Συνταγή για το κοκτέηλ αυτού του φθινοπώρου: σε ένα ποτήρι ανακατεύουμε ισχυρές συναισθηματικές έννοιες όπως επανάσταση, δημοκρατία, ανυπακοή, ανεξαρτησία και «θέλουμε να ψηφίσουμε». Προσθέστε μια σταγόνα καλής καταλανικής cava, κουνήστε καλά και ιδού! Σερβίρετε σε κρύο ποτήρι: είναι αναζωογονητικό και με φυσαλίδες, η τέλεια γεύση για να αφήσετε πίσω σας τα καθημερινά προβλήματα, να ξεχάσετε το παρελθόν και να χαμογελάσετε στο μέλλον. Προσέξτε όμως γιατί είναι και εύφλεκτο: αν οι δοσολογίες δεν είναι ακριβείς ή αν ο μπάρμαν είναι απρόσεκτος, θα μπορούσε να μετατραπεί σε κοκτέηλ μολότοφ.
Η Ισπανία αντιμετωπίζει τρομερά φορτισμένες μέρες στο πολιτικό και κοινωνικό κομμάτι με φόντο την 1η Οκτώβρη, την ημερομηνία στην οποία οι Καταλανοί έχουν κληθεί από την κυβέρνησή τους να ψηφίσουν αν θέλουν να αποχωρήσουν από την Ισπανία και να δημιουργήσουν μια ανεξάρτητη δημοκρατία. Σε αυτό, υπάρχουν ομοιότητες με άλλα αποσχιστικά δημοψηφίσματα, όπως της Σκωτίας το 2014 ή του Κεμπέκ το 1995. Οτιδήποτε άλλο περιβάλλει αυτή την ψήφο είναι εντελώς αφύσικο.
Είναι αφύσικο επειδή το δημοψήφισμα έχει ήδη ακυρωθεί για την αναμενόμενη παρανομία του από το ανώτατο δικαστήριο της Ισπανίας, το Συνταγματικό Δικαστήριο. Επειδή κανείς δεν ξέρει αν υπάρχουν κάλπες, εκτός από την καταλανική κυβέρνηση, που λέει ότι τις έχει κάπου κρυμμένες (η αστυνομία αναζητά τις κάλπες και τις ψήφους, που επίσης κανείς δεν ξέρει πού είναι, ποιος έχει δώσει τα χρήματα για αυτά, ή και αν υπάρχουν γενικώς).
Επειδή κανείς δεν ξέρει πού θα ψηφίσει ή ποιος θα επιβλέπει τη διαδικασία. Οι δημόσιοι υπάλληλοι εκ του νόμου δε μπορούν να το κάνουν, άρα θα είναι εθελοντές, λέει η καταλανική κυβέρνηση. Ακόμη πιο «καφκικό»: επειδή κανείς δεν ξέρει ποια λίστα εγγεγραμμένων ψηφοφόρων σκοπεύει να χρησιμοποιήσει η κυβέρνηση. Η κεντρική κυβέρνηση διατηρεί την παρούσα λίστα ψηφοφόρων απολύτως μυστική γιατί είναι δική της ευθύνη.
Σε όλα αυτά τα συστατικά προσθέτουμε την αρχική «αμαρτία»: ο νόμος περί δημοψηφίσματος που θα έπρεπε να δίνει νομική κάλυψη σε αυτή την παράξενη «περφόρμανς» δημιουργήθηκε στις αρχές Σεπτεμβρίου σε μια θυελλώδη σύνοδο του καταλανικού κοινοβουλίου, στην οποία η πλειοψηφία υπέρ της απόσχισης διαστρέβλωσε τις νομικές προθεσμίες και τις κοινοβουλευτικές διαδικαστικές συμφωνίες, αφήνοντας τα κόμματα της αντιπολίτευσης χωρίς φωνή. Είναι σημαντικό να θυμηθούμε ότι οι ψήφοι αυτής της «μειοψηφίας» αποτελούν αθροιστικά παραπάνω από 50% της λαϊκής ψήφου.
Το κλειδί όμως δεν είναι στο νόμο περί δημοψηφίσματος. Είναι στο μεταβατικό νόμο που ενέκρινε η ίδια διαδικασία, που επιτρέπει την ανακήρυξη καταλανικής δημοκρατίας, ακόμη κι αν η καταμέτρηση αναδείξει μια πλειοψηφία έστω και μιας ψήφου του «ναι». Άσχετα από το ποσοστό συμμετοχής.
