Ο μεγαλύτερος επίγειος δορυφορικός σταθμός στον κόσμο, στο αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ στα ανοιχτά της Νορβηγίας, χρησιμοποιείται από δυτικές διαστημικές υπηρεσίες για τη συλλογή σημάτων ζωτικής σημασίας από δορυφόρους. Τον Ιανουάριο, ένα από τα δύο καλώδια οπτικής ίνας στον βυθό της Αρκτικής που συνδέουν το Σβάλμπαρντ με την ενδοχώρα κόπηκε. Η Νορβηγία αναγκάστηκε να βασιστεί σε εφεδρική σύνδεση.
Τον Απρίλιο του 2021 άλλο ένα καλώδιο- ένα που χρησιμοποιείται από νορβηγικό ερευνητικό εργαστήριο για την παρακολούθηση δραστηριότητας στον πυθμένα της Αρκτικής- ξηλώθηκε.
«Μπορεί να συνέβη από ατύχημα» είπε στο Reuters ο Άιρικ Κριστόφερσεν, επικεφαλής των νορβηγικών ενόπλων δυνάμεων σχετικά με τα περιστατικά, που δεν απασχόλησαν και πολύ τα ΜΜΕ εκτός Νορβηγίας. «Μα οι Ρώσοι είναι ικανοί να κόβουν καλώδια».
Ο ίδιος μιλούσε γενικά και δεν παρουσίασε στοιχεία που να υποδεικνύουν σκόπιμη πρόκληση ζημιών, μα μήνες μετά, τον Σεπτέμβριο, σαμποτέρ προκάλεσαν μεγάλες διαρροές στους αγωγούς αερίου Nord Stream στον βυθό της Βαλτικής. Το ρωσικό υπουργείο Άμυνας δεν απάντησε σε αίτημα για σχόλιο από το Reuters.
Καθώς η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έδωσε τέλος στη μεταψυχροπολεμική περίοδο χαμηλών εντάσεων και συνεργασίας, τέτοιου είδους περιστατικά δείχνουν πόσο δύσκολο είναι τα κράτη να επιτηρούν τα ύδατά τους- ειδικά στην Αρκτική, με έναν ωκεανό μιάμιση φορές το μέγεθος των ΗΠΑ, όπου οι δορυφόροι είναι κρίσιμης σημασίας ως προς τον εντοπισμό σε πραγματικό χρόνο και τη παρατήρηση δραστηριότητας.
Τα τελευταία χρόνια το ΝΑΤΟ και η Ρωσία έχουν αυξήσει την κλίμακα των στρατιωτικών ασκήσεων στην περιοχή: Κινεζικά και ρωσικά πολεμικά πλοία πραγματοποίησαν κοινή άσκηση στον Βερίγγειο Πορθμό τον Σεπτέμβριο. Η Νορβηγία αύξησε το επίπεδο στρατιωτικής ετοιμότητάς της τον Οκτώβριο.
Ωστόσο η Δύση είναι πίσω από τη Ρωσία ως προς τη στρατιωτική παρουσία.
Από το 2005 η Ρωσία έχει ανοίξει ξανά δεκάδες στρατιωτικές βάσεις της σοβιετικής περιόδου στην Αρκτική, έχει εκσυγχρονίσει το ναυτικό της και έχει αναπτύξει νέους πολυηχητικούς πυραύλους, που είναι σχεδιασμένοι να αποφεύγουν τους αμερικανικούς αισθητήρες και άμυνες.
Τέσσερις ειδικοί σε θέματα Αρκτικής λένε ότι η Δύση θα χρειαζόταν τουλάχιστον 10 χρόνια για να φτάσει τις ένοπλες δυνάμεις της Ρωσίας στην περιοχή, αν επιλέξει να το κάνει.
«Η Αρκτική είναι αυτή τη στιγμή μια σκοτεινή περιοχή στον χάρτη» είπε ο Κέτιλ Όλσεν, πρώην στρατιωτικός αντιπρόσωπος της Νορβηγίας στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ, που ηγείται της Andoeya Space, νορβηγικής εταιρείας υπό κρατικό έλεγχο που δοκιμάζει νέες στρατιωτικές τεχνολογίες και τεχνολογίες παρακολουθήσης και εκτοξεύει πυραύλους για ερευνητικούς σκοπούς. «Είναι αχανής και με ελάχιστους πολιτικούς πόρους παρακολούθησης».
