1. Εισαγωγή
Ανακρίβειες
Συνήθως τα γραφόμενα στα social media δεν αποτελούν τεκμηριωμένες με γεγονότα γνώμες. Αφορούν εκτιμήσεις που τις περισσότερες φορές είναι απλά άκριτη αναπαραγωγή απόψεων άλλων και γι' αυτό κρύβουν πολλές ανακρίβειες ή πλάνες. Το έχουμε δει πάρα πολλές φορές αυτό με fake news. Το φαινόμενο αυτό το κάνουμε όλοι μας χειρότερο όταν αναπαράγουμε άκριτα ό,τι ακούμε. Στο σημείο αυτό θα αναφερθώ στο θέμα των Πανεπιστημίων. Έχουμε δει όλοι μας τις σχετικές προπαγανδιστικές εικόνες τύπου «πανεπιστήμιο στη Μποτσουάνα και στην Ελλάδα» όπως το παρακάτω:
Εντυπωσιακό φυσικά (αυτή είναι η δύναμη της εικόνας στην προπαγάνδα) αλλά αποτελεί μια στιγμιαία σύγκριση μετά από καταλήψεις αναρχικών ενός ελληνικού πανεπιστημίου που είναι στα καλύτερα του κόσμου, με ένα στην αφρικανική χώρα που έχει χαώδη διαφορά στην ακαδημαϊκή ποιότητα σε σχέση με το ελληνικό. Φαντάζομαι παρά το όμορφο γκαζόν κανείς γονέας δεν θα ήθελε το παιδί του να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο της Μποτσουάνα αντί στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Το να δημιουργήσει κανείς προπαγανδιστικές και φυσικά παραπλανητικές εικόνες είναι το μόνο εύκολο, όπως η εικόνα που έφτιαξα παρακάτω.
Οι εικόνες είναι πραγματικές φυσικά αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ξαφνικά το ΔΠΘ έγινε καλύτερο πανεπιστήμιο από το University of Michigan.
Τι είναι όμως το Πανεπιστήμιο;
A. Ακαδημαϊκός ρόλος
Τα πανεπιστήμια αποτελούν εργοστάσια «παραγωγής»:
-νέων επιστημόνων μέσω της διδασκαλίας των καθηγητών (αλλά και των διδακτορικών φοιτητών) στους φοιτητές,
-νέας γνώσης από καθηγητές και μεταπτυχιακούς φοιτητές με την διαδικασία της έρευνας.
Η γνώση που παράγεται αποτελεί έναν βασικό και σημαντικότατο πόρο και βάση της ανάπτυξης μιας χώρας τόσο οικονομικά όσο και κοινωνικά.
Β. Κοινωνικός ρόλος
Στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες, πέρα από το προφανές αποτέλεσμα και την συνεισφορά των πανεπιστημίων στην οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας, αυτά ταυτόχρονα επιτελούν και έναν άλλο πάρα πολύ σημαντικό ρόλο που συχνά τον παραβλέπουμε: Τα πανεπιστήμια αποτελούν τον σημαντικότερο μηχανισμό κοινωνικής κινητικότητας και οικονομικής ανόδου σε μια σύγχρονη δημοκρατία.
Δεν υπάρχει καμία αναπτυγμένη και προοδευμένη χώρα χωρίς καλά πανεπιστήμια. Δεν υπάρχει χώρα με καλά πανεπιστήμια που να μην είναι αναπτυγμένη. Άρα η σχέση ανάμεσα στα δύο είναι υπαρκτή, σημαντική και αλληλένδετη.
Στις μέρες μας γίνεται συζήτηση και πάλι, ιδιαίτερα στα social media, αλλά και στον πολιτικό κόσμο, για το θέμα που μεταφέρεται ως «ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων». Το θέμα δεν είναι καινούργιο φυσικά. Το θυμάμαι ως φοιτητής από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 να ακούγεται ως σύνθημα. Το βασικό επιχείρημα που υπάρχει είναι ότι η ίδρυσή τους θα φέρει ανταγωνισμό με τα δημόσια πανεπιστήμια και έτσι όλα θα πάνε πολύ καλύτερα.
Όμως τι είναι τα «ιδιωτικά πανεπιστήμια»; Σκεφτείτε αν εσείς γνωρίζετε κάποιο τέτοιο από το εξωτερικό. Σχεδόν σίγουρα δεν γνωρίζετε κανένα. Αυτά που θα σας έρθουν στο μυαλό θα είναι είτε δημόσια πανεπιστήμια με δίδακτρα, είτε μη-κρατικά, μη-κερδοσκοπικά πανεπιστημιακά ιδρύματα. Τους λόγους που δεν γνωρίζετε μάλλον κανένα, θα τους καταλάβετε στην συνέχεια.
