Ο Νίκος Ρωμανός είναι ένας ποινικός κρατούμενος, η νομοθεσία για χορήγηση εκπαιδευτικών αδειών έχει αλλάξει, κρίνεται ύποπτος φυγής οπότε το αίτημα του ήταν άτοπο απέναντι στο 'οτι ο Ρωμανός είναι ένας 20χρονος νέος που έζησε τη φρίκη της 6ης Δεκεμβρίου, πέρασε με την αξία του στο ΤΕΙ Δημόσιας Διοίκησης και το δικαίωμα του για μόρφωση δεν θα έπρεπε καν να συζητείται.
H CIA μπροστά στο χάος που είχε δημιουργήσει η 11η Σεπτεμβρίου δικαιολογείτο να χρησιμοποιήσει "παράνομα" μέσα για να φτάσει στην άκρη του νήματος και να προλάβει ακόμα ένα πιθανό τρομοκρατικό χτύπημα που θα κόστιζε χιλιάδες ζωές απέναντι στο ότι το Torture Report, το οποίο κυκλοφόρησε την περασμένη βδομάδα, δείχνει με τον πιο φρικιαστικό τρόπο τον τρικοκοσμικό χαρακτήρα του πιο προηγμένου κράτους στον πλανήτη με την ανευ προηγουμένου καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τη CIA.
Αυτοί οι δύο ηθικοί προβληματισμοί, τα σημεία διένεξης, τα debates, τα στρατόπεδα (κρατείστε τη λέξη) πείτε τα όπως θέλετε, είναι τα πιο πρόσφατα και τα πρώτα που μου ήρθαν στο μυαλό όταν ξεκίνησα να σκέφτομαι τα σημεία προστριβής που συναντώ καθημερινά διαβάζοντας τα newsfeed των social media στα οποία είμαι χρήστης. Υπάρχουν εκατοντάδες άλλα καλύπτοντας ένα φάσμα από μνημονιακές πολιτικές μέχρι το αν άξιζε ο Σάκης Ρουβάς το βραβείο Κουν.
Καλά κάνουν και υπάρχουν, είναι αναπόσπαστο κομμάτι των κοινωνιών να διαφωνούν σε αμφιλεγόμενα (ή οχι) ζητήματα και είναι καίρια στη προώθηση του κοινωνικού διαλόγου και στη δημιουργία πολιτικής και όχι μόνο άποψης.
Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ INTERNET & ΤΟ ΑΣΠΡΟ/ΜΑΥΡΟ
Το πολύ ενδιαφέρον στοιχείο στην εποχή μας είναι πως πλέον παρατηρούμε ζωντανά την τρίτη πιο σημαντική μετάβαση αυτού του κοινωνικού διαλόγου. Αν θεωρήσουμε πως οι πρώτες πολιτικές συζητήσεις και debates ξεκίνησαν στην Αγορά της αρχαίας Ελλάδας, προχωρήσαμε στα καφενεία στις αρχές του αιώνα, έπειτα στα τηλεοπτικά παράθυρα των ειδήσεων στις αρχές της περασμένης δεκαετίας και πλέον φτάσαμε στα newsfeeds, τα tweets, τα comments και τα likes.
Έχοντας όμως σαν άξονα το διάσημο "the medium is the message" του Μακλούαν, η κάθε εποχή και το κάθε μέσο έχει τα δικά του χαρακτηριστικά.
Στην εποχή μας, τα debates και οι συζητήσεις περί δικαίου/άδικου και σωστού/λάθους έχουν πάρει τη μορφή ακραίων διλημμάτων χαρακτήρα μαύρου ή ασπρου. Υπάρχει εξήγηση γι'αυτό. Τα social media δεν επιτρέπουν την έκφραση μεγάλων σε μέγεθος απόψεων, υποβαθμίζουν την έννοια της συζήτησης, προωθούν την έκφραση ακραίων απόψεων μέσω των likes και των αλγορίθμων προώθησης των posts. Επιπλέον, όλο το Internet λειτουργεί πιο αποτελεσματικά και σαν οντότητα και σαν επιχείρηση όταν οι χρήστες επιλέγουν μια πλευρά, κλικάρουν σε ένα web poll, κάνουν RT την άποψη ενός πολιτικού. Έτσι το Internet μας πακετάρει πιο απολεσματικά σε user profiles, πουλάει καλύτερα τις προσωπικές πληροφορίες μας στους διαφημιστές και αυξάνει τα έσοδα του.
