Από την πρώτη μου δημοσίευση ποιημάτων πριν δέκα χρόνια μέχρι αυτήν την στιγμή νιώθω ότι το έναυσμα για οποιοδήποτε διάλογο μεταξύ ποιητών και αναγνωστών είναι «η ποίηση στις μέρες μας». Κάποιες φορές αυτό προσδιορίζεται λίγο περισσότερο, «ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης», ή «τί σημαίνει ποίηση στις μέρες μας». Αν ξεπεράσουμε τις τραυματικές διατυπώσεις σε θέματα εκθέσεων πανελληνίων εξετάσεων, αν αποφύγουμε να παραπέμψουμε στα δοκίμια του Έλιοτ και του Μπόρχες, αν ξεχάσουμε ότι η προσωπική μας θέση μάλλον περιέχεται σε παλιότερο κείμενο που δημοσιεύσαμε, το ερώτημα εξακολουθεί.
Την πρώτη φορά που κλήθηκα να απαντήσω σε αυτό, το αντιμετώπισα σαν πρόβλημα φυσικής όπου κάπου πρέπει να υπάρχει ένας τύπος που εξηγεί έναν αυτονόητο συμπαντικό νόμο και ξεκλειδώνει όλες τις δυνάμεις. Είδα την ποίηση σαν απόλυτη συμπαγή αξία και την απόδειξη της ουσίας της σαν παρουσίαση μιας καθολικής αέναης κατάστασης που συμβαίνει και χωρίς εμάς.
Την δεύτερη φορά το εξέτασα από μια κοινωνικό-ιστορική προοπτική. Είδα την εποχή μας σαν είκοσι πολύ συγκεκριμένες σελίδες του βιβλίου της παγκόσμιας ιστορίας που γράφεται post factum και την ποίηση σαν ένα πλάσμα που επιβιώνει μέσα στις συγκεκριμένες συνθήκες, μεταβάλλοντας την ουσία του ανάλογα με τα γεγονότα και τα φαινόμενα.
Την επόμενη φορά ερωτήθηκα ως «νέα ποιήτρια» μαζί με πάμπολλους ομηλίκους κι ομότεχνους κι αυτό με ξάφνιασε, γιατί είδα τον εαυτό μου ως αμοιβάδα σε υποσύνολο ενός ήδη περιορισμένου υποσυνόλου, σα να μην είμαι εντελώς ποιήτρια ακόμη και σα να παρατηρούμαστε σε σχέση με την ενσυνείδησή μας. Φιλοξενούμενοι στον κόσμο των ενηλίκων, όπου πρέπει να συναγωνιστείς την ποίηση σαν ιστορικό μαμούθ.
Υπήρξαν και επόμενες φορές, όπου δεν απάντησα, είτε γιατί ήμουν απασχολημένη να διαβάζω ποίηση και να γράφω τις ώρες που δεν δουλεύω είτε γιατί θεώρησα ότι έχω ήδη απαντήσει στο ερώτημα και δεν έχω κάτι να προσθέσω προς το παρόν.
Την τελευταία φορά που με προσκάλεσαν να προβληματιστώ για την «ποίηση σήμερα» κάτι έλαμψε μέσα μου. Αφού επεξεργάστηκα λίγο τα απανωτά déjà vu, άρχισα να ψάχνω απάντηση μέσα από την ίδια την γλώσσα: ποίηση και σήμερα. Αυτό το παιχνίδι με έσπρωξε ένα βήμα πίσω: τί είναι ποίηση και τί είναι σήμερα.