2. Κατηγορίες Πανεπιστημίων
2.1 Κρατικά και μη-κρατικά
Η πρώτη διάκριση των πανεπιστημίων γίνεται με βάση τον φορέα τους σε κρατικά όπου ανήκουν στο δημόσιο και μη-κρατικά που μπορεί να ανήκουν σε άλλους φορείς όπως τοπική αυτοδιοίκηση (νομαρχίες και δήμοι), εκκλησία, ιδρύματα, κληροδοτήματα και φυσικά ιδιώτες. Η τοπική αυτοδιοίκηση μπαίνει εδώ στους μη-κρατικούς φορείς καθώς στην Ελλάδα τώρα δεν έχει την δυνατότητα να ιδρύσει πανεπιστήμια. Στην Εικόνα 1 βλέπουμε διαγραμματικά την κατηγοριοποίηση των πανεπιστημίων.
2.2 Με δίδακτρα ή χωρίς δίδακτρα
Επίσης εδώ θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε, καθώς πάντα μιλάμε για τη διεθνή πρακτική, ότι όλα τα παραπάνω είδη πανεπιστημίων μπορεί να έχουν ή να μην έχουν δίδακτρα για τους φοιτητές τους. Τα κρατικά πανεπιστήμια μπορεί να έχουν δίδακτρα χαμηλά ή υψηλά, που μπορεί να είναι ίδια για όλους ή πολλαπλάσια για ξένους πολίτες. Δίδακτρα στα κρατικά πανεπιστήμια υπάρχουν στις περισσότερες χώρες και στην συντριπτική πλειοψηφία των κρατικών πανεπιστημίων. Άρα η ύπαρξη ή μη διδάκτρων δεν καθορίζει το αν το πανεπιστήμιο είναι δημόσιο ή όχι.
2.3 Κερδοσκοπικά ή Μη-Κερδοσκοπικά Πανεπιστήμια
Αυτή είναι μια πολύ σημαντική διαφορά και για μένα ειδοποιός για την τελική επιτυχία, ποιότητά τους και σημαντικότητα για την κοινωνία, το κράτος και την οικονομία γενικότερα. Όλα σχεδόν τα πανεπιστήμια που γνωρίζουμε οι περισσότεροι είναι μη-κερδοσκοπικά, not-for-profit όπως λέγονται την Αμερική. Τα πανεπιστήμια που γνωρίζουμε, από τα κορυφαία όπως MIT, Harvard, Oxford, Michigan, κλπ., όπως και άλλα πολύ καλά, δηλαδή αυτά που είναι στα 200 καλύτερα στον κόσμο είναι μη-κερδοσκοπικά. Πρέπει να προσπαθήσεις πολύ να βρεις ένα γνωστό πανεπιστήμιο που να είναι κερδοσκοπικό και αποτελεί την εξαίρεση στον κανόνα αν το βρούμε. Αυτό δεν είναι τυχαίο.
Όλα τα κορυφαία πανεπιστήμια, είναι εξαιρετικά σε αυτό που κάνουν και αυτό συμβαίνει γιατί δεν έχουν ως στόχο τους το κέρδος. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι απαραίτητα ζημιογόνα. Μπορεί να βγάζουν σημαντικά κέρδη και να έχουν πολύ σημαντικά κεφάλαια στην διάθεσή τους όπως θα δούμε παρακάτω. Καθώς δεν είναι κερδοσκοπικά δεν μπορεί να βάλει τα χρήματα αυτά στην τσέπη του κάποιος μέτοχος.
Όλα τα δικά τους έσοδα και κέρδη από δίδακτρα, πατέντες, άλλα περιουσιακά στοιχεία, κληροδοτήματα, κρατικές επιχορηγήσεις, κλπ. αξιοποιούνται αναγκαστικά στο σύνολό τους για την βελτιστοποίησή και ανάπτυξή τους. Και τα ποσά είναι τεράστια γι' αυτό και η ανάπτυξη είναι αντίστοιχη. Όταν λοιπόν καταφέρνουν να έχουν πλεονάσματα, δηλαδή περισσότερα έσοδα από έξοδα και κέρδη, τότε αυτά τα κέρδη δεν μοιράζονται ως μερίσματα σε μετόχους. Αναγκαστικά από το καταστατικό τους τα κέρδη θα πρέπει να επανεπενδυθούν στο πανεπιστήμιο. Όλα. Τα κέρδη αυτά χρησιμοποιούνται για:
-Επενδύσεις για βελτίωση στις υποδομές και τις εγκαταστάσεις τους.
-Προσέλκυση νέων καλύτερων καθηγητών, διακεκριμένων, με βραβεία τοπικά, εθνικά, διεθνή (nobel, κλπ), μεγάλο ερευνητικό έργο και εμπειρία και σε άλλες θέσεις προσφέροντας πολύ ανταγωνιστικό πακέτο αποδοχών (100,000-500,000 τον χρόνο).
