδεόταν με τη διαμόρφωση νέων ισορροπιών στις Ηνωμένες Πολιτείες και την έντονη συζήτηση για τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης στις έκτακτες συνθήκες της μετάβασης στον Ψυχρό Πόλεμο.
Υπό την οπτική αυτή η υπόθεση Polk προσφέρει τη δυνατότητα να συζητήσουμε για τις διεθνείς διασυνδέσεις των λογοκριτικών μηχανισμών. Στις συνθήκες του Ψυχρού Πολέμου και της ανάδυσης υπερεθνικών μηχανισμών ενημέρωσης και προπαγάνδας -όπως ήταν για παράδειγμα οι ραδιοφωνικοί σταθμοί που εξέπεμπαν στις δύο πλευρές της Ευρώπης- είναι αδύνατο να ορίσουμε τους μηχανισμούς ελέγχου και λογοκρισίας σε αυστηρά εθνικό πλαίσιο. Η υπόθεση Polk είχε ταυτόχρονα σημαντικές επιπτώσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ελλάδα, συντέλεσε στην οριστική περιθωριοποίηση της ομάδας των Αμερικανών δημοσιογράφων που δίχως να ταυτίζονται με την κομμουνιστική κριτική αμφισβητούσαν τις επιλογές του Δόγματος Τρούμαν στην Ελλάδα και εν τέλει δημιούργησε μία δικιά της ιδιαίτερη μυθολογία που λειτούργησε εξίσου λογοκριτικά με τις, συχνά άκομψες, πρακτικές των ελεγκτικών μηχανισμών του Ψυχρού Πολέμου.
Εν τέλει η υπόθεση Polk και συνολικά η πορεία των Αμερικανών δημοσιογράφων στην Ελλάδα αναδεικνύει τη δύσκολη, σχεδόν ασυμβίβαστη, σχέση ανάμεσα στην ελευθερία της έκφρασης και στις συνθήκες της επιβεβλημένης εθνικής -ή υπερεθνικής όπως στην περίπτωση του Ψυχρού Πολέμου- ομοψυχίας, δηλαδή εκεί που επικρατεί το δόγμα «όποιος δεν είναι με το μέρος μας, είναι εναντίον μας». Ο George Polk μπορεί απλά να μην είχε αποφασίσει εκείνη την ημέρα που αναχώρησε από το ξενοδοχείο του· για αυτό άλλωστε για χρόνια η υπόθεσή του απασχολούσε ελάχιστους στις αντιμαχόμενες πλευρές της διπολικής αναμέτρησης.
Tο κείμενο αποτελεί μέρος εισήγησης που θα πραγματοποιηθεί στα πλαίσια του συνεδρίου «Λογοκρισίες στην Ελλάδα», στις 17-19 Δεκεμβρίου. Δείτε αναλυτικά το πρόγραμμα στην ιστοσελίδα του Συνεδρίου.