Ο επικεφαλής της US Northern Command, πτέραρχος Γκλεν βαν Χερκ, δήλωσε τον Μάρτιο στη Γερουσία πως οι ΗΠΑ χρειάζονταν καλύτερο «domain awareness» στην Αρκτική για τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση ρωσικών και κινεζικών δυνατοτήτων ως προς την εκτόξευση προηγμένων πυραύλων και την καταστροφή υποδομών τηλεπικοινωνιών. Σε έγγραφο στρατηγικής του Πενταγώνου που δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο, οι ΗΠΑ δεσμεύονταν για τη βελτίωση των συστημάτων έγκαιρης παρακολούθησης και εντοπισμού στην Αρκτική, μα ο ρυθμός του εκσυγχρονισμού που έχει σχεδιαστεί είναι ασαφής.
Ταυτόχρονα οι ταχέως αυξανόμενες θερμοκρασίες δημιουργούν προβλήματα για κάποιες αμερικανικές στρατιωτικές υποδομές που έχουν κατασκευαστεί σε παγετώνες οι οποίοι λιώνουν. Η διάβρωση στις ακτές θα μπορούσε επίσης να επηρεάσει σταθμούς ραντάρ, λέει το Πεντάγωνο.
Οι κίνδυνοι βραχυπρόθεσμα είναι λίγοι, λένε Αμερικανοί αξιωματούχοι και στρατιωτικοί αναλυτές: Η Δύση είναι πολύ ισχυρότερη από τη Ρωσία στις συμβατικές δυνάμεις και οι περιορισμένης κλίμακας επιτυχίες της Ρωσίας στην Ουκρανία εξέθεσαν αδυναμίες που πολλοί στη Δύση δεν περίμεναν.
Οι στρατιωτικές προσπάθειες της Ρωσίας εστιάζονται αυτή τη στιγμή περισσότερο στην Ουκρανία, αφήνοντας «πολύ περιορισμένη ισχύ προσωπικού στον στρατό» στην Χερσόνησο Κόλα, όπου εδρεύει ο Βόρειος Στόλος και πυρηνικά υποβρύχια, σύμφωνα με τον Κριστόφερσεν.
Οι αμερικανικές αντιπυραυλικές άμυνες είναι σχεδιασμένες έτσι ώστε να μπορούν να αμυνθούν απέναντι σε μια περιορισμένης κλίμακας επίθεση από ένα «κράτος- παρία», και οι ΗΠΑ έχουν εκφράσει αυτοπεποίθηση ως προς τις δυνατότητές τους στην αποτροπή μιας πυρηνικής επίθεσης από τη Ρωσία ή την Κίνα. Μα η ανεπαρκής «ορατότητα» στην Αρκτική θα μπορούσε να περιορίζει τον χρόνο απάντησης των ΗΠΑ σε μια κρίση- μια κατάσταση την οποία ο βαν Χερκ και άλλοι αξιωματούχοι θέλουν να αποφεύγουν.
«Σε αυτό που δεν βλέπεις και σε αυτό που δεν μπορείς να διαπιστώσεις δεν μπορείς να αμυνθείς» είπε στη Γερουσία.
Οι αστυνομικοί που διερευνούσαν τις ζημιές στα νορβηγικά καλώδια μίλησαν με τα πληρώματα ρωσικών αλιευτικών που ήταν κοντά, μα σταμάτησαν τις έρευνες χωρίς να απαγγείλουν κατηγορίες λόγω έλλειψης στοιχείων ως προς το τι είχε συμβεί. Η κυβέρνηση είπε ότι επιταχύνει ρυθμούς ως προς μια σχεδιαζόμενη αναβάθμιση της εφεδρικής γραμμής.
Αν λάμβανε χώρα δολιοφθορά στη Νορβηγία, θα ήταν πιθανότατα δύσκολο να λογοδοτήσει κάποιος, είπε η Χέντβιγκ Μόε, αναπληρώτρια επικεφαλής της νορβηγικής υπηρεσίας ασφαλείας PST, στο Reuters. «Το αποκαλούμε μια “deniable” επίθεση στον κόσμο μας» είπε.
«Το ΝΑΤΟ αυξάνει την παρουσία του στην Αρκτική με πιο σύγχρονες δυνατότητες» είπε στο Reuters ο γγ της Συμμαχίας, Γενς Στόλτενμπεργκ. «Αυτό φυσικά είναι αντίδραση σε αυτά που κάνει η Ρωσία. Έχουν αυξήσει σημαντικά την παρουσία τους...και ως εκ τούτου χρειαζόμαστε και εμείς μεγαλύτερη παρουσία».
Εντάσεις
Καθώς λιώνουν οι πάγοι και ανοίγουν θαλάσσιες οδοί και πόροι, η Αρκτική αποκτά μεγαλύτερη στρατηγική σημασία. Κάποια τμήματα είναι προσβάσιμα για μερικούς μήνες τα καλοκαίρια καθώς λιώνει ο πάγος, «ξεκλειδώνοντας» ευκαιρίες.