-Δίνονται υποτροφίες για κάλυψη των διδάκτρων και του κόστους διαβίωσης σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές (έτσι κατάφερα και εγώ μην έχοντας την οικονομική δυνατότητα διαφορετικά να σπουδάσω σε Καναδά και Αμερική).
-Επενδύσεις στην έρευνα που παράγουν και στην ανάπτυξη πατεντών και νέων επιχειρήσεων (start-ups) που ιδρύονται από το πανεπιστήμιο αποκλειστικά ή σε συνεργασία με ιδιώτες.
-Συσσωρεύονται σε κεφάλαια (endowments) που επενδύονται για να αποκομίσουν τόκους, κλπ.
3. Η Οικονομική Δύναμη των Διακεκριμένων Πανεπιστημίων
Σύμφωνα με τα παραπάνω, καταλαβαίνουμε ότι τα μεγάλα πετυχημένα και καλά πανεπιστήμια έχουν σημαντικά περιουσιακά στοιχεία τόσο πάγια, δηλαδή κτήρια, εγκαταστάσεις, εξοπλισμό, ακίνητα, κλπ., όσο και ρευστά. Ενδεικτικά, τα κεφάλαια των 20 πρώτων πανεπιστημίων στις ΗΠΑ είναι όπως φαίνονται παρακάτω στην Εικόνα 2.
Εικόνα 2. Endowments (ρευστά διαθέσιμα) των αμερικανικών πανεπιστημίων.
Φυσικά τα ποσά αυτά δεν αποτελούν την συνολική περιουσία (assets) των πανεπιστημίων αυτών, αλλά ένα μικρό μόνο κομμάτι της, τα ρευστά (quasi cash) που έχουν ανά πάσα στιγμή στην διάθεσή τους πέρα από την πληρωμή όλων των υποχρεώσεών τους.
Ενδεικτικά, ας δούμε λίγο πιο αναλυτικά, τα οικονομικά του Harvard:
-Το endowment του Harvard, είναι 35 δις, δηλαδή περίπου το 20% του ελληνικού ΑΕΠ.
-Μόνο πέρυσι, το 2016, το Harvard είχε από δωρεές έσοδα 1.16 δις.
-Σε αυτά προστίθενται τα πανάκριβα δίδακτρα χιλιάδων φοιτητών του, τα κέρδη από τις εταιρίες που έχει ιδρύσει, κλπ.
-Όλα αυτά τα έσοδα για το 2016 έφτασαν τα 5 δις (και για κάθε έτος φυσικά είναι αντίστοιχα), περίπου το 3% του ΑΕΠ της Ελλάδας.
-Φυσικά, ως μη-κερδοσκοπικό ίδρυμα, όλα τα έσοδα επανεπενδύθηκαν στο πανεπιστήμιο πλην 62 εκατομμυρίων που έμειναν στα ταμεία του.
-Το δε 50% των 5 δις συνολικών εσόδων πήγε σε μισθούς καθηγητών, υπαλλήλων και μεταπτυχιακών φοιτητών.
Το κόστος μισθοδοσίας καθηγητών, μεταπτυχιακών φοιτητών, κλπ είναι πολύ μεγάλο γιατί ένα πανεπιστήμιο είναι καλό όταν παίρνει καλούς φοιτητές. Και για να φοιτήσουν καλοί φοιτητές, πρέπει να έχει καλούς καθηγητές. Και για να έχει καλούς καθηγητές πρέπει να τους πληρώσει περισσότερο από τα άλλα πανεπιστήμια ώστε να τους προσελκύσει.
Όπως καταλαβαίνουμε, τα χρήματα και μάλιστα τεράστια ποσά, είναι το κλειδί για να είναι ένα πανεπιστήμιο καλό, λόγω του ενάρετου κύκλου:
Ανταγωνιστικές αμοιβές > καλοί καθηγητές > καλοί φοιτητές > καλό επιστημονικό έργο > καλό πανεπιστήμιο
Καταλαβαίνουμε δηλαδή ότι η πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι ένα πάρα πολύ ακριβό αγαθό. Χρειάζεται τεράστιες επενδύσεις που ίσως αποφέρουν κέρδη μετά από δεκαετίες που απαιτούνται για να αποκτηθεί φήμη και να ενεργοποιηθεί ο παραπάνω ενάρετος κύκλος.
