Το σήμερα μας διδάσκει για το αύριο, μέσω του χθες! Οι εθνικές εκλογές Ελλάδος και Τουρκίας σε έναν το πολύ σε τρεις μήνες θα τελειώσουν! Οι τεράστιες κοινωνικές πληγές από σεισμούς και Τέμπη κάπως-κάπου-κάποτε θα επουλωθούν. Μετά όμως; Business as usual? Πάμε να κάνουμε μια αναδρομή, σύντομη!
Κατά την δεκαετία του 1990, η Τουρκία αρχίζει να γίνεται ακόμη πιο σημαντική στο διεθνές στερέωμα, λόγω του ρόλου που έχει σε τόσες γεωγραφικές περιοχές, οι οποίες βρίσκονται στα σύνορα της. Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας αλλάζει ως αποτέλεσμα διεθνών εξελίξεων και οικονομικών πιέσεων. Ένα πλήθος από τις βασικές εξελίξεις κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1980 διαμόρφωσαν ένα πολιτικό σκηνικό για την Τουρκία.
Αρχικά, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου σήμαινε πως η Τουρκία δεν μπορούσε να έχει πια εξαιρετικά δεδομένη την στιβαρή αμυντική ασπίδα του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ, καθώς μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου μετατράπηκε από στενότατο σύμμαχο των ΗΠΑ σιγά – σιγά σε εταίρο σε πολλά μεν αλλά μάλλον περιφερειακά θέματα. Η Τουρκία είναι και θα είναι σημαντική, αλλά όχι τόσο πολύ πλέον!
Ο σταθεροποιητικός ρόλος της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή, τα Βαλκάνια και τον Καύκασο ήταν βασικά στοιχεία αυτής της διαδικασίας. Η σταδιακή απόρριψη όμως της Τουρκίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει όμως και είναι ένα εμπόδιο για την εκδυτικοποίηση της χώρας, η οποία προσπαθούσε και προσπαθεί μέσα από πολυπεριφερειακές προσεγγίσεις να ανακαλύψει την οριστική ταυτότητα της. Με απλά λόγια, η Τουρκία πατάει διαρκώς σε πολλές βάρκες: ΝΑΤΟ – Δύση, Ρωσία – Κεντρική Ασία, Ανατολική Μεσόγειος – Μέση Ανατολή.
Η οριστική κατάρρευση της Μεγάλης Γιουγκοσλαβίας πριν 20-22 χρόνια, η οποία ξεκίνησε το 1991 δημιούργησε νέες προκλήσεις, προοπτικές αλλά και προβλήματα στην Τουρκία με την κατάσταση που επικρατούσε στα Βαλκάνια και τα οποία αντιμετώπιζε ως οικονομική και θρησκευτική πύλη της εισόδου της στην Κεντρική Ευρώπη. Έτσι και αποτέλεσε σημαντική δύναμη σε αυτά και κατάφερε να δημιουργήσει συμμαχικές σχέσεις με πολλές χώρες με διπλωματικό τρόπο (Σκόπια, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Αλβανία), όπως το να ταχθεί με την παγκοσμίως νικητήρια πλευρά τόσο στην κρίση στα Βαλκάνια όσο και στην κρίση στο Κόσοβο.
Επίσης η κατάρρευση της πάλε ποτέ Ε.Σ.Σ.Δ. απελευθέρωσε τουρκόφωνους λαούς για τους οποίους η Τουρκία αποτελούσε σε κάποιον μέτριο έως μεγάλο βαθμό τον φυσικό ηγέτη τους. Απέφυγε όμως να επιδιώξει μια επίμονη και κυριαρχική παρουσία στον Καύκασο και στην Κεντρική Ασία ενώ ταυτόχρονα προσπάθησε και προσπαθεί… ευγενικά, να περιορίσει την Ρωσική και την Ιρανική επιρροή.
Η κατάσταση αυτή οδήγησε σε έναν ναι μεν αθόρυβο, αλλά υπαρκτό Ρωσό-Τουρκικό ανταγωνισμό και τις κατέστησε σε αντίθετες θέσεις στα Βαλκάνια να ανταγωνίζονται για την επιρροή στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία.
