"How do you know I am mad?" said Alice.
"You must be," said the Cat, or "you wouldn't have come here".
(Η Αλίκη στην Χωρα των Θαυμάτων)
Το μήνυμα του προηγούμενου άρθρου ήταν να καταδείξει οτι η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι προβλέψιμα μη-ορθολογική, μια αρχή στην οποία επίσης βασίζεται η συναισθηματική χρηματοοικονομική (emotional finance). Το παρόν άρθρο παρουσιάζει την συναισθηματική χρηματοοικονομική και τις βασικές προτάσεις της. Οι δύο ζωές του Κορνήλιου Καστοριάδη: το 1970, ο Καστοριάδης πήρε την απόφαση να αφιερωθεί αποκλειστικά στην ψυχανάλυση αφήνοντας πίσω του μια επιτυχημένη καριέρα στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Σαν οικονομολόγος ο Καστοριάδης εφήρμοσε εναν απόλυτα ορθολογικό και αιτιοκρατικό τρόπο σκέψης. Σαν ψυχαναλυτής όμως, αφιερώθηκε στην έρευνα του ανθρώπινου νου, στις συνειδητές και κυρίως στις υποσυνείδητες διεργασίες του. Από αυτήν την άποψη, ο Καστοριάδης ήταν προάγγελος του κλάδου της χρηματοοικονομικής που τώρα ονομάζουμε συναισθηματική χρηματοοικονομική.
Η συναισθηματική χρηματοοικονομική, εξετάζει πώς τα συναισθήματα, συνειδητά και υποσυνείδητα, επηρεάζουν τη λήψη επενδυτικών αποφάσεων. Μια πρόταση της συναισθηματικής χρηματοοικονομικής ειναι ότι η γνωση των συμπεριφορικών μειονεκτημάτων των επενδυτών οδηγεί σε πιο ορθολογικές αποφάσεις. Ωστόσο, όπως ο πρώην Αμερικανός υπουργός αμύνης, Ντ. Ράμσφελντ, είχε πει, η μεγαλύτερη δυσκολία βρίσκεται στα πράγματα που δεν γνωρίζουμε ότι δε γνωρίζουμε (τα unknown unknowns). Σε αυτήν την περίπτωση είμαστε απροστάτευτοι αφού είναι αδύνατον να αναπτύξουμε οποιεσδήποτε άμυνες . Ένα από αυτά τα πράγματα είναι τα υποσυνείδητα συναισθήματα που εξετάζει ο κλάδος της ψυχανάλυσης και ήταν μέχρι πρόσφατα ανεξερεύνητα στον κλάδο της χρηματοοικονομικής.
Η βασική αρχή της συναισθηματικής χρηματοοικονομικής είναι ότι η εγγενής αβεβαιότητα στη λήψη επενδυτικών αποφάσεων απελευθερώνει αισθήματα ενθουσιασμού και ανησυχίας και η χρηματιστηριακή αγορά είναι το πεδίο που εκφράζει την αλληλεπίδραση των συναισθημάτων των επενδυτών που συμμετέχουν σε αυτήν. Από αυτήν την άποψη, η συναισθηματική χρηματοοικονομική προτείνει ότι το οικονομικο μοντέλο ενός ατόμου που συμπεριφέρεται ορθολογικά, ο "homo oeconomicus", είναι αδύνατον να εξηγήσει πλήρως την οικονομική συμπεριφορά αναφορικά με επενδυτικές αποφάσεις.
Ας πάρουμε για παράδειγμα την απόφαση να επενδύσουμε σε χρηματιστηριακές μετοχές. Αυτή η απόφαση, εκτος από το αίσθημα κυριαρχίας, μπορεί να δημιουργήσει συναισθήματα ενθουσιασμού (η χαρά ενός πιθανού μελλοντικού κέρδους) αλλα και συναισθήματα ανησυχίας (σε περίπτωση απώλειας περιουσίας). Ο επενδυτής επομένως με τη συγκεκριμένη επένδυση εισέρχεται σε ενα περιβάλλον συναισθηματικής σύνδεσης με την επένδυση, ανεξαρτήτως αν το γνωρίζει η όχι. Στη διάρκεια αυτής της σχέσης ο επενδυτής μπορει να βιώσει μια σειρά από υποσυνείδητες διεργασίες: διαχωρισμός (κλείνοντας τα αυτιά μας στα άσχημα νέα και επικεντρώνοντας μονο στα καλά νεα), ιδεαλισμός (η πίστη σε υπερβολικές αποδόσεις που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα) και άρνηση (αδυναμία να αποδεχτεί ότι η επένδυση δεν αποδίδει).
Είναι προφανές ότι η συναισθηματική χρηματοοικονομική επιχειρεί να κατανοήσει τις χρηματοοικονομικές κρίσεις, έναν τομέα όπου η ορθολογική χρηματοοικονομική αποτυγχάνει. Η Ελληνική χρηματιστηριακή κρίση, που συνέβαλε στην μεγαλύτερη ανακατανομή εισοδήματος από ίδρυσης του Ελληνικού κράτους, είναι ενα προφανές παράδειγμα. Για αυτούς που έζησαν τα διάφορα στάδια της ανόδου και πτώσης του χρηματιστηρίου, θα θυμούνται πως οι επενδυτές αγνόησαν παντελώς το ενδεχόμενο οι μετοχές να μην αποδώσουν (διαχωρισμός), πίστεψαν σε εξωπραγματικές αποδόσεις (ιδεαλισμός) και αδιαφόρησαν για την πραγματική απόδοση των επενδύσεων (άρνηση).
Η συμπεριφορική χρηματοοικονομική προβλέπει ότι στο τέλος κάθε χρηματιστηριακής κρίσης οι επενδυτές νιώθουν ντροπή: είναι δύσκολο να βρεις κάποιον σήμερα που θα πει «ήμουν και εγώ εκεί». Μιλώντας για την παγκόσμια χρηματιστηριακή κρίση του 2008, ο Allan Greenspan, ανέφερε ότι μόνο όταν φύγει η παλίρροια ξέρουμε ποιος κολυμπάει γυμνός. Κατά τη διαρκεια της ελληνικής χρηματιστηριακής κρίσης, η Ελλάδα έγινε μια απέραντη παραλια γυμνιστών!
Η συναισθηματική χρηματοοικονομική προτείνει ότι δεν πρέπει να αγνοούμε πως τα συναισθήματα μας μάς επηρεάζουν στη λήψη επενδυτικών αποφάσεων. Μήπως αυτό αποδεικνύει ότι ίσως θα πρέπει να αφήσουμε τις επενδυτικές αποφάσεις σε μηχανές, οι οποιες είναι στο κάτω κατω προγραμματισμένες να λειτουργούν ορθολογικά; Η απάντηση στο επόμενο άρθρο αυτής της τριλογίας.
"It's been emotional!"