Αυτό δεν συμβαίνει φυσικά μόνο στο Harvard, το MIT, το University of Michigan και τα άλλα κορυφαία πανεπιστήμια. Για να δούμε και τον αντίποδα, ας δούμε και ένα πολύ μέτριο πανεπιστήμιο που μάλλον δεν θα το έχετε ακούσει ποτέ, το South Dakota State University. Είναι στην παγκόσμια κατάταξη νούμερο 1235. Πληροφοριακά, το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης είναι στο 912. Ακόμα και αυτό το πανεπιστήμιο όμως, το South Dakota State University, έχει ένα endowment $100 εκατομμύρια.
4. Η Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση ως Αγαθό
Είδαμε ότι η πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι ένα πολύ σημαντικό αγαθό για μια αναπτυγμένη οικονομία και κοινωνία. Ταυτόχρονα είδαμε ότι είναι και ένα πολύ ακριβό αγαθό. Χρειάζεται πολύ σημαντικές επενδύσεις για να παραχθεί. Τα χαρακτηριστικά του συνοπτικά:
-Είναι ένα απαραίτητο αγαθό για μια σύγχρονη αναπτυγμένη οικονομία και κοινωνία.
-Είναι ένα πολύ ακριβό αγαθό.
-Απαιτεί πολύ σημαντικές επενδύσεις, πολλών εκατομμυρίων και δισεκατομμυρίων ευρώ.
-Ίσως αρχίσει να αποδίδει η επένδυση των χρημάτων αυτών μετά από πολλά χρόνια: περισσότερα από 20-30 χρόνια. Χρειάζεται πολύς χρόνος σε ένα πανεπιστήμιο για να εδραιωθεί, αναπτυχθεί, να αποκτήσει φήμη, ώστε να προσελκύει φοιτητές για να έχει αρκετά έσοδα ώστε να προσελκύσει καλούς (ακριβούς) καθηγητές, ώστε να παράγει αξία μέσω της διδασκαλίας και έρευνας που θα είναι μεγαλύτερη του κόστους του (κέρδη).
-Ο κίνδυνος που συνεπάγεται μια τέτοια επένδυση είναι πολύ μεγάλος.
-Επιπλέον, είναι εξαιρετικά δύσκολο να γίνουν ακριβείς προβλέψεις όπως χρειάζεται και κάνουν οι επενδυτές όταν εξετάζουν εναλλακτικές τοποθετήσεις στα κεφάλαιά τους με σκοπό το κέρδος.
-Οι κίνδυνοι αυτοί προέρχονται από την ουσία του παραγόμενου προϊόντος που είναι η γνώση. Αυτή δεν μπορεί με ακρίβεια να προβλεφθεί και να τιμολογηθεί.
-Η επιστήμη και τεχνολογία είναι ο κατεξοχήν κλάδος όπου η μεταβλητότητα (κίνδυνος) είναι εξαιρετικά μεγάλη και όλα είναι εξαιρετικά ρευστά και απρόβλεπτα.
-Έχει τεράστια μακροχρόνια υπεραξία για την κοινωνία.
5. Τα Ιδιωτικά Πανεπιστήμια (κερδοσκοπικά)
Το καλό όταν έπεσαι των άλλων είναι ότι μπορείς να ξέρεις τι να κάνεις που θα είναι πετυχημένο και τι να αποφύγεις γιατί όπου επιχειρήθηκε ήταν αποτυχημένο.
Η παγκόσμια εμπειρία έχει δείξει ότι όπου επιχειρήθηκε το πείραμα των ιδιωτικών πανεπιστημίων με κερδοσκοπικό χαρακτήρα, ως μια κανονική επιχείρηση δηλαδή, αυτά απέτυχαν: άνοιξαν πολλά με το που επιτράπηκαν και έκλεισαν τα περισσότερα από αυτά, ενώ εκείνα που έμειναν είναι λίγα και άγνωστα με ασήμαντη παραγωγή επιστημόνων ή γνώσης.
Ενώ, λοιπόν, στο τέλος της δεκαετίας του 1980 και σε αυτή του 1990 στην Ελλάδα τα «ιδιωτικά πανεπιστήμια» ήταν σύνθημα (όπως είναι και σήμερα), σε πολλές χώρες στον κόσμο έγιναν πραγματικότητα. Τα αποτελέσματα όμως δεν ήταν καθόλου ικανοποιητικά και τα περισσότερα έκλεισαν είτε οικειοθελώς λόγω ελάχιστων φοιτητών και οικονομικής αποτυχίας, είτε με παρέμβαση των αρχών γιατί είχαν σοβαρά προβλήματα και σκάνδαλα, όπως απονομές πτυχίων παράτυπα, χρηματισμό για εξασφάλιση βαθμών, διαφθορά, κλπ. Κάτι παρόμοιο έγινε πρόσφατα και στην χώρα μας με σειρά ιδιωτικών κολλεγίων. Διεθνώς υπάρχουν χιλιάδες παραδείγματα σχετικά με διαφθορά και απονομές πτυχίων χωρίς ουσία. Από τα χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το Trump University που είχε δημιουργήσει ο νυν Προέδρος των ΗΠΑ.
