Ο Θοδωρής Αμπαζής συμπλήρωσε την στερεότατη κλασική μουσική παιδεία του (πιάνο, σύνθεση και διεύθυνση ορχήστρας) στην Ελλάδα και το εξωτερικό με σπουδές υποκριτικής. Συνδυάζοντας αυτά τα δύο στη συνέχεια έγινε ένας από τους ελάχιστους συνθέτες στη χώρα μας που το μεγαλύτερο μέρος του έργου τους είναι μουσική για θεατρικές παραστάσεις.
Στην δική του περίπτωση όμως υπάρχει η ιδιαιτερότητα ότι στην πλειοψηφία τους τις έχει επίσης σκηνοθετήσει ο ίδιος, μια ιδιαιτερότητα η οποία τον έχει οδηγήσει και σε διευθυντικές θέσεις θεατρικών οργανισμών όπως τα ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Πάτρας και Κάβάλας ενώ σήμερα είναι αναπληρωτής καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου.
Η δεύτερη απόπειρα του δημιουργίας μιας όπερας για παιδιά είναι το «Ο Πρίγκιπας Ιβάν Και Το Πουλί Της Φωτιάς» του οποίου έγραψε την μουσική - σε λιμπρέτο της Σοφιάννας Θεοφάνους - και το σκηνοθέτησε και παίζεται από τις 22 Οκτωβρίου μέχρι και τις 3 Ιανουαρίου στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Συνομίλησα μαζί του για το ποιες δυσκολίες παρουσιάζει το να εκκινείς από ένα ρωσικό παραμύθι από το οποίο εμπνεύστηκε και ο μέγας Ιγκόρ Στραβίνσκι για να δημιουργήσεις μια σύγχρονη όπερα που απευθύνεται στα πάρα πολύ διαφορετικά από προηγουμένων εποχών παιδιά του σήμερα και το τι ευελπιστεί να αποκομίσουν τα τελευταία παρακολουθώντας την.
Το εγχείρημα σας αυτό είναι απλά η προσπάθεια σας να δώσετε την οπερετική - μετά λόγου δηλαδή - εκδοχή ενός κλασικού ορχηστρικού έργου ή κάτι πολύ διαφορετικό, μεγαλύτερο και ευρύτερο;
Παρότι είμαι αιώνιος θαυμαστής του Ιγκόρ Στραβίνσκι και ιδιαίτερα του έργου του «Το Πουλί Της Φωτιάς» η όπερα για παιδιά που παρουσιάζουμε στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής δεν έχει καμία σχέση με το συγκεκριμένο έργο. Το μόνο κοινό είναι ότι τόσο αυτό όσο και το δικό μας, το «Ο Πρίγκιπας Ιβάν Και Το Πουλί Της Φωτιάς», εμπνέονται από το ίδιο λαϊκό ρωσικό παραμύθι. Χρησιμοποιώ βέβαια κάποιες αναγνωρίσιμες μουσικές χειρονομίες από την παραδοσιακή ρωσική μουσική, κάτι που έκανε και ο Στραβίνσκι, χωρίς καμία φιλοδοξία να μιμηθώ και πόσο μάλλον να «μεταποιήσω» το έργο του ιδιοφυούς δημιουργού.
Κεντρικό θέμα του παραμυθιού είναι η αλαζονεία ως ένας δρόμος που οδηγεί στην απομόνωση και τελικά την καταστροφή
Πιστεύετε ότι η ιστορία από την οποία εμπνεύστηκε ο Στραβίνσκι το έργο του εξακολουθεί να είναι επίκαιρη; Θεωρείτε ότι εμπεριέχει και ένα κοινωνικό, ίσως και έμμεσα πολιτικό μήνυμα;
Όλες οι ιστορίες, εφόσον αντέχουν στο χρόνο, συνιστούν ένα όχημα μεταφοράς σημαντικών μηνυμάτων από γενεά σε γενεά σε σχέση με την ουσία της ζωής. Το «πουλί της φωτιάς» συναντάται σε μια ποικιλία παραλλαγών στη ρωσική γραμματολογία. Διασκευάσαμε το παραμύθι κρατώντας τους βασικούς άξονες αλλά διαμορφώνοντας μια, πυκνή μεν, εύληπτη δε, ιστορία κατάλληλη αφενός να υπηρετήσει ένα λιμπρέτο και αφετέρου να γίνει θελκτική για τους μικρούς θεατές.