Συνεπώς, υποθετικά, ξεκινώντας από τις 2 Οκτωβρίου, η καταλανική κυβέρνηση θα μπορούσε να ανακηρύξει την ανεξαρτησία της Καταλονίας μετά από μια διαδικασία στην οποία μπορεί να έχει ψηφίσει λιγότερο από το μισό του πληθυσμού, βάσει μιας λίστας ψηφοφόρων που δεν έχει επιβεβαιωθεί, χωρίς κανείς να ξέρει πού είναι τα ψηφοδέλτια, οι κάλπες και εκλογικά κέντρα και χωρίς να έχει υπάρξει εκστρατεία υπέρ του «όχι» (η εκστρατεία υπέρ του «ναι» εδώ και τρία χρόνια είναι πανταχού παρούσα στην καταλανική πολιτική και ΜΜΕ, παρότι πλέον απαγορεύονται οι διαφημίσεις και οι πινακίδες). Δεν υπάρχει καμία χώρα ή υπερεθνική ένωση στον κόσμο που θα μπορούσε να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία μιας περιοχής η οποία επιτυγχάνεται μέσα από μια τόσο φτωχή δημοκρατική διαδικασία.
Οι Καταλανοί που υποστηρίζουν την απόσχιση, των οποίων το ιδεολογικό φάσμα κινείται από την ακροαριστερά ως τη συντηρητική δεξιά, γνωρίζουν απολύτως την ατέλεια της διαδικασίας. Λένε πως δεν τους αφήνουν καμία άλλη επιλογή. Και δεν έχουν άδικο.
Επειδή η συντηρητική ισπανική κυβέρνηση δηλώνει ότι το δημοψήφισμα για αυτοδιάθεση είναι αδύνατο βάσει του σημερινού Συντάγματος της Ισπανίας. Και ούτε αυτή έχει άδικο. Και οι νόμοι μπορούν να αλλάξουν, φυσικά, αλλά για να τροποποιήσουν το Σύνταγμα θα χρειαστούν συμμετοχή από το Λαϊκό Κόμμα και δεν θα το επέτρεπαν: δεν θα είναι πλέον η η μεγαλύτερη δύναμη σε ψήφους στην Ισπανία (στην Καταλονία είναι πέμπτοι). Οπότε ξαναγυρίζουμε στα ίδια.
Όσοι θέλουν ανεξαρτησία το βιώνουν το ίδιο δύσκολα με όσους θέλουν να ψηφίσουν προκειμένου να παραμείνουν στην Ισπανία. Συνολικά, ανέρχονται στο 70% της καταλανικής κοινότητας και αυτό το στατιστικό στοιχείο είναι σημαντικό: η συζήτηση για την ανεξαρτησία αλληλεπικαλύπτεται με τη συζήτηση για το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Οι αποσχιστικές δυνάμεις υπάρχουν στην Καταλονία εδώ και έναν αιώνα, μέχρι πρόσφατα ως μειοψηφία. Τα τελευταία χρόνια, με την οικονομική κρίση και τις περικοπές των δημόσιων δαπανών, η αντίληψη των φορολογικών και πολιτικών παραβιάσεων από άλλες περιοχές της Ισπανίας έχει οδηγήσει σε ένα αντι-ισπανικό συναίσθημα, που περιμένει απλώς οποιαδήποτε υπερβολική άσκηση εξουσίας από την κεντρική κυβέρνηση για να δικαιολογηθεί.
Ο πρόεδρος Ραχόι ποντάρει στη «θεωρία του σουφλέ»: «Είχαμε και παλιότερα αποσχιστικές τάσεις. Ας το αντέξουμε με την προστασία του νόμου και σύντομα θα ξεφουσκώσει». Όντας άκαμπτο και αμετάβλητο, έχει στραφεί εναντίον του: τώρα το κοκτέηλ με τις ρωγμές έχει μετατραπεί σε μολότοφ. Έχουμε πάει από το δημοψήφισμα που είναι μια πολιτιστική κατασκευή στο να είναι μια οδυνηρή πραγματικότητα στην οποία οι δήμαρχοι υπέρ της απόσχισης (περισσότεροι από 700, που αντιπροσωπεύουν το 40% του πληθυσμού της Καταλανίας) δικαιολογούνται από το διωγμό τους - πριν να έχει συμβεί κάτι - οι δήμαρχοι κατά της απόσχισης (κυρίως εκείνοι σε μεγάλες αστικές περιοχές) ασχολούνται με τους εξοργισμένους πολίτες που τους παρενοχλούν στο δρόμο και στο διαδίκτυο. Μερικοί δικαστές, ενθουσιασμένοι με την κατάσταση, απαγορεύουν ακόμη και τις συζητήσεις και την υποστήριξη του δημοψηφίσματος. Είναι η απόλυτη παραφροσύνη ενώ η κεντρική κυβέρνηση κρύβεται πίσω από τα δικαστήρια και η καταλανική κυβέρνηση πίσω από τους δημάρχους. Με κάθε δράση της δικαιοσύνης από την αστυνομία, υπάρχει περισσότερη αντιπαλότητα στους δρόμους. Οι πολιτικοί που είναι υπεύθυνοι για τη διοργάνωση του δημοψηφίσματος θα μπορούσαν τελικά να καταλήξουν στη φυλακή, αυτό δεν είναι αστείο.