Το τί είναι ποίηση, αφενός υπάρχουν ορισμοί και δοκίμια που θα εξόντωναν και τον πιο ατσάλινο υπολογιστή στην προσπάθεια ταξινόμησης και ενοποίησης, αφετέρου υπάρχει ένα κομματάκι αυτονόητο, αδιαπραγμάτευτο, αμετάφραστο κι αδιάβρωτο για τον καθένα μας. Δεν είναι η ποίηση σαν έννοια που καθορίζει την δουλειά, είναι το έργο του καθενός που εντέλει βαφτίζεται ποίηση κι ενώνεται με μια αόρατη τάξη πραγμάτων. Με μια αθεϊστική κίνηση κάποιου που βιώνει την ποίηση όντας στοιχείο της παραγωγής ο ίδιος, θα έλεγα ότι δεν ξέρω τί είναι η ποίηση σαν πολιτιστικό προϊόν και λογοτεχνικό είδος και λειτούργημα, αλλά ξέρω τί είναι η γραφή και τί είναι η ποίηση σαν διαδικασία και δημιούργημα -δεν μου αρέσει «το ποίημα» σαν οριοθέτηση ενός έργου, προτιμώ μια ολιστική οπτική. Ξέρω γιατί μου συμβαίνει. Το να γράφει κανείς δεν είναι μια απόφαση lifestyle ή ένας επαγγελματικός προσανατολισμός. Σαφώς απαιτεί συνειδητή επιλογή και διαρκή τριβή κι εξέλιξη -και ευχής έργον θα ήταν οι ποιητές να αντιμετωπίζονται ως επαγγελματίες. Το να γράφει κανείς είναι ιδιότητα της ύπαρξής του, είναι σύμπτωμα σωματικό και πνευματικό. Και το κάθε δημιούργημα, όπως για κάθε καλλιτεχνικό έργο, περιέχει κύτταρα του γράφοντος. Όχι σαν ναρκισσιστική επίδειξη κάποιου υποτιθέμενου ταλέντου ούτε σαν άσκηση ψυχοθεραπείας. Αλλά σαν ύστατη πράξη επικοινωνίας και συντονισμού με τον κόσμο, ένδον κι εξωτερικά. Πράξη άρθρωσης ενός λόγου, κίνηση για να μοιραστεί κάτι βαθύτερο που θα χαρίσει λίγη ομορφιά, πολλές φορές σκληρή και τρομακτική, αλλά σημαίνουσα.
Το σήμερα μεταβάλλεται κάθε φορά που τίθεται το ερώτημα, προφανώς. Αλλά αυτό που έχει σημασία είναι πώς μεταβάλλεται ο καθένας μέσα σε αυτήν την ροή. Είδα τον εαυτό μου και την γραφή μου δορυφορικά σε σχέση με τα εκάστοτε σήμερα. Προσπάθησα να εντοπίσω τα σημεία που έχουν μείνει αδιατάρακτα και τα σημεία που έχουν μετατοπιστεί στο άτομο και στον τρόπο που αντιμετωπίζω την δουλειά μου. Και πιστεύω ότι είναι αυτή η διαπραγμάτευση κι ο σιωπηλός απολογισμός που διαγράφουν την πορεία του σήμερα του καθενός.
Ποιο είναι το σήμερα της Αθήνας σε σχέση με αυτό του Λονδίνου, το σήμερα της φοιτήτριας σε σχέση με της εργαζόμενης, το σήμερα του να μιλάς καθημερινά μια ξένη γλώσσα σε σχέση με το να μιλάς μόνο ελληνικά, το σήμερα του να σημειώνεις χειρόγραφα με το σήμερα του i-pad, το σήμερα του να εκδίδεις έντυπα με το σήμερα του να εκδίδεις ηλεκτρονικά βιβλία, το σήμερα του να αμείβεσαι για την συγγραφική σου δουλειά με το σήμερα του να νιώθεις ζητιάνος της κουλτούρας, το σήμερα των θερμών πεποιθήσεων με το σήμερα μιας απολιτίκ απαθετίκ στάσης, το σήμερα του να παίρνεις φίλους τηλέφωνο με το σήμερα του like, το σήμερα των ανοιχτών προοπτικών με το σήμερα του εσωτερικής εξορίας, το σήμερα μιας ευρωπαϊκής ταυτότητας με το σήμερα μιας μόνιμης αστάθειας, το σήμερα των αξιών με το σήμερα διαφορετικών αξιών, το σήμερα της διαρκούς προσαρμογής, το σήμερα του μεγαλώνω σε σχέση με το ωριμάζω, κι όλα αυτά τα ενδιάμεσα που δεν προλαβαίνουμε να καταγράψουμε και να πατήσουμε παύση για να κοιταχτούμε μέσα τους και να αναρωτηθούμε: η ποίηση σήμερα;
Ευτυχώς η ποίηση συνεχίζει. Και είναι εκεί για να την γράφουμε και για να την διαβάζουμε. Και η ποίηση σήμερα είναι ακόμη διάφανη για να προκαλεί απορίες κι ερωτήματα και συζητήσεις κι όνειρα κι εφαλτήριο για να σηκωνόμαστε λίγο ψηλότερα.
*Η Ναταλία Κατσού θα παρουσιάσει την ποιητική συλλογή της «Νυμφαλίδες» (εκδόσεις Κέδρος) τη Δευτέρα 26 Οκτωβρίου στο βιβλιοπωλείο Επί Λέξει.