Τις τελευταίες μέρες βιώνουμε για ακόμα μια φορά στην χώρα μας θερμοκέφαλες αντιπαραθέσεις με πρωταγωνιστές (και) αυτήν την φορά πολιτικούς, δημοσιογράφους, δημοσκόπους καθώς και πονηρεμένους - τα γνωρίζω όλα και συμφέρω - απλούς πολίτες να καταθέτουν σχόλια στα κοινωνικά μέσα αναφορικά με την αποτελεσματικότητα των δημοσκοπήσεων και των δημοσκόπων (μια λέξη με άσχημο πια άκουσμα). Σχόλια όπως το να αφήσουμε στους μετεωρολόγους την διενέργεια δημοσκοπήσεων είναι συνηθισμένα, λες και αυτοί πέφτουν πάντα μέσα....Το χιούμορ και ο χαβαλές αποτελεί ασφαλώς βαλβίδα αποσυμπίεσης και καλώς χρησιμοποιείται - ιδίως σε πιεσμένες κοινωνίες όπως η δική μας - αλλά η κοινωνία μας έχει στο παρελθόν συστηματικά απαξιώσει και στιγματίσει ανθρώπους, ιδέες και πολύτιμα εργαλεία στην λογική του χαβαλέ. Ο καθένας από τους παραπάνω, από το μετερίζι του (θέση μάχης που προφυλάσσει και από τα πυρά του εχθρού), επιτίθεται, βλέπει συνωμοσίες (τις οποίες βλέπει μόνο αυτός ενώ οι άλλοι είναι αφελείς στο να τις αντιληφθούν), κάνει δεήσεις στην δικαιοσύνη, αποδίδει αδυναμίες και λάθη σε άλλους και όχι στον εαυτό του, προβλέπει το τέλος των δημοσκοπήσεων και των exit polls ή όπως είπαμε και παραπάνω απλά χαριεντίζεται. Όλα τα παραπάνω φυσικά αναφορικά με την ποιότητα και τις προθέσεις δόλου πίσω από δημοσκοπήσεις.
Το αποτέλεσμα: να έχουμε στιγματίσει για μια ακόμα φορά το πλέον χρήσιμο (και αποδοτικό σε όρους κόστους-ωφελειών) εργαλείο που έχουν οι κοινωνίες για να μετρούν στάσεις και συμπεριφορές όχι μόνο στο πολιτικό πεδίο, αλλά κυρίως στο πεδίο ανθρώπινων συνηθειών που αφορούν στην υγεία μας, στην διατροφή μας καθώς και σε συμπεριφορές με θετικό (ή αρνητικό πρόσημο) όπως είναι η ανακύκλωση (π.χ., δες μετρήσεις που γίνονται τουλάχιστον δύο φορές το χρόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες όπως - Τhe General Social Survey, Crime Victimization Surveys, National Health Interview Surveys, Behavioral Risk Factor Surveillance Survey, Youth Risk Behavior Survey κτλ.). Σημειωτέον, ότι στην χώρα μας για να «τρέξουν» ικανοποιητικά αυτές οι μελέτες πρέπει αρχικά να γίνουν καμπάνιες για να πείσουν τον κόσμο να συμμετάσχει. Με απλά λόγια, χωρίς αυτές τις μετρήσεις δεν μπορεί να προχωρήσει κανείς σε σχεδιασμό σοβαρών παρεμβάσεων που θα βελτιώνουν ουσιαστικά την ευημερία των πολιτών που είναι και η πεμπτουσία της πολιτικής.
Η δημοσκόπηση είναι κοινωνική μέτρηση και όχι μέτρηση ζαχάρου(η οποία και αυτή έχει σφάλματα μέτρησης ανάλογα το μετρητή και την ποιότητα του αλλά και τον χρόνο μέτρησης) και ως τέτοια δεν μπορεί να δίνει εξαιρετικά ακριβή στοιχεία για όλες τις επιμέρους κοινωνικές ερωτήσεις.
