Αν επιλέξουμε να κοιτάξουμε όσο πιο αποστασιοποιημένα και αντικειμενικά μπορούμε, φορώντας τη στολή του ιστορικού του μέλλοντος, την εποχή και την κοινωνία στην οποία ζούμε -με την ευρύτερη έννοια και χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς-, νομίζω θα συμφωνήσουμε πως θα είμαστε αντικείμενο μελέτης για τις επόμενες γενιές όσον αφορά τη σχέση που έχουμε αναπτύξει με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Όπως τώρα είναι αντικείμενο μελέτης η σχέση του Ανθρώπου με την τηλεόραση και ο τρόπος που άλλαξε τη ζωή μας το Internet πριν 15-20 χρόνια, αντίστοιχα θα είμαστε εμείς οι ίδιοι αντικείμενο μελέτης για το πως εντάξαμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην καθημερινότητα μας.
(Σε περίπτωση που κάποιος αμφιβάλει για την σημαντικότητα των social media, μπορεί να ρίξει μια ματιά σ'αυτή την έρευνα που παρουσιάζει πόσες ώρες ξοδεύουμε κάθε μέρα χρησιμοποιώντας τα, την απήχηση τους σε όλες τις χώρες, το ρυθμό ανάπτυξης τους και άλλα πολλά στοιχεία)
Η Θεωρία της Ενισχυμένης Πραγματικότητας
Θεωρώ πως η μεγάλη διαφορά συγκριτικά με τους άλλους σταθμούς στον ιστορικό χάρτη του διπόλου Ανθρωπος-Μέσα, είναι πως τώρα είναι η πρώτη φορά που ο κόσμος των Μέσων δεν συμβαδίζει παράλληλα με την πραγματικότητα αλλά έχει γίνει η ίδια η πραγματικότητα μας. Πια δεν ζούμε δύο ζωές: μια offline και μια online. Ζούμε ένα κράμα των 2 όπου οι ταυτότητες μας, τα επαγγέλματα μας, οι φιλίες μας, η ενημέρωση, η ίδια η πραγματικότητα κινούνται πάνω σε μια και μόνο γραμμή. Μια γραμμή φτιαγμένη τόσο απο φυσικά όσο και απο ψηφιακά στοιχεία. Θα την ονομάσω, αυθαίρετα, ενισχυμένη πραγματικότητα (enhanced reality).
Όπως δείχνει και το αυτό το εξαιρετικά διατυπωμένο σχόλιο στο Reddit, πια δεν σερφάρουμε στο ίντερνετ. Υπάρχουμε σ'αυτό όλη την μέρα, κάθε μέρα με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο. Μπορεί να περπατάμε στο δρόμο αλλά να έχουμε ενεργοποιημένo το geolocation μιας εφαρμογής γνωριμιών, να είμαστε στο θέατρο και να διαβάζουμε σε ζωντανό χρόνο σχόλια για την παράσταση στο twitter ή να ψωνίζουμε στο σούπερ μάρκετ και να σκανάρουμε με το κινητό μας τον κωδικό ενός προιόντος για να δούμε πόσο κοστίζει online.
Η νέα αυτή ενισχυμένη πραγματικότητα στην οποία δραστηριοποιούμαστε, επιφέρει εκατοντάδες αλλαγές που καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα της καθημερινότητας μας από τις προσωπικές μας σχέσεις εώς το χτίσιμο του ίδιου μας του χαρακτήρα. Στις επόμενες παραγράφους, θα προσπαθήσω να εστιάσω στο κομμάτι της προσωπικής μας ταυτότητας και πως αυτή διαμορφώνεται στο πλαίσιο της ενισχυμένης πραγματικότητας.
Η Θεωρία των Δύο Εαυτών
Αν ανατρέξει κάποιος σε ακαδημαικές δημοσιεύσεις που αναλύουν τον μέσο χρήστη ψηφιακών κοινωνικών δικτύων σε ανθρωπολογικό και ψυχολογικό επίπεδο, θα συναντήσει αναφορές για την "πάλη" των 2 εαυτών, του αναλογικού και του ψηφιακού, τη διαφορά έκφρασης των δυο, τον συνήθως εκ διαμέτρου αντίθετο χαρακτήρα τους και φυσικά την εύλογη ερώτηση του ποιος είναι ο αλήθινος χαρακτήρας του χρήστη. Αυτός που έχει στον "κανονικό" κόσμο ή στον ψηφιακό; Οι πιο πρόσφατες μάλιστα μελέτες μιλούσαν για τον όρο ψηφιακή δυικότητα (digital dualism) που ερμήνευε τη σύγχυση των ορίων των δυο αυτών ταυτοτήτων, οι οποίες πολλές φορές έμπαιναν η μια στα χωράφια της άλλης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η συνήθεια χρηστών του twitter να συστήνονται χρησιμοποιώντας το twitter name τους σε συγκεκριμένες κοινωνικές περιστάσεις ενώ σε άλλες με το αληθινό τους όνομα.