Για τη Ρωσία, τεράστιοι πόροι πετρελαίου και αερίου βρίσκονται στις αρκτικές της περιοχές, περιλαμβανομένων εγκαταστάσεων υγροποιημένου φυσικού αερίου στη Χερσόνησο Γιαμάλ.
Τα ύδατα μεταξύ Γροιλανδίας, Ισλανδίας και Ηνωμένου Βασιλείου, γνωστά ως GIUK Gap- είναι η μόνη οδός για να φτάσουν στον Ατλαντικό τα σκάφη που εδρεύουν στον ρωσικό βορρά. Η συντομότερη οδός από αέριος προς τη Βόρεια Αμερική για ρωσικούς πυραύλους ή βομβαρδιστικά θα ήταν μέσω του Βορείου Πόλου.
Για τους συμμάχους στο ΝΑΤΟ, το GIUK Gap είναι κρίσιμης σημασίας για τον βόρειο Ατλαντικό. Υπάρχουν επίσης κοιτάσματα αερίου και πετρελαίου: Η Νορβηγία είναι πλέον ο μεγαλύτερος προμηθευτής της Ευρώπης.
Αν η Σουηδία και η Φινλναδία ενταχθούν στη Συμμαχία, επτά από τις οκτώ αρκτικές χώρες θα είναι μέλη της.
Επίσης, σε κίνδυνο σήμερα βρίσκονται και καλώδια τηλεπικοινωνιών και δορυφορικά συστήματα, περιλαμβανομένου του GPS, που συνδέουν τόσο πολιτικούς όσο και στρατιωτικούς χρήστες, όπως είπε στο Reuters ο Άντριου Λιούις, πρώην διοικητής της Joint Task Force του ΝΑΤΟ.
Τον Ιούλιο ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν παρουσίασε μια νέα ναυτική στρατηγική, δεσμευόμενος για την προστασία των αρκτικών υδάτων «με κάθε μέσο». Η Ρωσία συνήθως κάνει ασκήσεις πυρηνικής αποτροπής στην Αρκτική το φθινόπωρο. Φέτος έγιναν στις 19 Φεβρουαρίου, πέντε ημέρες μετά την εισβολή της στην Ουκρανία.
Η διπλωματία στην περιοχή διαταράχθηκε τον Μάρτιο, όταν επτά μέλη του Αρκτικού Συμβουλίου ανακοίνωσαν μποϊκοτάζ στη Ρωσία, που προεδρεύει. Σε ένα περιστατικό στις 15 Οκτωβρίου φάνηκε η όξυνση των τόνων: Σε ομιλία σε αρκτικό forum στην Ισλανδία, ο πρόεδρος της στρατιωτικής επιτροπής του ΝΑΤΟ, Ρομπ Μπάουερ, επέκρινε την Κίνα που δεν καταδίκασε τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Η Κίνα αυτοαποκαλείται «χώρα πλησίον της Αρκτικής» και ο απεσταλμένος του Πεκίνου στο Ρέικιαβικ, Χε Ρουλόνγκ, ήταν στο κοινό. Ο ίδιος σηκώθηκε και είπε ότι η ομιλία του Μπάουερ ήταν γεμάτη αλαζονεία και «παρανοϊκή».
Η ρωσική υπεροπλία
«Αυτή τη στιγμή η στρατιωτική ισορροπία στην Αρκτική είναι σε μεγάλο βαθμό υπέρ της Ρωσίας» είπε ο Κόλιν Γουόλ, ερευνητής στο Center for Strategic and International Studies στην Ουάσινγκτον.
Οι ρωσικές βάσεις στον Αρκτικό Κύκλο είναι περίπου τριπλάσιες αυτών του ΝΑΤΟ, σύμφωνα με δεδομένα του International Institute for Strategic Studies και του Reuters.
Η Ρωσία έχει πλέον 11 υποβρύχια ικανά να εκτοξεύουν μακράς εμβέλειας πυρηνικά όπλα για χρήση σε γενικευμένο πυρηνικό πόλεμο και οκτώ από αυτά είναι στην Κόλα, σύμφωνα με το IISS. Το ΝΑΤΟ έχει 22 από τις ΗΠΑ, τη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Τον Ιούλιο το ρωσικό ναυτικό παρέλαβε το υποβρύχιο «Μπελγκορόντ», που μπορεί να φέρει την τορπίλη «Poseidon»- μια νέα πυρηνική τορπίλη μακράς εμβέλειας που μπορεί να διαπερνά τις άμυνες των ακτών κινούμενη πολύ κοντά στον πυθμένα. Ρωσικά ΜΜΕ έχουν πει ότι το όπλο αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει ένα γιγαντιαίο τσουνάμι που θα μετέτρεπε τις ακτές σε «ραδιενεργή έρημο».