Περιγράψαμε παραπάνω τα χαρακτηριστικά του αγαθού που παράγουν τα πανεπιστήμια. Είδαμε ότι χρειάζονται πολύ μεγάλες αρχικές επενδύσεις που θα έχουν αμφίβολο αποτέλεσμα και μάλιστα αν είναι θετικό οικονομικά θα το έχουν μετά από μερικές δεκαετίες. Προφανώς είναι ένα είδος επιχειρηματικής δραστηριότητας που οποιοσδήποτε ιδιώτης δύσκολα θα επένδυε σε κάτι που ίσως του αποφέρει κέρδος μετά από 30 χρόνια έχοντας επενδύσει τεράστια κεφάλια. Ο κίνδυνος (risk) είναι μεγάλος και ξέρουμε από τα χρηματοοικονομικά ότι ένας επενδυτής για να δεχτεί να αναλάβει ένα μεγάλο επενδυτικό κίνδυνο θα πρέπει να περιμένει και ένα μεγάλο κέρδος. Διαφορετικά θα στραφεί σε κάτι πιο ασφαλές. Αν επενδύσει κάποιος ιδιώτης πχ €100 εκατομμύρια για να ιδρύσει ένα πανεπιστήμιο με σκοπό το κέρδος, θα πρέπει να του αποφέρει τουλάχιστον €10 εκατομμύρια κέρδη τον χρόνο ή 10% της αρχικής επένδυσής του κάθε χρόνο για να αξίζει το ρίσκο. Αυτό συμβαίνει γιατί η μέση απόδοση του δείκτη S%P 500 τα τελευταία 90 χρόνια είναι 10%. Οπότε καλύτερα να επενδύσει εκεί στον S%P, όπου φυσικά τα χρήματα του είναι και πολύ πιο εύκολα ρευστοποιήσιμα (πώληση μετοχών) από ότι αν έχουν επενδυθεί σε κτήρια, οικόπεδα, εγκαταστάσεις, εργαστήρια, κλπ.
Εικόνα 3. Πλήθος ιδιωτικών κερδοσκοπικών πανεπιστημίων που κλείνουν σε αναπτυγμένες χώρες λόγω διαφθοράς ή οικονομικής αποτυχίας. Εδώ για συντομία παραθέτω μόνο μερικά ενδεικτικά.
Μιλάμε όμως εύκολα για €100 εκατομμύρια για την δημιουργία ενός υποτυπώδους πανεπιστημίου σύμφωνα με τα διεθνή αλλά και ελληνικά δεδομένα. Τα χρήματα αυτά όμως είναι πάρα πολλά αν σκεφτούμε ότι η μεγαλύτερη επένδυση τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα είναι αυτή της Fraport και Intrakat που προγραμματίζεται στα €350 εκατομμύρια. Δηλαδή είναι περίπου το 1% των ρευστών διαθεσίμων του Harvard. Σύμφωνα με αυτά τα δεδομένα, ποιος, λοιπόν, ιδιώτης είναι αυτός που περιμένει να αλλάξει το νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα για να επενδύσει ένα τέτοιο ποσό ή πολλαπλάσιό του για να ανταγωνιστεί τα Ελληνικά Δημόσια Πανεπιστήμια αλλά και τα ξένα όπως μας λένε και μάλιστα με πολύ αμφίβολο κέρδος μερικές δεκαετίες μετά; Η εκτίμησή μου είναι κανείς. Αυτό που θα γίνει είναι να ανοίξουν αρκετά χαμηλού κόστους με περιορισμένες σπουδές σε τμήματα που δεν χρειάζονται ιδιαίτερες υποδομές, όπως οικονομικά, νομική, κλπ όπως γίνεται και τώρα με τα κολλέγια. Αυτά προκειμένου να φέρουν κέρδος θα επενδύσουν στην διαφήμιση, προβολή και ωραία σποτ που είναι σχετικά φθηνά και όχι σε καθηγητές υψηλού επιστημονικού κύρους που είναι ακριβοί.