Η Μετάβαση σε μια Φυψιακή Ταυτότητα
Η ίδια λοιπόν η ανθρώπινη φύση σε συνδυασμό με την εξέλιξη της τεχνολογίας πρόλαβε στην στροφή τις προαναφερθείσες θεωρίες καθώς οι κανόνες άλλαξαν. Στην ενισχυμένη πραγματικότητα δεν έχουμε 2 εαυτούς αλλά ένα με βασικό γνώμονα μια ταυτότητα, την φυψιακή (εξίσου αυθαίρετος όρος προερχόμενος από τη λέξη phygital). Η φυψιακή ταυτότητα συγκεντρώνει χαρακτηριστικά και στοιχεία που είναι, προς τον παρόν, αλλόκοτα και ξένα καθώς δεν τα έχουμε ξανασυναντήσει στο παρελθόν.
Θα κατηγοριοποιήσω τα στοιχεία του νέου μας εαυτού σε 3 μεγαλύτερες ομάδες. Το Περιοχόμενο, τα Δεδομένα και την Ταυτότητα. Δηλαδή το τι υλικό μοιραζόμαστε, πως επεξεργάζεται και ερμηνεύεται και τέλος σε ποιον πραγματικά ανήκει.
Η Προετοιμασία του Περιεχομένου για Εμάς Χωρίς Εμάς
Κατά τη διάρκεια της ραγδαίας ανάπτυξης του ίντερνετ και των κοινωνικών δικτύων, επικράτησε η άποψη ότι είναι η πρώτη που φορά που λαμβάνει χώρα ένας τόσο φανερός εκδημοκρατισμός στα μέσα έκφρασης για το μέσο χρήστη. Το λάθος έγκειται στο ότι μπερδέψαμε την δυνατότητα έκφρασης με την δυνατότητα δημοσιοποίησης της. Θεωρήσαμε ότι επειδή τα γραπτά μας και οι φωτογραφίες μας μπορούσαν δυνητικά να φτάσουν στις οθόνες εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, παράλληλα είχαμε και εκατοντάδες χιλιάδες τρόπους να εκφραστούμε. Κάτι που φυσικά δεν ισχύει.
Στο κομμάτι λοιπόν του περιεχομένου, δηλαδή του τι δημιουργούμε και πως το επικοινώνουμε, το υλικό και το γενικό πλαίσιο προυπάρχουν καθορίζοντας και περιορίζοντας σε πολύ μεγάλο βαθμό το τι θα μοιραστούμε με τους άλλους χρήστες. Οι αλγόριθμοι έχουν δημιουργήσει ένα newsfeed με βάση τις δικές τους παραμέτρους, τα φίλτρα στις φωτογραφίες έχουν επιλεχθεί με βάση την απήχηση τους, τα trending topics σε οδηγούν στο τι να σχολιάσεις, τα emoticons σε σπρώχνουν στο να δώσεις ενα ψυχολογικό υπόβαθρο στα γραπτά σου και φυσικά τα ίδια τα κοινωνικά μέσα ξέρουν πριν από σένα σε ποιον πρέπει να απευθυνθείς θυμίζοντας σου "do you want to tag your friend here?" ή "why dont you congratulate your friend for his new job?"
Η Ταυτότητα μας Είναι Μετρήσιμη
Το επόμενο σημαντικό γνώρισμα που συναντάμε στη χαρτογράφηση του νέου μας εαυτού είναι ο ρόλος των αριθμητικών δεδομένων στη προσπάθεια του καθενός να δημιουργήσει μια ταυτότητα. Όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης "χαρακτηρίζουν" τους χρήστες τους με βάση ποσοτικά και όχι ποιοτικά δεδομένα. Στη νέα εποχή, ορίζεσαι με βάση τον αριθμό followers που έχεις, τα likes που μαζεύουν οι φωτογραφίες σου και το klout σου. Μόνο μέσω της μεγιστοποίησης αυτών των δεδομένων, μεγαλώνεις κι εσύ σαν προσωπικότητα.