Η Ευρώπη δεν μπορεί να πιστέψει τι συμβαίνει. Η καγκελάριος Μέρκελ είναι πολύ ανήσυχη. Η Ισπανία ήταν το εργατικό κοριτσάκι στο πείραμα της λιτότητάς της, η απόδειξη ότι οι συνταγές της δουλεύουν. Φέτος, μια δεκαετία μετά την έκρηξη της οικονομικής κρίσης στις Η.Π.Α. η αύξηση του ΑΕΠ της Ισπανίας θα μπορούσε να υπερβεί το 3%, υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η νέα απασχόληση είναι ασταθής, ναι, αλλά δεν έχει σταματήσει να αυξάνεται. Και πάνω που οι Βρυξέλλες και το Βερολίνο «αναπνέουν εύκολα», πιστεύοντας ότι οι αγανακτισμένοι Ισπανοί έχουν εξημερωθεί, διαπιστώνουν ότι στην Καταλονία όλη η οργή, η θεσμική δυσαρέσκεια, η υπερβολή έναντι των θεσμών κατευθύνεται τώρα προς την Ισπανία. Ένας «μαύρος κύκνος», μια απρόβλεπτη κατάσταση.
Η καταλανική σύγκρουση είναι τόσο παλιά όσο και μεταμοντέρνα, και τώρα κυριαρχούν οι νέοι νόμοι του λαϊκισμού: το παιχνίδι της πυροδότησης συναισθημάτων αντί της παράθεσης επιχειρημάτων και το να αφήνουν fake news να μολύνουν το περιβάλλον. Ψάξτε, για παράδειγμα, για έναν Καταλανό οπαδό της απόσχισης που αναγνωρίζει ότι μια ανεξάρτητη Καταλονία θα βρισκόταν εκτός της Ε.Ε.: εκτός της ομπρέλας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, των διαρθρωτικών ταμείων, του ευρώ, των κέντρων λήψης αποφάσεων. Όπως αποδεικνύεται ακατανόητο, λένε ότι είναι αδύνατο, ότι δεν θα συμβεί.
Και η αλήθεια είναι ότι δεν πρόκειται να συμβεί, διότι την 1η Οκτωβρίου μπορεί να υπάρξουν κάλπες, αλλά όχι δημοψήφισμα, και σε καμία περίπτωση ανεξαρτησία. Αυτό που θα υπάρξει είναι η φωτογραφία που μερικοί υποστηρικτές αυτού του γελοίου δράματος φαίνεται να ψάχνουν με όλη τους την καρδιά και την ψυχή: πράκτορες της τάξης που προσπαθούν να εμποδίσουν πολίτες, επικίνδυνα οπλισμένους με ψηφοδέλτια, από το να ψηφίσουν. Προσθέτουν την πιθανότητα ότι όλη αυτή η διαδικασία θα μπορούσε να τελειώσει με πολιτικούς κρατούμενους... Ο αγώνας για κυριαρχία θα έχει κερδίσει νέους οπαδούς και όλοι οι Καταλανοί και οι Ισπανοί που πιστεύουν ότι το μέλλον μαζί είναι καλύτερο από χωριστά, θα έχουν χάσει.
Ο Manuel Chaves Nogales ήταν Ισπανός δημοσιογράφος στη δεκαετία του '20 και του '30, ο οποίος μίλησε, όπως λίγοι, για την άνοδο του φασισμού και του κομμουνισμού στην Ευρώπη, τη δεύτερη Ισπανική Δημοκρατία και το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου. Το 1936, από την Καταλονία, έγραψε: «Ο αυτονομισμός είναι μια παράξενη ουσία που χρησιμοποιείται στα πολιτικά εργαστήρια της Μαδρίτης ως καταλύτης του πατριωτισμού και σε αυτά της Καταλονίας ως συνεκτικός σύνδεσμος των συντηρητικών τάξεων». Αυτή είναι η πηγή της σύγκρουσης που, 80 χρόνια αργότερα, υπερβαίνει τα όρια της πολιτικής.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στη HuffPost Spain και μεταφράστηκε στα ελληνικά.