Και φυσικά εδώ ξεχνάμε ότι ιδιωτικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης υπάρχουν και είναι και πολλά στην Ελλάδα. Γιατί άραγε δεν μιλάει κανείς για αυτά; Απλά δεν ονομάζονται πανεπιστήμια αλλά κολλέγια. Και φυσικά δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να ανταγωνιστούν τα δημόσια πανεπιστήμια σε παραγωγή επιστημονικού έργου και γνώσης, οποιαδήποτε διεθνή κατάταξη και αν δούμε. Σε αυτά βέβαια φοιτούν συνήθως όσοι δεν κατάφεραν να περάσουν στα δημόσια πανεπιστήμια. Είναι λοιπόν μια δεύτερη επιλογή μετά τα δημόσια πανεπιστήμια. Όπως είναι φυσικά και παντού στον κόσμο η σχέση κερδοσκοπικών και μη-κερδοσκοπικών πανεπιστημίων. Οι απόφοιτοί τους δεν έχουν θεωρητικά καμία διαφορά με των δημοσίων σε θέσεις στον ιδιωτικό τομέα και πλέον και στον ΑΣΕΠ για τον δημόσιο τομέα. Γιατί λοιπόν αυτά τα ιδιωτικά κολλέγια δεν έγιναν τόσο καλά ώστε να ανταγωνιστούν τα δημόσια; Η απάντηση είναι πάλι το ότι η παραγωγή επιστημονικής γνώσης είναι ένα πάρα πολύ ακριβό αγαθό και αυτό είναι φυσικά πολύ λογικό.
Υπάρχει φυσικά και το επιχείρημα «θα υπάρξει ανταγωνισμός» και όλα θα γίνουν δια μαγείας καλύτερα... και τα δημόσια και τα ιδιωτικά... Δεν ξέρω πώς και γιατί φαντάζονται όσοι το λένε ότι θα γίνει αυτό. Συγκεκριμένα, σχετικά με αυτό, δεν έχουν απαντηθεί οι ερωτήσεις:
-Πώς ακριβώς θα υπάρξει αυτός ο ανταγωνισμός;
-Με ποιους πόρους το δημόσιο πανεπιστήμιο χωρίς δίδακτρα θα ανταγωνίζεται ένα ιδιωτικό με δίδακτρα (φυσικά) πανεπιστήμιο;
-Και γιατί θα ανταγωνιστώ το ιδιωτικό; Που ήδη στην αρχή αναγκαστικά θα είναι μικρό, άγνωστο και χαμηλής ποιότητας;
-Ήδη δεν ανταγωνίζομαι τα υπόλοιπα 30 τμήματα Οικονομικών Επιστημών στην Ελλάδα;
-Ήδη δεν ανταγωνίζομαι ως επιστήμονας το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας διεθνώς;
-Γιατί θα κάνει διαφορά;
-Στόχος του επιστήμονα είναι να είναι ο καλύτερος σε ό,τι κάνει, παραγωγικός και αποτελεσματικός. Έτσι είναι η επιστήμη. Είτε με είτε χωρίς «ιδιωτικά» κερδοσκοπικά πανεπιστήμια.
6. Η Διεθνής Εμπειρία
Ακούμε ότι «τα ιδιωτικά πανεπιστήμια υπάρχουν σε όλο τον κόσμο εκτός από την Ελλάδα». Αυτό είναι ανακριβές και μάλιστα είναι ιδιαίτερα ανακριβές στις χώρες που είναι πιο αναπτυγμένες και πιο γνωστές σε μας. Όπως έχουμε πει παραπάνω, τα πανεπιστήμια που γνωρίζουμε ως καλά παραδείγματα και για τα οποία μιλάμε συνέχεια είναι είτε α) κρατικά είτε β) μη-κρατικά, μη-κερδοσκοπικά. Έτσι, από την στιγμή που το πανεπιστήμιο είναι μη-κερδοσκοπικό, είτε αυτό είναι επένδυση του κράτους είτε ενός κληροδοτήματος είτε ενός ιδρύματος, δεν έχει μεγάλη διαφορά στην πράξη. Όλα διοικούνται από ένα συμβούλιο (πρυτανεία, board of trustees) καθηγητών, επιχειρηματιών και προσωπικοτήτων. Αυτό έχει ως στόχο την βελτιστοποίηση του ακαδημαϊκού προϊόντος της διδασκαλίας και της έρευνας μέσα από την αξιοποίηση όλων των πόρων του πανεπιστημίου επενδυμένα μέσα σε αυτό χωρίς κανείς να αποκομίζει κέρδος. Κανείς δεν κερδίζει προσωπικά υπό την έννοια μιας κοινής ιδιωτικής επιχείρησης.
Τα κερδοσκοπικά πανεπιστήμια υπάρχουν, αλλά είναι κατά κανόνα άγνωστα, με λίγους φοιτητές, κακό επίπεδο σπουδών, λίγα τμήματα και όχι καθαρά επιστημονικά όπου οι απαιτήσεις είναι μεγάλες, αλλά τμήματα όπως: παραϊατρικά, βοηθοί νομικών (paralegal), τεχνικά, κλπ).
Ας δούμε λοιπόν τι γίνεται γενικά στον κόσμο με αυτά τα ιδιωτικά κερδοσκοπικά πανεπιστήμια:
-Τα πανεπιστήμια στον Καναδά που έκανα εγώ τις μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές μου είναι όλα κρατικά. Τα μόνα ιδιωτικά είναι 2-3 πολύ μικρές σχολές επαγγελματικής κατάρτισης και τεχνικής εκπαίδευσης.