Δεδομένων των παραπάνω, μπορώ μονάχα να φανταστώ ότι - με τo στίγμα που ακολουθεί πια τις δημοσκοπήσεις - την επόμενη φορά που θα ζητηθεί σε κάποιον από εμάς να απαντήσει σε μια έρευνα κοινής γνώμης - χρήσιμης για την ευημερία του - οι πιθανότητες είναι οτι είτε στην καλύτερη ευγενικά θα αρνηθεί, είτε θα πει ψέματα για να πάρει μια ιδιότυπη εκδίκηση από τους δημοσκόπους, είτε θα επιτεθεί στον ερευνητή κλ.π. Επομένως στην προσπάθεια τους να συσπειρώσουν ψηφοφόρους ή να απωθήσουν από το γνωστικό τους πιθανές αποτυχίες και λάθη, οι επαγγελματίες του δημόσιου λόγου στιγματίζουν ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο (ευτυχώς υπάρχουν και πιο ψύχραιμες φωνές). Ευθύνες έχουν και οι επαγγελματίες ερευνητές ασφαλώς οι οποίοι δεν φαίνεται να προστατεύουν το εργαλείο από το οποίο ζουν και με το οποίο πορεύονται. Ο κλάδος δεν εκπροσωπείται με μια φωνή και με συστηματικό τρόπο και όπως λένε και οι επαγγελματίες της επικοινωνίας και της διαχείρισης ρίσκου, το να μην μιλάς (συστηματικά και όχι αποσπασματικά) σημαίνει ενοχή. Ασφαλώς, κακοί επαγγελματίες υπάρχουν σε όλους τους κλάδους. To ότι υπάρχουν όμως επίορκοι ιατροί, σημαίνει ότι η ιατρική είναι ανάθεμα; ασφαλώς όχι.
Συνολικά, πρέπει όλοι μας να καταλάβουμε - και κυρίως οι επαγγελματίες του δημόσιου λόγου - ότι οι πολιτικές δημοσκοπήσεις είναι μετρήσεις προθέσεων συμπεριφοράς (και ειδικότερα, τάσεων προθέσεων συμπεριφοράς) και όχι συμπεριφοράς αυτής κάθε αυτής και ασφαλώς ότι δεν είναι ένα εργαλείο πάντως καιρού. Το πρόβλημα προφανώς και μεγεθύνεται όταν αυτές οι προθέσεις δεν είναι καλοσχηματισμένες (αναποφάσιστοι). Εδώ εξαιρούνται τα exit polls - και αυτά όμως καταγράφουν δηλώσεις συμπεριφορών (self-reported voting behavior), οι οποίες και μπορεί να διαφέρουν από αυτές που δηλώθηκαν στην πραγματική κάλπη.
Από την δεκαετία του '60 ερευνητές έχουν πειστικά καταδείξει ότι την μετατροπή προθέσεων σε πραγματικές συμπεριφορές χωρίζουν μεγάλες αποστάσεις. Σκεφτείτε το ακόλουθο παράδειγμα: εάν ερωτηθείτε στα πλαίσια μια σφυγμομέτρησης (χρήσιμος όρος αφού καταδεικνύει οτι μια δημοσκόπηση είναι η μια «φωτογραφία» της στιγμής, ένα στιγμιότυπο προθέσεων συμπεριφοράς και γνώμης) το κατά πόσο διατίθεστε να ανακυκλώσετε τον επόμενο μήνα και η απάντηση είναι μια απλή διχοτομική επιλογή μεταξύ ΝΑΙ και ΟΧΙ, τι θα λέγατε; Έρευνες έχουν δείξει ότι 8 στους 10 λένε ΝΑΙ. Μετρήσεις πραγματικών συμπεριφορών αλλά και το σημαντικότερο, τα πραγματικά επίπεδα ανακύκλωσης δείχνουν ότι λιγότεροι από 3 στους 10 ανακυκλώνουν...Επομένως - πίσω στο πεδίο της πολιτικής - από την Παρασκευή των εκλογών μέχρι την Κυριακή αυτών υπάρχει σημαντικός πολιτικός χρόνος για να αλλάξουν οι προτιμήσεις, ιδιαίτερα αν οι περισσότεροι από εμάς αποφασίζουμε μέσα στο παραβάν. Εύλογο λοιπόν το ερώτημα: πως μπορεί ένα εργαλείο που έχει συγκεκριμένες δυνατότητες να καταγράψει αυτήν την δυναμική με ακρίβεια που θα φτάνει στο 0.1%, το οποίο σε βάζει ή σε βγάζει από την βουλή;
Δεδομένων των παραπάνω, πρέπει όλοι να κατανοήσουμε ότι η μέτρηση σε όλους τους επιστημονικούς τομείς ενέχει σφάλμα (και όχι απαραίτητα δόλο), ιδιαίτερα στις κοινωνικές επιστήμες. Όπως έχει ειπωθεί από τον νομπελίστα φυσικό Murray Gell-Mann (1969): «σκεφτείτε πόσο δύσκολη θα ήταν η μελέτη της φυσικής αν τα σωματίδια σκέφτονταν...» (και οι άνθρωποι - τουλάχιστον αρκετοί προσπαθούν να σκέφτονται). Η πρόβλεψη είναι από την φύση της ιδιαίτερη δύσκολη υπόθεση και σε όλους τους επιστημονικούς κλάδους προσεγγίζει στην καλύτερη περίπτωση και κατά μέσο όρο την πραγματικότητα στο 70-80% (αν και τυπικά οι πολιτικές δημοσκοπήσεις δεν πρέπει να αποτελούν πρόγνωση/πρόβλεψη εκλογικού αποτελέσματος και αυτό καταγράφεται ρητά σε διεθνείς κώδικες δεοντολογίας και επικοινωνείται τακτικά από κάποιους ερευνητές-πρακτικά όμως ερμηνεύονται και ως τέτοιες).
Η διαδικασία της πρόβλεψης αυτής καθε αυτής όμως έχει σημαντικότατα οφέλη, εκπαιδευτικά, ανακάλυψης νέων τεχνικών αλλά και καλύτερης προετοιμασίας των πολιτών (π.χ., στην προσπάθεια τους να προβλέψουν την σεισμική δραστηριότητα, οι σεισμολόγοι έχουν βρεί τρόπους για καλύτερη αντιμετώπιση του σεισμού). Ας μην την απαξιώνουμε λοιπόν γιατί η εναλλακτική είναι στην καλύτερη οι διαισθήσεις (εξαιρετικά χρήσιμες αν συνδυαστούν με συστηματική συλλογή στοιχείων) και στην χειρότερη η αστρολογία.
Συνοψίζοντας, οι πολιτικές δημοσκοπήσεις και σε αυτήν την εκλογική περίοδο ήταν χρήσιμες. Ακόμα και αν κάποιοι κατηγορήσουν κάποιες από αυτές για δόλο, ο μέσος όρος τους συστηματικά κατάδειξε τον νικητή, την κατάταξη των κομμάτων και το ποια κόμματα ήταν οριακά να μπουν ή όχι στην βούλη, καθώς και σημαντικότατα ευρήματα πολιτικής συμπεριφοράς και κινήτρων, εξηγώντας πειστικά γιατί ψηφίσαμε όπως ψηφίσαμε. Όλες ιδιαίτερα χρήσιμες πληροφορίες τις οποίες στην πορεία έχουμε ξεχάσει. Έστιάζουμε σε μερικές αστοχίες (λιγότερο στρατηγικά κρίσιμες) και απαξιώνουμε τα υπόλοιπα σπουδαία πληροφοριακά στοιχεία τα οποία και συλλέγει κανείς μέσα από τις δημοσκοπήσεις όχι με κόστος 30-40 εκ. (κόστος εκλογών) αλλά μερικών χιλιάδων ευρώ.
Η δημοσκόπηση είναι κοινωνική μέτρηση και όχι μέτρηση ζαχάρου (η οποία και αυτή έχει σφάλματα μέτρησης ανάλογα το μετρητή και την ποιότητα του αλλά και τον χρόνο μέτρησης) και ως τέτοια δεν μπορεί να δίνει εξαιρετικά ακριβή στοιχεία για όλες τις επιμέρους κοινωνικές ερωτήσεις. Σημαντικό είναι να καταλάβουμε οτι τα λάθη και οι αστοχίες είναι μέρος της επιστημονικής διαδικασίας και μέσα από αυτήν βελτιώνονται οι τεχνικές. Είναι αξιοπερίεργο το πως η χώρα μας με τόσους αποφοιτήσαντες επιστήμονες δεν μπορεί να καταλάβει τα βασικά της επιστημονικής διαδικασίας. Κάτι τρέχει μάλλον με την διαδικασία της επιστημονικής κατάρτισης...
Επομένως, ας μου επιτραπεί να παραφράσω κάποια στιχάκια (Άλκης Αλκαίος): «μέχρι να βρεις τρόπο να [ζεις] ερμηνεύεις και να δημοσκοπείς μην την σκοτώνεις την [ζωή] δημοσκόπηση». Ας το σκεφτούμε αυτό, με ψυχραιμία και μελέτη, και ας προστατεύσουμε στην συνείδηση του κόσμου το πολύτιμο αυτό εργαλείο με το να αυτοδεσμευτούν: α) οι επαγγελματίες του δημόσιου λόγου, οτι θα ερμηνεύουν με ψυχραιμία και με συμβουλές ειδικών τις δημοσκοπήσεις και τα αποτελέσματα τους και β) οι ερευνητές, ότι οι πολιτικές δημοσκοπήσεις θα κάνουν χρήση των βέλτιστων πρακτικών (π.χ., στην περίπτωση τηλεφωνικών συνεντεύξεων οι εταιρείες πρέπει να μας πούν πόσες φορές ο ερευνητής επιμένει στο να βρει απόκριση στο αρχικά τυχαία επιλεγμένο τηλεφωνικό νούμερο χωρίς να προχωρά ταχύτατα στο αμέσως επόμενο - οι καλύτερες εταιρείες παγκοσμίως επιμένουν 7-10 φορές).
Επίσης, οι ερευνητές θα πρέπει πιθανά να προχωρήσουν σε ακόμα μεγαλύτερη χρήση συγκεκριμένων ερωτημάτων και μεθοδολογιών που δεν θα επιτρέπουν σπεκουλα είτε από τους ίδιους είτε από τους επαγγελματίες του δημόσιου λόγου (π.χ., η ερώτηση παράστασης νίκης συστηματικά δίνει εντυπωσιακά ακριβή αποτελέσματα, ή ας κατατάσσει ο αποκρινόμενος τα κόμματα σε σειρά προτίμησης και ας καταργηθεί η μέτρηση πρόθεσης ψήφου αφού κάνει τόσο κακό και δεν μπορούμε να την χωνέψουμε σαν κοινωνία, ή όπως προβλέπει η ESOMAR και η WAPOR - διεθνείς οργανισμοί αυτορρύθμισης των εταιρειών δημοσκόπησης - στις τελευταίες χρονικά πριν το Σαββατοκύριακο των εκλογών δημοσκοπήσεις η δειγματοληψία να στοχεύει μονάχα σε αυτούς που δηλώνουν οτι θα πάνε να ψηφίσουν ως μερικώς πιθανά λύση για το θέμα των αναποφάσιστων, ή πολύ μεγαλύτερα δείγματα δεδομένης της πολιτικής ρευστότητας, ή παρουσίαση αποτελεσμάτων με και χωρίς σταθμίσεις αν και ο τηλεοπτικός χρόνος δεν επιτρέπει τέτοιες αναλύσεις, και ασφαλώς και συμπληρωματικές προσπάθειες συλλογής ποιοτικών δεδομένων που θα συνοδεύουν την κάθε ποσοτική προσπάθεια). Σε τελική ανάλυση, ας έχουμε και κάτι να περιμένουμε για το βράδυ των εκλογών.
Υ.Γ. Διαβολική σύμπτωση; Την στιγμή που γράφω το κείμενο αυτό σχετικά δίπλα μου «απλοί» πολιτές επαναλαμβάνουν την ατζέντα που έχει τεθεί από τα μέσα, με φωνές και με θυμικό (αξιόλογα χαρακτηριστικά στην μεσότητα τους και όχι στην υπερβολή τους): oι δημοσκόποι πάλι έκαναν λάθος....