Κεντρικό θέμα του παραμυθιού είναι η αλαζονεία ως ένας δρόμος που οδηγεί στην απομόνωση και τελικά την καταστροφή. Ο προικισμένος πρίγκιπας Ιβάν πιστεύει ότι μόνος του μπορεί να καταφέρει τα πάντα. Εκμεταλλεύεται και κοροϊδεύει τους πάντες γύρω του αποσκοπώντας στην εγκαθίδρυση απόλυτης εξουσίας όμως παίρνει ένα μάθημα ζωής όταν η Γελένα, παρά το ότι έχει εξαπατηθεί και πληγωθεί από αυτόν, τον σώζει από την εξορία και τη δυστυχία.
Ο φόρος τιμής που αποδίδετε στην Στραβίνσκι είναι σε έναν μεγάλο συνθέτη τον οποίο θαυμάζετε ή και σε έναν σπουδαίο ομότεχνο σας που σας επηρέασε;
Δε θα τολμούσα ποτέ να θεωρήσω τον Στραβίνσκι ομότεχνό μου. Ο Στραβίνσκι ανήκει στο πάνθεο των συνθετών που άλλαξαν τη μουσική σκέψη του εικοστού αιώνα. Εγώ αναζητώ ταπεινά τη σχέση θεάτρου και μουσικής και το πως αυτή εκφράζεται επί σκηνής. Οι επιρροές μου είναι πολλές και από όλες τις τέχνες.
Χρειάζεται βέβαια μια ψυχική προετοιμασία πριν ξεκινήσεις να γράφεις. Πρέπει να καθαρίσεις τη σκέψη και τη ψυχή σου από όλα τα τοξικά απόβλητα που κουβαλάς και να μπεις στον κόσμο του παραμυθιού όσο πιο αγνός και «καθαρός» γίνεται.
Σας ενδιαφέρει ιδιαίτερα η μουσική για παιδιά και νέους; Αν ναι γιατί, τόσο όσον αφορά στην ανθρώπινη πλευρά σας όσο και σε εκείνη του συνθέτη;
Πιστεύω ότι είναι ένα πολύ δύσκολο και απαιτητικό είδος. Μετά από είκοσι πέντε χρόνια συνθετικής εμπειρίας αποφάσισα να το τολμήσω με την πρώτη μου δουλειά για παιδιά, το «Η Βασίλισσα Του Χιονιού». Η ανταπόκριση των μικρών θεατών με ώθησε να δοκιμάσω ξανά συνθέτοντας το «Ο Πρίγκιπας Ιβάν Και Το Πουλί Της Φωτιάς». Χρειάζεται βέβαια μια ψυχική προετοιμασία πριν ξεκινήσεις να γράφεις. Πρέπει να καθαρίσεις τη σκέψη και τη ψυχή σου από όλα τα τοξικά απόβλητα που κουβαλάς και να μπεις στον κόσμο του παραμυθιού όσο πιο αγνός και «καθαρός» γίνεται. Είναι όπως όταν πλένουμε τα χέρια μας πριν παίξουμε με ένα μικρό παιδί.
Κάνετε «εκπτώσεις» στην γραφή σας, τείνοντας ίσως δηλαδή προς μιαν υπεραπλούστευση, όταν συνθέτετε για κυρίως παιδικό ακροατήριο ή αρνείστε να δεχθείτε έστω και αυτόν τον μικρό - και για ορισμένους υποχρεωτικό - συμβιβασμό;
Προσπαθώ, όπως και στη «Η Βασίλισσα Του Χιονιού», να εισαγάγω τα παιδιά στον υπέροχο κόσμο της όπερας. Απέφυγα τις -μεγάλης διάρκειας - μουσικές χειρονομίες έχοντας επίγνωση του περιορισμένου χρόνου που τα παιδιά κρατούν τη συγκέντρωσή τους ενώ φρόντισα ώστε τις πιο «εγκεφαλικές» μουσικές κατασκευές να τις διαδέχονται αναγνωρίσιμες και εύκολες μελωδίες που να μπορούν τα παιδιά να «απορροφήσουν» γρήγορα και να αναπαράξουν ευχερώς.
Πότε λειτουργείτε πιο ελεύθερα και εντέλει αποτελεσματικότερα ως συνθέτης, όταν γράφετε για παραστάσεις που έχετε σκηνοθετήσει ο ίδιος ή άλλοι;
Δεδομένου του ότι η μουσική και η σκηνοθεσία στις παραστάσεις μου γεννιούνται ταυτόχρονα θεωρώ άνιση οποιαδήποτε σύγκριση με την μουσική σύνθεση για μια παράσταση που σκηνοθετείται από άλλον. Είναι μια εντελώς άλλη διαδικασία αν και οι δύο βέβαια έχουν ενδιαφέρον.
Στην πρώτη περίπτωση ποιος προηγείται μέσα σας, ο σκηνοθέτης ή ο συνθέτης; Και πού αλήθεια τελειώνει ο ένας και πού αρχίζει ο άλλος, πόσο εύκολο είναι για έναν δημιουργό ο οποίος έχει και τις δύο ιδιότητες να τις διαχωρίσει;
Στις παραστάσεις μου η σκηνοθεσία και η μουσική δημιουργούνται μαζί. Οι σχέσεις των ηρώων και οι συνθήκες των σκηνών καθοδηγούν την συνθετική σκέψη με στόχο να υπηρετηθεί η δραματουργία του έργου. Οι μουσικές δομές δημιουργούνται καταρχήν ως αποτέλεσμα της μουσικής απεικόνισης μιας σκηνικής συμπεριφοράς όμως, στο επόμενο στάδιο και καθώς διαμορφώνεται η συνολική φόρμα της παράστασης, η μουσική αναλαμβάνει να οδηγήσει τη δραματουργία αξιοποιώντας συνθετικές και ενορχηστρωτικές τεχνικές. Έτσι ένα μεγάλο μέρος του συνολικού αποτελέσματος έχει ουσιαστικά ολοκληρωθεί στη σκέψη μου πολύ πριν την έναρξη των προβών. Η χωροταξία, οι κινήσεις, η εκφορά του μελοποιημένου - η μη - κειμένου, η χορικότητα και τα μονολογικά η διαλογικά μέρη ανήκουν εξαρχής στην παρτιτούρα της παράστασης. Ο πυρήνας της σκηνοθεσίας είναι εύληπτα αποτυπωμένος στις μουσικές χειρονομίες και τις σκηνικές οδηγίες που τις συνοδεύουν και καθώς στην περίπτωσή μου συνθέτης και σκηνοθέτης είναι το αυτό πρόσωπο αποσοβείται ο κίνδυνος των μεγάλων συγκρούσεων μεταξύ συντελεστών ο οποίος πάντοτε ελλοχεύει στην ολιστική διαπραγμάτευση που περιέγραψα.
Τελικά και πέραν από ό,τι δηλώνετε τι αισθάνεστε περισσότερο; Συνθέτης, σκηνοθέτης ή εξίσου αμφότερα με το ένα να συμπληρώνει το άλλο;
Δεν με έχει απασχολήσει μέχρι τώρα. Εξάλλου δεν ξέρω πως αισθάνεται ένας μόνον συνθέτης ή σκηνοθέτης ώστε να μπορώ να ταυτιστώ!
Οι ενήλικοι έχουν λόγους να παρακολουθήσουν αυτή την παράσταση, πέραν του γεγονότος ότι μπορεί να συνοδεύουν κάποιους ανηλίκους; Τι ελπίζετε και, πιο ρεαλιστικά, τι περιμένετε να εισπράξει το ανήλικο και μη ακροατήριο παρακολουθώντας τη;
Την παράσταση μπορεί να την παρακολουθήσει οποιοσδήποτε. Πιστεύω ότι εμπεριέχει στοιχεία που την κάνουν ενδιαφέρουσα για πολλές διαφορετικές «αναγνώσεις». Ανάλογα με την ηλικία και την παιδεία του μπορεί καθένας να εφαρμόσει την «ανάγνωση» που τον ενδιαφέρει.
Και τα πιο άμεσα προσεχή σας σχέδια, συνθετικά, σκηνοθετικά ή και ταυτόχρονα αμφότερα αυτά;
Συνθέτω την μουσική για ένα λυρικό δρώμενο που θα παρουσιαστεί στη Δήλο τον Οκτώβριο του 2018 σε δική μου σκηνοθεσία και είναι βασισμένο στο ποίημα του Νίκου Κυριακίδη « Ήρα».