-Στην Αυστρία τα ιδιωτικά αναγνωρίστηκαν πριν 15 χρόνια και παραμένουν λίγα, και μικρά χωρίς πολλούς φοιτητές.
-Στην Γαλλία είναι λίγα και ακόμα λιγότερα παρέχουν σοβαρές σπουδές.
-Στην Γερμανία υπάρχουν 83 ιδιωτικά πανεπιστήμια όπου σπουδάζει μόλις το 1% των Γερμανών φοιτητών! Σίγουρα δεν τα γνωρίζετε και πολλά είτε κλείσανε είτε οδηγούνται σύντομα σε κλείσιμο.
-Στην Ιρλανδία είναι πολύ λίγα και χαμηλής ποιότητας.
-Στην Ολλανδία τα κρατικά κυριαρχούν σαν να μην υπάρχουν τα πολύ λίγα ιδιωτικά.
-Στην Πορτογαλία από το 1980 ακολουθήθηκε η «μαγική» συνταγή που προτείνεται και για την Ελλάδα, άνοιξαν εκατοντάδες πανεπιστήμια και έκλεισαν τα περισσότερα λόγω τραγικής ποιότητας και έλλειψης φοιτητών.
-Στην Ελβετία τα ιδιωτικά και δημόσια έχουν ελάχιστα δίδακτρα γιατί επιδοτούνται από το δημόσιο. Άρα δεν είναι και τόσο ιδιωτικά και σίγουρα δεν είναι κερδοσκοπικά. Είναι δημόσια χρηματοδοτούμενα μη-κρατικά, μη-κερδοσκοπικά.
-Μεγάλη Βρετανία: από τα 120 πανεπιστήμια εκεί που σπουδάζουν χιλιάδες ελληνόπουλα, μόνο 4 είναι ιδιωτικά και αυτά δεν θα τα ξέρετε γιατί απλά δεν είναι καλά πανεπιστήμια. Επιδοτούνται όμως από το κράτος.
Στη Αυστραλία υπάρχουν 2-3 ιδιωτικά πανεπιστήμια το ίδιο άγνωστα και χαμηλής ποιότητας όπως στις παραπάνω χώρες.
Στις ΗΠΑ υπάρχουν συνολικά 3500 πανεπιστήμια που από αυτά τα 100 είναι εξαιρετικά και τα υπόλοιπα 3400 είναι από καλά και μέτρια έως πολύ χειρότερα από τα ελληνικά ΙΕΚ.
Τα μη-κρατικά καλά πανεπιστήμια είναι όλα μη-κερδοσκοπικά (Harvard, Yale, MIT), δεν είναι δηλαδή αυτό που εννοούμε στην Ελλάδα ιδιωτικά πανεπιστήμια γιατί όπως εξήγησα και παραπάνω:
-Δημιουργήθηκαν από κληροδοτήματα πριν 300-400 χρόνια πολύ πριν την νεότερη Ελλάδα.
-Έχουν endowments, δηλαδή περιουσιακά στοιχεία από δωρεές για την λειτουργία τους της τάξης των $10 - $30 δις δολαρίων (20% του ελληνικού ΑΕΠ).
-Δεν είναι κερδοσκοπικά και διοικούνται από επιτροπές (board of trustees) με κριτήρια όχι ιδιωτικοοικονομικά (το ΜΙΤ πλέον δεν χρεώνει δίδακτρα στους νέους φοιτητές του).
-Δέχονται λίγους φοιτητές κάθε χρόνο: το Harvard φέτος δέχτηκε 1500 νέους φοιτητές δηλαδή το 0,0005% του πληθυσμού των ΗΠΑ. Αναλογικά για την Ελλάδα θα ήταν 50 φοιτητές ανά έτος για κάθε ελληνικό πανεπιστήμιο σε όλες τις σχολές.
-Επί πλέον ας μην ξεχνάμε ότι τα δίδακτρά τους είναι της τάξης των €30,000 - €50,000 το χρόνο.
7. Η Ελλάδα
Τέλος, τα ιδιωτικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης υπάρχουν από πάντα στην Ελλάδα, είτε με τον τίτλο «εργαστήρια ελευθέρων σπουδών» είτε με τον πιο πρόσφατο «κολλέγια». Είναι ελεύθερα. Οι απόφοιτοί τους συμμετέχουν ακόμα και στον ΑΣΕΠ για θέσεις στο δημόσιο.