Επίσης σημαντικό ρόλο παίζει και η ταχύτητα διάχυσης των πληροφοριών στα social media. Μπροστά σε ένα newsfeed που ανανεώνεται κάθε δευτερόλεπτο, σε likes που πολλαπλασιάζονται μέσα σε λεπτά και σε άρθρα που ανεβαίνουν ελάχιστες μόλις ώρες μετά τα γεγονότα τα οποία σχολιάζουν, γινόμαστε θύματα μιας τρομερής πίεσης του να πάρουμε θέση όσο πιο γρήγορα μπορούμε ακόμα και αν δε γνωρίζουμε ή δεν έχουμε διαβάσει εκτενώς για το θέμα για το οποίο παίρνουμε θέση. Σαν λογική απόρροια, δεν υπάρχει γκρίζο και καταλήγουμε να παίρνουμε το μέρος του χ,ψ στρατοπέδου.
Και τα πιο πολλά από αυτά τα θέματα δεν είναι "εύκολα". Δεν είναι "εύκολο" να κρίνεις εξωτερικές πολιτικές κρατών, οικονομικές κρίσεις με παγκόσμιες κοινωνικές προεκτάσεις και φιλοσοφικούς προβληματισμούς. Από πότε λοιπόν θεωρείται χαζό να περιμένουμε να δούμε όλα τα γεγονότα καθαρά, να διαβάζουμε απόψεις και να ακούμε ανθρώπους που σεβόμαστε πριν σχηματίσουμε άποψη; Πως μπορούμε να παίρνουμε θέση με στόμφο και βεβαιότητα για τόσο στριφνά θέματα τόσο γρήγορα;
Είναι φανερό το πόσο πολύ επηρεάζει το ίδιο το μέσο του internet και κυρίως τα ψηφιακά κοινωνικά δίκτυα, αν όχι τις ίδες τις απόψεις μας, σίγουρα το πως εκφραζόμαστε, τη ροπή μας στα άκρα και το πόσο ανοιχτοί -ή όχι- είμαστε στις απόψεις των φίλων μας. Εκτός όμως από τον αντίκτυπο που έχει αυτό το φαινόμενο σε εμάς τους ίδιους ως σκεπτόμενους ανθρώπους, υπάρχει και ένα βαθύτερο επίπεδο που πρέπει να εξετασθεί και αυτό δεν είναι άλλο από την επιρροή που έχουν οι απόψεις που εκφράζουμε online στους άλλους.
Ο ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΚΟΙΝΟΥ ΠΕΠΡΩΜΕΝΟΥ
Η Margaret Levi είναι διευθύντρια του τμήματος Συμπεριφορικής Επιστήμης στο πανεπιστήμιο του Stanford και πρόσφατα μίλησε για την έρευνα της στα communities of fate τα οποία εγώ αυθαίρετα θα μεταφράσω σαν κοινότητες κοινού πεπρωμένου. Οι κοινόνητες κοινού πεπρωμένου είναι δίκτυα άρρηκτα συνδεδεμένων ανθρώπων τα οποία λειτουργούν με πυξίδα ένα αμοιβαία συμφωνημένο καλό, δρουν ομαδικά και έχουν τρομερά υψηλο δείκτη αλληλεγγύης. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα με το γνωστό σε όλους έργο τους. Στην έρευνα της λοιπόν η Margaret Levi βρήκε πως 3 είναι οι ακρογωνιαίοι λίθοι για τη δημιουργία τέτοιων κοινοτήτων: οι ηθικοί ηγέτες, η διάχυση σωστών πληροφοριών και η θέληση για πράξεις.