Η Τουρκία δέχεται ένα κύμα απειλών από την Μέση Ανατολή που την προβληματίζει άμεσα και σε σημαντικό βαθμό. Κάποια απ’ τα προβλήματα αυτά είναι η υποστήριξη εκ μέρους της Συρίας των κουρδικών εξεγέρσεων, η σημαντική διαμάχη με την Συρία και το Ιράκ για το θέμα των υδάτων, η υποστήριξη από το Ιράν του ριζοσπαστικού ισλαμισμού που καθιστούν τη Συρία, το Ιράκ και τον Ιράν τους παράγοντες που καθορίζουν την άμυνα της χώρας και τις στρατιωτικές της δαπάνες. Ποιος είναι τελικά ο μεγάλος εχθρός της Τουρκίας; Ερώτημα που ο ίδιος ο Τούρκικος λαός οφείλει να κάνει στον εαυτό του.
Γιατί η Τουρκία μπήκε στο ΝΑΤΟ και ξεκίνησε πριν 70 χρονιά το στενότατο φλερτ της με την Δύση; Η Τουρκία ακολουθώντας το παράδειγμα της Ελλάδας υποβάλλει αίτηση σύνδεσης με: την ΕΟΚ (ΕΕ) και το ΝΑΤΟ. Οι λόγοι οι οποίοι την ανάγκασαν να προέβη σε αυτή την κίνηση είναι οι εξής:
Εθνικοί – Πολιτικοί Λόγοι: Οι Τούρκοι κυβερνώντες και τεχνοκράτες, πολιτικά πιστεύουν ότι η χώρα τους πρέπει να συμμετέχει ή να ακολουθεί κάθε πρόγραμμα που σχεδιάζει η Ελλάδα, λόγω της μακροχρόνιας αντιπαράθεσης μεταξύ των δύο κρατών.
Οικονομικοί Λόγοι: Η χώρα δοκιμάζεται ανά 10-12 χρόνια από οξεία οικονομική κρίση. Η διαχρονική αποτυχία της κάθε Τουρκικής Κυβέρνηση οφείλεται κυρίως στην αδυναμία της Τουρκικής Οικονομίας να επιτύχει στενότερη και ουσιαστική συνεργασία με τις ευρωπαϊκές και δυτικές οικονομίες. Σαν να κυνηγάει να φτάσει κάτι που δεν μπορεί.
Τέλος, συναισθηματικοί -αν θέλετε- λόγοι: Μια από τις επιθυμίες – στόχους του Κεντρικού Ιδρυτή του Νέου Τουρκικού Κράτους ήταν και εξευρωπαϊσμός του. Και μέχρι σήμερα… Πριν 170-180 χρόνια πρωτο-χρησιμοποιήθηκε στην Ευρωπαϊκή Πολιτική και τα τότε διπλωματικά σαλόνια ο όρος, ο Μεγάλος Ασθενής που αφορούσε την Τουρκία, τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία! Πόσο έχουν αλλάξει ορισμένα πράγματα από τότε άραγε;
Καύκασος, Μέση Ανατολή, Ανατολική Μεσόγειος Ν.Α. Αιγαίο και φυσικά ’Εβρος… Μπορεί να αντέξει η Τουρκία μόνη ή σχεδόν μόνη σε τόσα πολλά στρατιωτικά και διπλωματικά ταμπλό… Και αν ναι, ως πότε;
Η τουρκική προκλητικότητα, γενικά στην Ανατολική Μεσόγειο, ειδικά τα τελευταία χρόνια, έχει χτυπήσει κόκκινο. Το έχουμε, ως Ελλάδα, αναδείξει παντού -σε όλα τα διεθνή φόρα και τους διεθνείς οργανισμούς-, με συνέπεια να έχει καταδικαστεί ηχηρά αρκετές φορές, από τους πλέον ισχυρούς παίκτες στο Παγκόσμιο Σύστημα, τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Γαλλία, τη Ρωσία (πολύ λίγο), την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς και άλλες σημαντικές ευρωπαϊκές και μη χώρες π.χ.Ισραήλ.
Εδώ και 3,5 προς 4 χρόνια, κανείς δεν μπορεί να πει ή να λέει μελλοντικά, ”δεν είχατε δίκιο, φίλοι Έλληνες”… Στην πολιορκία της Κωνσταντινούπολης εκ των Οθωμανων οι υπερασπιστές των τειχών κοίταζαν προς τη Δύση περιμένοντας τη βοήθεια που θα τους λύτρωνε, αν και θα ενσωμάτωνε το ορθόδοξο πλήρωμα στην Καθολική Εκκλησία. Η βοήθεια δεν ήρθε ποτέ… Η συνδρομή προς το Γένος καθυστέρησε μερικούς αιώνες, όταν πλέον η Οθωμανική Αυτοκρατορία παράπαιε ως ο ″Μεγάλος Ασθενής″ (1815 περίπου και μέχρι το τέλος λίγο μετά το 1918). Στο Ναυαρίνο το 1827, με την καταστροφή του οθωμανικού στόλου από Γάλλους, ΜεγαλοΒρετανούς και Ρώσους.
