Καραμανλισμός του ονόματος ή της χάρης;

Όταν τα πράγματα δυσκολεύουν γι'αυτούς που απειλούνται από μια σημαντική πολιτική εξέλιξη, η διανομή καθρεφτακίων στους ιθαγενείς ξεκινάει. Μετά τον πρώτο γύρο των εσωκομματικών εκλογών της Ν.Δ. και την ανάδειξη του Κυριάκου Μητσοτάκη σε διεκδικητή της ηγεσίας της, ένα τέτοιο «καθρεφτάκι» που επιχειρήθηκε να μοιραστεί ήταν αυτό του διπόλου «καραμανλικοί-μητσοτακικοί». Στόχος, η επίκληση προσωποπαγών, φεουδαρχικού τύπου, εσωκομματικών πατριωτισμών και η συσκότιση των πραγματικών διλημμάτων.

Η Νέα Δημοκρατία είναι όντως κόμμα καραμανλικό. Το αληθινό ερώτημα όμως είναι κατά πόσο αυτός ο καραμανλισμός τιμήθηκε ή διαστρεβλώθηκε από αυτούς που τον επικαλούνται σήμερα. Τι είναι καραμανλισμός και ποια τα χαρακτηριστικά του; Η πολιτική πορεία του ιδρυτή Καραμανλή δίνει τις απαντήσεις.

Προσαρμοστική κινητικότητα. Ξεκινάει την πολιτική του καριέρα, το 1935, από το Λαϊκό Κόμμα, όταν το κομματικό σύστημα της εποχής προσδιοριζόταν ακόμη από τη διαιρετική τομή «βενιζελικοί-αντιβενιζελικοί». Το 1951, με την αντικατάσταση της παλιάς πλέον τομής «βενιζελικών-αντιβενιζελικών» από τη μετεμφυλιακή διάκριση μεταξύ «εθνικοφρόνων» και «κομμουνιστών», εντάσσεται στον Ελληνικό Συναγερμό του Αλέξανδρου Παπάγου. Μετά τον θάνατο του τελευταίου, ο Καραμανλής επανιδρύει, στις εκλογές του 1956, τον πολιτικό χώρο του Συναγερμού, μετονομάζοντας τον σε Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση (Ε.Ρ.Ε.). Όταν με τη σειρά του το μετεμφυλιακό πολιτικό σύστημα τελειώνει με την πτώση της χούντας των Συνταγματαρχών, το 1974, ο Καραμανλής ιδρύει τη Νέα Δημοκρατία ως σύγχρονο φορέα της ελληνικής κεντροδεξιάς. Ο ίδιος δεν εγκλωβιζόταν σε συγκεκριμένα κομματικά σχήματα. Ίδρυε, επανίδρυε, μετονόμαζε και μετακινούταν. Επέκτεινε και διεύρυνε. Επεδίωκε τη συνεχή επικαιροποίηση του πολιτικού του μηνύματος, όχι την προσκόλληση σε ένα μικρό, δικό του κόμμα. Κάθε φορά που η πολιτική πραγματικότητα άλλαζε, άλλαζε και ο Καραμανλής.

1. Αντιλαϊκισμός. «Εκεί όπου δεν υπάρχει ηγεσία που να έχει το θάρρος να λέει την αλήθεια και λαός που να έχει το θάρρος να ακούει την αλήθεια, η Δημοκρατία δεν ευδοκιμεί», διακήρυττε σε προεκλογική του ομιλία στην Αθήνα. Ο Καραμανλής δεν ενδιαφερόταν να είναι αρεστός. Ρόλος του ηγέτη δεν είναι να χαϊδεύει τ' αυτιά του λαού, και ρόλος του λαού δεν είναι να επιζητά το χάϊδεμα. Ο ίδιος δεν κολάκευε, αλλά διαπαιδαγωγούσε το κοινό του.
2. Στυγνή αποτελεσματικότητα. Ο Καραμανλής λάμβανε γρήγορα και αποτελεσματικά δύσκολες αποφάσεις χωρίς να τις αναβάλει για το μέλλον. Ως υπουργός Μεταφορών την περίοδο μεταξύ Μαΐου και Νοεμβρίου του 1948 αποκατέστησε εντελώς μέσα σε μόλις έξι μήνες το συγκοινωνιακό δίκτυο που είχε καταστραφεί από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο. Απέκτησε μάλιστα πανελλήνια ακτινοβολία ως υπουργός Δημοσίων Έργων και Συγκοινωνιών μεταξύ 1952 και 1955 στην κυβέρνηση του Ελληνικού Συναγερμού, προωθώντας ενεργητικά ένα σπουδαίο πρόγραμμα δημοσίων έργων με ασυνήθιστη ταχύτητα και παρεμβατικότητα για τα δεδομένα λειτουργίας του τότε κρατικού μηχανισμού.
3. Μηδενική ανοχή στην ανικανότητα. Έκανες αποτελεσματικά τη δουλειά; Έμενες. Δεν την έκανες; Έφευγες. Ο Καραμανλής δεν κρατούσε γύρω του μετριότητες για να είναι απλώς «δικές του». Κρατούσε τους άξιους. Πετούσε τους ανάξιους.
4. Ρήξη με κατεστημένες νοοτροπίες και θεσμούς - Ανοσία στο προσωπικό πολιτικό κόστος. Το γεγονός ότι ο Καραμανλής έγινε πρώτη φορά πρωθυπουργός, το 1955, κατόπιν της επιλογής του παλατιού να του δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, δεν τον εμπόδισε να συγκρουστεί με αυτό έξι χρόνια αργότερα. Άλλοτε γιατί θεωρούσε ότι η μοναρχία επιβάρυνε οικονομικά το Δημόσιο, άλλοτε γιατί έκρινε ότι η παρεμβατικότητα της έβλαπτε την εσωτερική σταθερότητα και άλλοτε επειδή πίστευε στη συνταγματική αναθεώρηση των εξουσιών της υπέρ της εκλεγμένης κυβέρνησης, ο Καραμανλής υπερασπίστηκε σθεναρά αυτό που ο ίδιος έβλεπε ως δημόσιο συμφέρον. Συγκρουόταν ακόμη και με αυτούς που τον ευνόησαν, προκειμένου να το υπηρετήσει. Ήταν statesman, όχι μικροπολιτικός ισορροπιστής.
5. Θεσμική ανανέωση χωρίς ιδεολογική μίμηση. «Από τας ιδέες σας αντιπαθώ περισσότερο τας μεθόδους σας», έλεγε, το 1976, σε λόγο του στη Βουλή, απευθυνόμενος στην αριστερή πτέρυγα της τότε αντιπολίτευσης. Ο ίδιος άνθρωπος που προδικτατορικά με θεσμικές του παρεμβάσεις μείωσε δραματικά τον αριθμό των πολιτικών κρατουμένων της εποχής , ο ίδιος που μεταδικτατορικά νομιμοποίησε το ΚΚΕ, είναι ο ίδιος που δεν προσχώρησε ποτέ ούτε στις ιδέες ούτε στις μεθόδους των πολιτικών του αντιπάλων. Κατάλαβε ότι σε ένα σύγχρονο δημοκρατικό σύστημα, ο αντίπαλος δεν μπορούσε να είναι εχθρός. Όμως, δεν τον αντέγραψε, δεν τον μιμήθηκε, δεν τον ανταγωνίστηκε σε λαϊκισμό, δεν συγκυβέρνησε μαζί του.

Εξωστρέφεια, αντιλαϊκισμός, στυγνή αποτελεσματικότητα, μηδενική ανοχή στην ανικανότητα, ανοσία στην αρρώστια του πολιτικού κόστους και θεσμική ανανέωση. Αυτή είναι η «χάρη» του καραμανλισμού. Στις 10 Ιανουαρίου, κάθε νεοδημοκράτης που θα πάει στην κάλπη ας αναλογιστεί σοβαρά ποιος από τους δύο υποψηφίους προέδρους και δυνάμει πρωθυπουργούς την έχει πραγματικά.