Τις τελευταίες δεκαετίες, ο τρόπος που ο άνθρωπος όριζε τον εαυτό του προερχόταν κυρίως από την αγορά προιόντων μέσω των οποίων αποκτούσε μια συκγκεκριμένη ταυτότητα. Έπειτα πέρασε στο στάδιο του self brand όπου ο καθένας μας διαχειριζόταν τον ψηφιακό εαυτό του σαν μια επιχείρηση επιλέγοντας τον χώρο που θα "δραστηριοποιηθεί" πχ αθλητικά, πολιτικά, τέχνες (strategy), το τι θα επικοινωνήσει (marketing) και τον τρόπο επικοινωνίας με τους άλλους (customer service).
Πλέον, ο μέσος χρήστης των κοινωνικών δικτύων έχει περάσει σε ένα επόμενο στάδιο. Από brand μεταπηδάει σε μια μηχανή αναπαραγωγής εύκολου και εύπεπτου υλικού (meme generator). Στην ενισχυμένη πραγματικότητα, σημασία έχει πόσες φορές αναμεταδίδεται το υλικό που ποστάρεις το οποίο σπανίως σχεδόν ποτέ δεν έχει παραχθεί από σένα. Λειτουργούμε σαν κυνηγετικά σκυλία ψάχνοντας ενδιαφέρον δευτερογενές υλικό που θα μας φέρει πολύ υψηλά νούμερα μέσα από τα οποία θα κερδίσουμε την κοινωνική αναγνώριση.
Χαρακτηριστικά, το πανεπιστήμιο του Stanford πρόσφατα δημοσίευσε μια έρευνα που μελετάει τον ρόλο του κάθε χρήστη στην διάχυση μιας πληροφορίας μέχρι αυτή να φτάσει στο επίπεδο να θεωρηθεί viral.
Η Έλλειψη Ιδιοκτησίας
Τέλος, ο νεος μας εαυτός δεν ορίζεται με γνώμονα την ιδιοκτήσια και την προσωπική κατοχή. Ο νέος μας εαυτός δεν ανήκει σε εμάς πια. Όλα τα προσωπικά μας στοιχεία, από τα πιο ασήμαντα ως τα πιο σημαντικά, έχουν καταχωρήθει σ'αυτό το απρόσωπο δίκτυο που λέγεται Ίντερνετ. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο στο θέμα της ιδιωτικότητας στο διαδίκτυο είναι η επιθυμία του ίδιου του χρήστη να δημοσιοποιήσει ακόμα και στοιχεία που δεν του ζητούνται καν.
Πλέον, η μνήμη μας και τα βιώματα μας έχουν πολύ λιγότερη δύναμη από τις αποθηκευτικές δυνατότητες των κοινωνικών δικτύων. Όταν θέλουμε να ανατρέξουμε στο παρελθόν, συμβουλευόμαστε το newsfeed του προφίλ μας παρά στην ίδια μας τη μνήμη ή μια πιθανή συζήτηση με φίλο. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι στα τέλη κάθε έτους όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μας προσφέρουν τη δυνατότητα να "θυμηθούμε τις πράξεις" μας μέσα από σύντομα βίντεο.
Οι απρόσωποι αλγόριθμοι ξέρουν τον εαυτό μας καλύτερα από εμάς. Αφού πρώτα τους έχουμε παραδώσει όλες τις προσωπικές μας πληροφορίες, πια αυτοί είναι εκείνοι που μας προτείνουν ποιος πρέπει να είναι ο επόμενος φίλος μας στο facebook, ποιο βιβλίο να αγοράσουμε και τι μουσική να ακούσουμε.
Το Επόμενο Βήμα
Η μίξη των 2 αυτών κόσμων και η λογική δημιουργία μιας ενισχυμένης πραγματικότητας ήταν κάτι το αναπόφευκτο από τη στιγμή που η τεχνολογία έγινε αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας μας. Ακόμα και αν σήμερα, κάποιοι είναι διστακτικοί ή δεν έχουν πειστεί για την ύπαρξη αυτής της ενισχυμένης πραγματικότητας, το μόνο σίγουρο είναι πως στα επόμενα χρόνια κάτι τέτοιο θα είναι αδιαμφίσβητο αλλά ίσως και παρωχημένο μπροστά στην ανάπτυξη νέων φαινομένων ακόμα πιο ισχυρών ως προς τη δημιουργία προσωπικής σύγχυσης. Η ανάπτυξη εφαρμογών εικονικής πραγματικότητας (virtual reality) είναι σίγουρα ένα τέτοιο φαινόμενο.
Σχετικά links: Marginal Utility Blog