Η Δύση υιοθέτησε μία τακτική που ακολουθεί ακόμα και σήμερα πάνω-κάτω έναντι της Τουρκίας. Της επιτρέπει να απλώνεται, να βγάζει τα πόδια της έξω από το πάπλωμα, αλλά μέχρι ενός σημείου. Μετά βγαίνουν δόντια και νύχια… και άλλα όπλα!
Σερβία και Κόσοβο πλησιάζονται λίγο - λίγο. Ισραήλ και Η.Α.Ε. (και με άλλα αραβικά κράτη) είναι πλέον κοντά. Η σκακιέρα κινείται. Η γειτονιά μας χρειάζεται τον ευρωπαϊκό και αμερικάνικο παρεμβατισμό, δεν γίνεται αλλιώς. Επιτέλους οι απανταχού Έλληνες -εντός και εκτός τειχών- ας επιλέξουμε με προσοχή τους συμμάχους μας.
Ο απλός τούρκικος και μουσουλμανικός λαός, με τον οποίο έχουμε πολλά κοινά, δεν είναι ο εχθρός. Όποιος σέβεται τον γείτονα, την δημοκρατία και τον πολιτισμό δεν είναι εχθρός. Το ακραίο και ″σκοτεινό″ Ισλάμ και η λαϊκιστική ακροδεξιά και ακροαριστερή πολιτική, όμως, είναι οι εχθροί. Η Τουρκία παζαρεύει πάλι κάτι... Ίσως κάποιοι εντός Ελλάδος να αντιδράσουν, κάπως, ορισμένοι αντέδρασαν και δυναμικά μάλιστα. Ωστόσο η πολιτική της ισχύος επικρατεί στα διεθνή! Η Τουρκία το κατάλαβε, κάποιοι λίγοι στην Ελλάδα συνεχίζουν να μην καταλαβαίνουν. Ευχόμαστε, έστω και αργά, να δουν ορισμένες και ορισμένοι που οδηγούν οι... διπλωματίες: με ζεϊμπέκικα, με κουμπαριές, με κουτές ευγένειες, με ″μάθετε Τούρκικα είναι χρήσιμα″, με τούρκικά σίριαλ, με ″ταξιδάκια″ σε Ανδριανούπολη και Πόλη για φθηνά δερμάτινα, καθώς και οι ναργιλέδες στα ελληνικά μπαράκια...
Η Τουρκία υπό τον παρόντα ή τον μελλοντικό της Πρόεδρο επιλέγει άσχημο δρόμο, παλιακό, μυρίζει μπαρούτι και αίμα και... αποτυχία. Επιλέγει τον νεο-Οθωμανισμό, επιλέγει να γίνει επιθετική ξανά. Ξεχνάει πόσο αίμα χύθηκε σε αυτή την γειτονιά από το 1911 μέχρι το 1923. Ξεχνάει ότι προκαλεί των θρησκευτικό αίσθημα δεκάδων λαών πολύ κοντά της. Ξεχνάει πόσο κακό έκανε στην Τουρκία την ίδια ο σκοταδισμός και η ακρότητα. Ο νυν πρόεδρος της Τουρκίας (αλλά και ο πιθανός μελλοντικός) κυνηγάει φαντάσματα, κυνηγάει να ξεπεράσει τον ιδρυτή της Τουρκίας, δεν θα τον ξεπεράσει ποτέ. Ίσως μόνο στην γραφικότητα και τα τερτίπια... Μεγάλος Ασθενής, Χρήσιμος Ανόητος ή Επιτήδειος Ουδέτερος;
Το κείμενο συνυπογράφουν η Μαρία Mπακογιάννη , Διεθνολόγος, Παν. Αιγαίου, Tμήμα Μεσογειακών Σπουδών, Κατεύθυνση των Διεθνών Σχέσεων και Οργανισμών, Παν. Παντείο: Δίπλωμα πάνω στην Πολυπολιτισμικότητα και Ιδιωτική Υπάλληλος και ο Μαρκόπουλος Χ. Θωμάς, Επικοινωνιολόγος και Ραδιοφωνικός Παραγωγός