Η Μόσχα έχει επίσης τα τελευταία δύο χρόνια δοκιμάσει ένα πολυηχητικό όπλο, το Zircon, για το οποίο ο Πούτιν είχε πει το 2019 ότι μπορεί να πετάξει με ταχύτητα εννιαπλάσια αυτής του ήχου. Τον Φεβρουάριο αναφέρθηκε ότι ο πύραυλος είχε εκτοξευτεί στα αρκτικά ύδατα ανάμεσα στη νορβηγική ενδοχώρα και το Σβάλμπαρντ. Ακόμη, η Ρωσία έχει πολύ μεγαλύτερο στόλο παγοθραυστικών από τις άλλες χώρες, σύμφωνα με το IISS. Επίσημα δεδομένα δείχνουν ότι έχει επτά πυρηνοκίνητα παγοθραυστικά και περίπου 30 ντιζελοκίνητα. ΗΠΑ και Κίνα έχουν από δύο ντιζελοκίνητα.
Το ΝΑΤΟ επενδύει
Επί δεκαετίες οι αρκτικές χώρες που είναι σύμμαχοι στο ΝΑΤΟ πίστευαν πως οι συγκρούσεις με τη Ρωσία δεν θα εξαπλώνονταν στην περιοχή τους, και οι επενδύσεις σε δυνατότητες στρατιωτικού εξοπλισμού, παρατήρησης και τηλεπικοινωνιών θεωρούνταν πολύ δαπανηρές.
Πλέον το ΝΑΤΟ και οι αρκτικοί σύμμαχοι αλλάζουν στάση.
Από τότε που η Ρωσία άρχισε την «ειδική επιχείρηση» στην Ουκρανία, ο Καναδάς έχει δεσμευτεί να αυξήσει τις στρατιωτικές δαπάνες κατά περίπου 13 δισ. δολάρια Καναδά (10 δισ. δολάρια ΗΠΑ), περιλαμβανομένων ενός συστήματος ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης με τις ΗΠΑ, τη NORAD (North American Aerospace Defense Command) και νέων αεροπλάνων ικανών να εντοπίζουν υποβρύχια.
Από το 2020 μια κοινή διοίκηση στο Νόρφολκ της Βιρτζίνια των ΗΠΑ παρακολουθεί τον Ατλαντικό, μα το Atlantic Council, ένα think tank στις ΗΠΑ, λέει ότι δεν υπάρχουν αρκετοί δορυφόροι πάνω από τον Βόρειο Πόλο για να παρέχεται ολοκληρωμένη εικόνα. Ο βαν Χερκ είπε τον Μάιο πως οι ένοπλες δυνάμεις δοκίμαζαν κάποιους από τους εκατοντάδες δορυφόρους σε πολική τροχιά που εκτοξεύτηκαν τα τελευταία χρόνια από τη SpaceX και τη βρετανική OneWeb. Οι αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις λένε επίσης πως σχεδιάζουν «μεγάλες επενδύσεις σε αναβαθμίσεις» στη βάση Thule στη Γροιλανδία.
Η Σουηδία και η Φινλανδία έχουν αρχίσει να επενδύουν σε δυνατότητες παρατήρησης και αποτροπής, καθώς και σε στρατιωτικό εξοπλισμό, περιλαμβανομένων μαχητικών ώστε οι αεροπορίες τους να μπορούν να επιχειρούν μαζί με ΝΑΤΟϊκούς συμμάχους στην Αρκτική. Η Δανία έχει δεσμεύσει περίπου 200 εκατ. δολάρια για να βελτιώσει τις αρκτικές στρατιωτικές δυνατότητές της, περιλαμβανομένων δορυφόρων και drones παρακολούθησης ικανών να πετούν για μέχρι και 40 ώρες, ενώ ανοίγει ξανά ένα ραντάρ της εποχής του Ψυχρού Πολέμου στις Φερόες.
Η Νορβηγία έχει τέσσερις δορυφόρους που βοηθούν στην επιτήρηση της Αρκτικής και εκτοξεύει άλλους τέσσερις- δύο το 2023 και δύο το 2024. Επίσης επενδύει 35 εκατ. δολάρια στην Andoeya Space για το στήσιμο διαστημοδρομίου. Η Σουηδία και ο Καναδάς σχεδιάζουν επίσης αρκτικά διαστημοδρόμια.
Το αμερικανικό Πεντάγωνο εγκαθιστά στην Αλάσκα ένα σύστημα ραντάρ μακράς εμβέλειας που θα επιτρέπει σε δορυφόρους και επίγεια ραντάρ να συνεργάζονται, για το οποίο λέει ότι θα μπορεί να αντιμετωπίζει πολυηχητικούς πυραύλους. Αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2023.
Με πληροφορίες από Reuters