Ας μείνουμε στο δεύτερο, στη διάχυση των πληροφοριών και ας αναλογιστούμε αν εμείς οι ίδιοι έχουμε βοηθήσει, με τις πληροφορίες και τα ψηφιακά δεδομένα που έχουμε παράξει, στη δημιουργία κοινοτήτων κοινού πεπρωμένου. Με τα status updates μας, τα likes μας και τα RT μας. Έχουμε βουτήξει το πληκτρολόγιο στο μυαλό μας, έχουμε ενημερωθεί σωστά, έχουμε πάρει τον χρόνο μας πριν πατήσουμε το post; Κάπου εδώ υπάρχει η, εύλογη για μερικούς, απορία. Καλά τι σημασία έχει τι γράφω εγώ για το αν θα πάμε μπροστά σαν κοινωνία; Ποιον ενδιαφέρει τι γράφω εγώ;
ΟΙ ΕΥΘΥΝΕΣ ΜΑΣ ΩΣ ΧΡΗΣΤΕΣ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΙΚΤΥΩΝ
Σ'αυτό το σημείο έγκειται μια τρομερή υποκρισία και ειρωνεία από εμάς τους απλούς χρήστες του Internet. Μας αρέσει που στα social media έχουμε εξισωθεί με τεράστια brands και διεθνείς οργανισμούς και που το tweet ενός δυσαρεστημένου πελάτη μπορεί να καταστρέψει πολυεθνικές εταιρείες αλλά παράλληλα μπροστά στην ευθύνη που έχουμε σαν χρήστες απέναντι στους ακόλουθους, fans και φίλους μας είμαστε οι ΚΑΝΕΝΑΣ.
Αυτή λοιπόν η προσέγγιση είναι λανθασμένη και από ηθική και από επιστημονική άποψη. Είναι τουλάχιστον εγωιστικό να θεωρούμε πως οι απόψεις που ανεβάζουμε δεν πρέπει να είναι μελετημένες και πως δεν επηρεάζουν κανένα, αλλά παράλληλα να απαιτούμε να εκλαμβανόμαστε σαν ίσοι απέναντι σε οργανισμούς. Τα πληκτρολόγια μας είναι ουσιαστικά μικρόφωνα. Ας αναλογιστούμε μια στιγμή αν θα εκφράζαμε τις ίδιες απόψεις αν αντί για μια μια οθόνη, ένα αβαταρ και πιθανόν μια ανωνυμία κρατούσαμε ένα μικρόφωνο στη μέση μιας πλατείας.
Από επιστημονική άποψη, υπάρχουν δεκάδες έρευνες που εξετάζουν τη κοινωνική δομή των ψηφιακών κοινωνικών δικτύων και αυτό που πρέπει να κρατήσουμε είναι πως δεν μιλάμε για επίπεδα δίκτυα μεταξύ ίσων. Αυτή ήταν μια θεωρία που υπήρχε στην αρχή του Internet αλλά έχει καταρριφθεί. Αντιθέτως, τα ψηφιακά δίκτυα διέπονται από ιεραρχίες και πυραμιδικές μορφές οι οποίες σχηματίζονται από ανθρώπους με μεγάλη απήχηση, με απόψεις μεγάλης βαρύτητας και με υψηλή ικανότητα επεξεργασίας πληροφοριών (curation). Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες αποδείξεις των κοινωνικών δομών των ψηφιακών δικτύων είναι ο κεντρικός ρόλος που είχε το Internet κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης με την ασύλληπτα γρήγορη μεταδοτικότητα των μηνυμάτων και την ευκολία ομαδοποίσης χρηστών με τις ίδιες απόψεις.
Οπότε ναι. Το τι γράφουμε στα social media είναι σημαντικό. Δυνητικά διαμορφώνει απόψεις, μοιράζεται και φθάνει στις οθόνες ανθρώπων που δεν είναι φίλοι μας, χρησιμοποιείται σαν επιχείρημα σε συζητήσεις τρίτων, εξαγριώνει κάποιους άλλους κτλ.
Το κεντρικό μήνυμα δεν είναι να λογοκρινόμαστε πριν γράψουμε για κάτι μην τυχόν θεωρηθεί άδικο ή ανήθικο. Άλλωστε το τι είναι ηθικό και δίκαιο είναι μια τελείως διαφορετική συζήτηση και μάλλον χωρίς απάντηση. Το κεντρικό μήνυμα είναι να μην παρασυρόμαστε από την ταχύτητα των fast food απόψεων, να θεωρούμε το κάθε debate έναυσμα να διαβάσουμε ή ακόμα και να μορφωθούμε σε διαφορετικούς τομείς, να μη διαλέγουμε πάντα το μάυρο ή το άσπρο και επίσης να επιλέγουμε που και που την αποχή. Δεν είναι ανάγκη να έχουμε οπωσδήποτε άποψη για όλα. Το χρωστάμε στον εαυτό μας, στον ψηφιακό κύκλο επαφών που έχουμε αναπτύξει και στην -εύχομαι υπαρκτή- επιθυμία μας να πάμε μπροστά σαν κοινωνία. Και είμαι σίγουρος πως η Margaret Levi θα συμφωνούσε.
Σχετικά links: