Εδώ και πολλούς μήνες ήταν σαφές ότι η προεκλογική περίοδος στην Αμερική χαρακτηριζόταν από μία και μόνο λέξη, μίσος. Πολύ πέρα από την κατάθεση θέσεων και πολιτικών ή ενός οράματος για την αναγέννηση του αμερικανικού ονείρου μπροστά σε ένα τόσο σύνθετο αύριο, οι δύο πλευρές δεν επέλεξαν απλά την πόλωση και την αρνητική αντιπαράθεση αλλά μία βιτριολική και άκρως διχαστική ρητορική χωρίς κανένα φραγμό.
Το αποτέλεσμα δεν ήταν η επικράτηση του κ. Τραμπ- αυτό ίσως και να έχει μικρότερη σημασία - αλλά η απελευθέρωση του χειρότερου και πιο σκοτεινού προσώπου της αμερικανικής κοινωνίας και από τους δύο υποψηφίους, που και οι δύο δεν τιμούν ούτε αντανακλούν την Αμερική.
Ξαφνικά λες και από κοινού το πολιτικό και μιντιακό κατεστημένο άνοιξε εσκεμμένα ένα κουτί της Πανδώρας που μέσα του έκρυβε τις χειρότερες και πλέον διχαστικές αντιλήψεις και συναισθήματα που κρυβόντουσαν επιμελώς για δεκαετίες κάτω από ένα ίσως ξεφτισμένο αλλά απολύτως απαραίτητο, κάλυμμα πολιτικής ορθότητας και κοινωνικής ευπρέπειας.
Από την εποχή του New Deal και αργότερα του Kennedy, η Αμερική ήταν μία χώρα που οι περισσότεροι ζήλεψαν για τις ευκαιρίες που παρείχε σε όσους ήθελαν να δουλέψουν και να κυνηγήσουν τα όνειρά τους. Μία χώρα που έχτισε και δημιούργησε απίστευτα επιτεύγματα επιστήμης, τέχνης, μηχανικής και τεχνολογίας, όλα αποτέλεσμα της γόνιμης και καινοτόμου σύνθεσης από αμερικανούς με καταγωγή από όλο τον κόσμο.
Κατέκτησαν το διάστημα, τα μυστικά της ζωής, αναζήτησαν λύσεις, ανακάλυψαν θεραπείες και δημιούργησαν μία οικονομική, ακαδημαϊκή και πολιτιστική υπερδύναμη που ξεπέρασε γεωγραφικά και πολιτισμικά σύνορα αλλά και αυτές ακόμη τις αδυναμίες ή τις αποτυχίες της.
Όλα αυτά τα χρόνια ο κόσμος έζησε με τους θριάμβους και τις καλές ή κακές «αμερικανιές», εξοργίστηκε με πολλές από τις πολιτικές της επιλογές, αναζήτησε ως ιερό δισκοπότηρο τις αμερικανικές επενδύσεις, έκλαψε με τις συμφορές που την χτύπησαν και γιόρτασε με ένα ίσως υπέρμετρο τρόπο το μήνυμα που έφερε η νίκη του Ομπάμα πριν από οκτώ χρόνια.
Προφανώς η Αμερική δεν ήταν ποτέ ένας παράδεισος, ένα μέρος χωρίς ανισότητες, βία, ρατσισμό, φτώχεια, απόγνωση και όλα όσα υπάρχουν με τον ένα ή άλλο τρόπο παντού. Αλλά υπήρχε πάντα ένα όριο κοινωνικής ευπρέπειας που επέτρεπε τόσο διαφορετικοί πολιτισμικά άνθρωποι να συνυπάρχουν και να κάνουν μαζί, ίσως μικρά, αλλά δομικά βήματα μπροστά, που τελικά ενέπνευσαν ένα μεγάλο μέρος όλου του κόσμου.
Και ξαφνικά αυτή η Αμερική έγινε μία χώρα όπου διχαστικές, σκοτεινές, αναχρονιστικές αντιλήψεις, λέξεις και πεποιθήσεις κάλυψαν ένα εξαιρετικά μεγάλο μέρος αυτής της τεράστιας χώρας. Στο πρόσωπο του νέου πλέον Προέδρου, μίας εξαιρετικά αμφιλεγόμενης και γραφικής προσωπικότητας, η Αμερική βρήκε κάποιον που έλεγε όλα όσα οι περισσότεροι δεν έλεγαν... όχι επειδή αυτός ήταν πιο ικανός για να τα πει, αλλά επειδή εκείνοι ήξεραν ότι κάποια πράγματα δεν λέγονται και δεν γίνονται σε μία κοινωνία με αρχές, σεβασμό, ευνομία και συλλογικό όραμα.
Ο κ. Τραμπ απενεχοποίησε και νομιμοποίησε καθετί περιθωριακό και επικίνδυνο κρύβει το μυαλό όλων μας και κυρίως την αδυναμία μας να δαιμονοποιούμε κάποιον ή κάτι για ό,τι συμβαίνει σε εμάς - δίκαια ή άδικα. Και βέβαια, δεν φταίει μόνο αυτός, αφού η αλήθεια είναι ότι η πολιτική, ακαδημαϊκή και οικονομική ελίτ, ποτέ δεν κοίταξε πέρα από τη λάμψη και την οικονομική ισχύ της Washington και των μεγάλων πόλεων, πέρα από τα Ivy πανεπιστήμια, ή πέρα από τη Silicon Valley και το Hollywood.
Η Αμερική όμως δεν είναι μόνο εκεί και σίγουρα δεν είναι στα πρόσωπα και τις ιστορίες που κατακλύζουν τις τηλεοπτικές σειρές που βλέπουμε με μανία, είτε πρόεδρος είναι ο ονειρικός Jed Bartlet, είτε ο σατανικός Frank Underwood.
Είναι αλήθεια ότι ο κ. Τραμπ το επόμενο διάστημα θα κάνει ουκ ολίγες τούμπες ακολουθώντας το παράδειγμα άλλων άκρως κοντινών μας και εξίσου καταστροφικών δημαγωγών. Είναι επίσης αλήθεια ότι η Αμερική έχει ξεπεράσει σημαντικότερες συμφορές, έναν εμφύλιο, δύο παγκόσμιους πολέμους, ένα Βιετνάμ, μνημειώδεις οικονομικές καταστροφές και μία εξαιρετικά σκοτεινή περίοδο μετά τους δίδυμους πύργους.
Σε όλες όμως αυτές τις ιστορικές δοκιμασίες οι πολίτες έβρισκαν τον τρόπο να ενώσουν τις δυνάμεις τους. Σήμερα οι μισοί πολίτες θεωρούν ότι για όλα φταίνε οι άλλοι μισοί και οι άλλοι μισοί προσπαθούν να καταλάβουν που πήγε η χώρα τους. Το χειρότερο είναι ότι σε όλες τις δοκιμασίες της, η Αμερική εξέπεμπε στον υπόλοιπο κόσμο μηνύματα ελευθερίας, ισότητας, δημοκρατίας. Σήμερα το μήνυμα μοιάζει να είναι ότι η δημοκρατία δεν δουλεύει και πολύ καλά ή τουλάχιστον δεν δουλεύει μαγικά από μόνη της. Χρειάζεται κριτική σκέψη, συμμετοχή και σεβασμό σε ένα πλαίσιο αρχών που οφείλει να διέπει την κοινωνία μας.
Υπάρχουν όρια και κανόνες στην δημοκρατία και εάν δεν διαφυλάξουμε εμείς οι πολίτες πρώτα από όλους, αυτά τα όρια τότε ακραίοι, δημαγωγοί, λαϊκιστές και «ταλαντούχου ανίκανοι» εκμεταλλεύονται με απόλυτα «δημοκρατικό» τρόπο την δημοκρατία - μαζί με τον φόβο, την απογοήτευση και την απόγνωση κάποιων - και πολλά από όσα θεωρούμε δεδομένα παύουν να είναι έτσι.
Η ιστορία όλου του κόσμου και ιδιαίτερα του 20ού αιώνα είναι γεμάτη από τέτοια παραδείγματα, με κάποια να αφήνουν πληγές που ίσως δε θα κλείσουν ποτέ. Η χώρα μας έχει σημαντικά τέτοια παραδείγματα στο παλμαρέ της και επειδή είμαστε κορυφαίοι στην κοντή μνήμη, συνεχίζουμε να κάνουμε τα ίδια λάθη και να εμπιστευόμαστε τη ζωή μας σε ανίκανους, γραφικούς, ανεπάγγελτους, διεφθαρμένους και εσχάτως εξαιρετικά επικίνδυνους.
Το εργαλείο τους είναι πρωτίστως η εντυπωσιακή ρητορική, συνήθως ακραία βιτριολική και καταγγελτική, σχεδόν πάντα χωρίς ουσία και αποδείξεις. Στόχος τους δεν είναι ποτέ η αναζήτηση της αλήθειας και η σύνθεση της καλύτερης πολιτικής, των λύσεων που χρειάζεται μία κοινωνία και η οικονομία για την ασφάλεια, την πρόοδο και την ευημερία. Σύμμαχος τους η ισοπεδωτική και χωρίς φραγμούς δύναμη του διαδικτύου, που μετατρέπει άσχετους και φανατικούς σε διαμορφωτές γνώμης, τάσεων και αποφάσεων.
Σε αυτή την δραματική εξίσωση υπάρχει και ο «εφιάλτης» της ιστορίας, τα μίντια, που δυστυχώς τα τελευταία χρόνια είτε λόγω της αγωνίας τους να ανταγωνιστούν το διαδίκτυο, είτε της απληστίας τους μπροστά στο αδιανόητα οικονομικά συμφέροντα, μεταμορφώνουν γραφικούς σε ειδικούς, επικίνδυνους σε σωτήρες και πάνω απ' όλα μετατρέπουν το πλούσιο ή ανύπαρκτο παρελθόν κάποιων σε λεπτομέρειες που δεν παίζουν κανένα ρόλο.
Ο κ. Τραμπ αντιμετωπίστηκε ως celebrity, προσβλητικός ακόμη και για όσα αντιπροσωπεύει το Προεδρικό αξίωμα και αντί να του γυρίσουν τη πλάτη ακόμη και αυτοί που δήθεν τον κατέκριναν, του πρόσφεραν περισσότερα μικρόφωνα, περισσότερο χρόνο, περισσότερες φωτογραφίες διότι απλά αύξανε την ακροαματικότητα, την τηλεθέαση και τελικά τα κέρδη.
Κάτι που άλλωστε στην Ελλάδα, την χώρα της υπερβολής των τηλε-ειδικών και της ανέξοδης μαγκιάς, το αντιμετωπίζουμε συχνά σε εκπομπές, σελίδες κυριακάτικων εφημερίδων και ραδιόφωνα, αποδεχόμενοι παθητικά το ψέμα και την πραγματικότητα που κάποιοι με γκεμπελική επιμέλεια και κυνισμό μας παρουσιάζουν.
Αυτό που δεν καταλαβαίνουν οι εκδότες και αρχισυντάκτες είναι ότι ο λαϊκισμός και η δημαγωγία δεν συνθλίβουν μόνο την δημοκρατία και τις αρχές μας, αλλά και αυτή την ίδια την τέταρτη εξουσία και δυστυχώς χωρίς αντικειμενική, θαρραλέα, καθαρή, τεκμηριωμένη ενημέρωση, χωρίς την δυνατότητα να αναδειχθούν οι άξιοι, οι χρήσιμοι, οι ικανοί, το αύριο όλων μας δεν φαντάζει και πολύ φωτεινό.
Και πριν το καταλάβουν, ο κ. Τραμπ διαδέχεται τη μοναδικότητα του Ομπάμα, ρατσισμός και φυλετικές διακρίσεις επιστρέφουν, σκοταδιστικές ιδεοληψίες αναζωπυρώνονται και όλα όσα μας ενέπνευσε η Αμερική του Ρούζβελτ, του Μπόμπι Κένεντι, του Dr. Κινγκ, της Μάγια Αγγέλου και τόσων άλλων, μοιάζουν μακρινά. Είναι η πιο σκοτεινή έκφανση του συστήματος που απογοήτευσε και εξόργισε με την απληστία και την διαφθορά της την Αμερική και την ίδια στιγμή τα μίντια οδήγησαν αυτή την Αμερική να τον επιλέξει για να πολεμήσει το ίδιο σύστημα που εκφράζει. Τραγικά ειρωνικό, εφιαλτικά επικίνδυνο.
Με τα μίντια να έχουν πλέον ελάχιστη αξιοπιστία, αλλά και την απόρριψη των πολιτών, τα δύο κόμματα σε βαθιά εσωστρέφεια και με την κοινωνία βαθιά πληγωμένη από τη διχαστική ρητορική, το επόμενο διάστημα σίγουρα δεν θα είναι δίχως αρνητικές εκπλήξεις για την Αμερική αλλά και για ολόκληρο τον κόσμο. Η Αμερική θα κάνει αρκετά βήματα πίσω και θα είμαστε εξαιρετικά τυχεροί εάν αυτά τα βήματα περιοριστούν μόνο στο εσωτερικό των ΗΠΑ.
Η απάντηση μπορεί να έρθει μόνο εάν οι υγιείς δυνάμεις της κοινωνίας - απ' όπου κι αν προέρχονται - ενώσουν τις δυνάμεις τους, παραμείνουν ενεργοί και δεν βυθιστούν στην απογοήτευση και την αποστασιοποίηση, δίνοντας έτσι περισσότερο χώρο και χρόνο στο λαϊκισμό και την δημαγωγία. Εάν δεν σωπάσουν μπροστά σε όσα τους τρομάξουν ή τους απογοητεύσουν.
Στην Ελλάδα αυτή την στάση την πληρώνουμε καθημερινά, και μολονότι ο κ. Τραμπ μας απέδειξε ότι υπάρχουν και χειρότερα, η αλήθεια είναι ότι η απάθεια που δείχνουμε μπροστά σε τόσα καθημερινά εγκλήματα λόγω ανικανότητας ή πελατειακών σχέσεων και διαφθοράς, μας βυθίζει όλο και πιο βαθειά παρασύροντας μαζί μας το αύριο των παιδιών μας και της χώρας μας.
Τελικά ίσως οι πρόσφατες εκλογές να απέδειξαν πόσο κοντά είμαστε Ελλάδα και Αμερική, αφού και οι δύο χώρες χρειαζόμαστε μία βαθιά και ειλικρινή συζήτηση για όλα όσα φοβόμαστε να δούμε και να παραδεχτούμε, για όσα αποτύχαμε, για όσα κρύψαμε κάτω από το χαλί μίας προσχηματικής επιτυχίας, ανάπτυξης ή παγκόσμιας κυριαρχίας (προφανώς αναφερόμενος στην Αμερική).
Αν ο κ. Ομπάμα μας απέδειξε κάτι πριν από οκτώ χρόνια είναι ότι «ναι μποορούμε»... να αντιμετωπίσουμε και αυτή την πρόκληση. Αρκεί να το πιστέψουμε και να παλέψουμε για αυτό.