- Γιατί λοιπόν δεν γίνονται τόσο καλά όσο τα δημόσια;
- Πού είναι ο ανταγωνισμός σε αυτή την περίπτωση;
- Γιατί δεν βοήθησε ο ανταγωνισμός τα ιδιωτικά κολλέγια να γίνουν όσο καλά είναι τα δημόσια;
- Γιατί τα παιδιά ταλαιπωρούνται και δίνουν εξετάσεις για να έρθουν στα δημόσια πανεπιστήμια;
- Γιατί μόνο αν αποτύχουν στα δημόσια επιλέγουν τα κολλέγια;
- Γιατί τα ιδιωτικά περιορίζονται σε σπουδές στα οικονομικά, διοίκηση επιχειρήσεων, κλπ;
- Γιατί ακόμα και αυτά που υπάρχουν απέχουν έτη φωτός από το πολύ υψηλότερο επίπεδο των δημόσιων πανεπιστημίων όποια διεθνή κατάταξη και αν δούμε;
- Γιατί διδάσκουν στα ιδιωτικά κολλέγια ακόμα και άνθρωποι χωρίς καν διδακτορικό τίτλο σπουδών και χωρίς ερευνητικό έργο;
- Γιατί οι καθηγητές των δημόσιων πανεπιστημίων οι οποίοι κατά συντριπτική πλειοψηφία έχουν ολοκληρώσει μεταπτυχιακά και διδακτορικά σε εξαιρετικά πανεπιστήμια σε ΗΠΑ, Καναδά, Ευρώπη και κατά τεκμήριο γνωρίζουν τον κλάδο άριστα δεν τα εγκαταλείπουν για να διδάξουν στα ιδιωτικά κολλέγια;
Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα βρίσκεται στον κερδοσκοπικό χαρακτήρα των κολλεγίων αυτών. Έχουν ως στόχο το κέρδος, δηλαδή στοχεύουν στο να έχουν πολλούς φοιτητές για να έχουν έσοδα, κακοπληρωμένους καθηγητές που από τις πολλές υποχρεώσεις και μαθήματα δεν έχουν χρόνο ακόμα και αν ήθελαν να κάνουν ερευνητικό έργο, με αποτέλεσμα ένα κακό επίπεδο σπουδών σύμφωνα με τα διεθνή κριτήρια που αντικατοπτρίζεται στην κατάταξή τους διεθνώς. Και φυσικά, δεν νομίζω να είναι ο τίτλος «κολλέγιο» αυτό που κρατά στην ανυπαρξία τα ιδιωτικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Το πλήρες όνομα του ΜΙΤ είναι "Massachusetts Institute of Technology", ούτε καν πανεπιστήμιο, ούτε κολλέγιο και είναι κορυφαίο στον κόσμο. Το πρόβλημα είναι ότι κανείς δεν επενδύει στο να πληρώσει ικανοποιητικά επιστήμονες καλούς, Έλληνες ή ξένους για να διδάξουν και να δουλέψουν σε αυτά παράγοντας υψηλής ποιότητας διδακτικό και ερευνητικό έργο.
8. Στατιστικά για το Ελληνικό Δημόσιο Πανεπιστήμιο
Μερικά στατιστικά για την κατάταξη των ελληνικών δημόσιων πανεπιστημίων παρά την μη ύπαρξη διδάκτρων, endowments, ελάχιστης χρηματοδότησης ιδιαίτερα μετά το 2010 και αθρόας εισαγωγής φοιτητών για μικροπολιτικούς λόγους τοπικισμού.
Σύνολο 35,000 πανεπιστημίων παγκόσμια:
- Μέση κατάταξη ελληνικών δημόσιων ΑΕΙ-ΤΕΙ > 1986
- Μέση κατάταξη ΑΕΙ Ηνωμένου Βασιλείου > 6533
- Μέση κατάταξη ΑΕΙ Αυστρίας > 7256
- Μέση κατάταξη των ΑΕΙ Γερμανίας 7976.
Στα πανεπιστήμια του Η.Β. της Αυστρίας και της Γερμανίας περιλαμβάνονται και τα «ιδιωτικά» και γι' αυτό πέφτει τόσο και η κατάταξή τους ενώ οι χώρες αυτές έχουν εξαιρετικά δημόσια πανεπιστήμια.
9. Συμπέρασμα
Η λύση είναι η διαρκής βελτίωση της ποιότητας της δημόσιας πανεπιστημιακής εκπαίδευσης που χτίστηκε εδώ και δεκαετίες από τους φόρους των Ελλήνων, η στήριξή τους από το κράτος, την κοινωνία και τους καθηγητές. Με λιγοστούς πόρους μετά την κρίση, χωρίς δίδακτρα και ελάχιστα μέσα κάνουν πολύ καλύτερη δουλειά από όλα τα ιδιωτικά πανεπιστήμια που ιδρύθηκαν με τους ίδιους όρους και μύθους σε όλες τις παραπάνω χώρες.