UΟ πόλεμος και η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, εκτός από ανησυχία στο διεθνές περιβάλλον, δημιούργησε και νέες Συμπληγάδες για την ελληνική διπλωματία, αφού στάθηκε η αφορμή να γεννηθεί ένα νέο «εθνικό θέμα»: το λεγόμενο Μακεδονικό ή «Σκοπιανό». Έτος έναρξης θεωρείται το 1991. Έτος λήξης δεν υπάρχει. Αυτά τα 27 σχεδόν χρόνια, πολλές κυβερνήσεις προσπάθησαν να το επιλύσουν, χωρίς επιτυχία. Γιατί; Η πολιτική κληρονομιά που άφησε η έντονη εθνικοποίηση του ζητήματος (και στα δύο κράτη) ήδη από το 1992, δεν επέτρεπε την όποια αλλαγή, ακόμη και αν άλλαζε η στάση της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας, προς το διαλλακτικότερο.
Ας θυμηθούμε λοιπόν τα κυριότερα γεγονότα αυτής της 27ετους πορείας και ίσως καταλάβουμε γιατί το ζήτημα παραμένει άλυτο.
1991
Κατά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, τα 4 από τα 6 ομόσπονδα κρατίδια που την απάρτιζαν, κήρυτταν το ένα μετά το άλλο την ανεξαρτησία τους. Πρώτα η Κροατία και η Σλοβενία, στη συνέχεια η «Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας», όπως είχε ονομαστεί επί Τίτο η σημερινή πΓΔΜ, για να ακολουθήσει η Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
Η κυβέρνηση της ΝΔ, υπό τον Κ. Μητσοτάκη, ήταν εκείνη που κλήθηκε να χειριστεί, μέχρι το 1993, την εκρηκτική κατάσταση που προκλήθηκε από την κατάρρευση των βαλκανικών κομμουνιστικών καθεστώτων, για να συνεχίσει η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και ο Α. Παπανδρέου. Είναι χαρακτηριστικό ότι για την περίοδο 1991-1995 καθιερώθηκε ο όρος «σκοπιανοποίηση» της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας, αφού μονοπώλησε το ενδιαφέρον και της πολιτικής ηγεσίας αλλά και της κοινής γνώμης.
Στις 25 Ιανουαρίου 1991 στη γειτονική χώρα εκδίδεται η Διακήρυξη Κυριαρχίας από τη Βουλή. Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται ο Κίρο Γκλιγκόροφ, κηρύσσοντας την πλήρη ανεξαρτησία της χώρας και τη μετονομασία της σε «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Η Ελλάδα αντιτάχθηκε, κρίνοντας ότι το όνομα αυτό σηματοδοτούσε μια φάση του «σλαβομακεδονικού αλυτρωτισμού» και θα ενεργοποιούσε ξανά το για χρόνια ανενεργό «Μακεδονικό Ζήτημα».
Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα, που παρακολουθούσε μουδιασμένη τις εξελίξεις στα Βαλκάνια, έδειξε κατανόηση στην ελληνική θέση και στις 16 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους, στο έκτακτο Συμβούλιο ΥΠΕΞ, συμφωνήθηκε η αναγνώριση της ανεξαρτησίας των γιουγκοσλαβικών δημοκρατιών, εφόσον εκπληρώνουν συγκεκριμένους όρους. Μεταξύ αυτών, η παροχή εγγυήσεων ότι «δεν έχουν εδαφικές διεκδικήσεις κατά γειτονικού κράτος» και «δεν θα διεξάγουν εχθρική προπαγάνδα συμπεριλαμβανομένης και της χρήσης ονομασίας που συνεπάγεται εδαφικές διεκδικήσεις». Στήριξη που λάμβανε και στη συνέχεια η Ελλάδα μέχρι τη στιγμή που η ελληνική διπλωματία, με επικεφαλή τον Α. Σαμαρά, οχυρώθηκε πίσω από την εξής διεκδίκηση, που οι Ευρωπαίοι εταίροι θεώρησαν αδιάλλακτη: να απουσιάζει από το όνομα κάθε σύνθετη ονομασία που θα περιείχε τον όρο «Μακεδονία» ή «παράγωγό» της.
1992
Ξεκινούν οι προσπάθειες από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Κοινότητα για επίλυση του ζητήματος, όμως πέφτουν στο κενό.
Στις 14 Φεβρουαρίου πραγματοποιείται το πρώτο συλλαλητήριο στη Θεσσαλονίκη, με συμμετοχή όλων των κομμάτων, πλην του ΚΚΕ.
Αρχές Απριλίου κατατίθεται το επονομαζόμενο «πακέτο Πινέιρο» από τον μεσολαβητή της ΕΟΚ. Περιελάμβανε:
α) κείμενο συμφωνίας για την επιβεβαίωση των υφιστάμενων συνόρων των δύο χωρών,
β) ρήτρα ότι τα Σκόπια θα αποκηρύξουν επεκτατικές βλέψεις εναντίον της Ελλάδας και θα αποθαρρύνουν κάθε εχθρική δραστηριότητα ή προπαγάνδα και
γ) το όνομα «Νέα Μακεδονία» ως συμβιβαστική λύση.
Η πρόταση απορρίφθηκε από την Αθήνα.
Στις 13 Απριλίου 1992 πραγματοποιείται Συμβούλιο Αρχηγών (με τη συμμετοχή Μητσοτάκη, Παπανδρέου, Δαμανάκη και Παπαρήγα). Εκτός από το ΚΚΕ, οι πολιτικοί αρχηγοί συμφώνησαν σε απόρριψη κάθε σύνθετης ονομασίας με τον όρο Μακεδονία. Τότε ήταν που αποπέμφθηκε ο υπουργός Εξωτερικών Αντώνης Σαμαράς, μετά την εισήγησή του για «δυναμικότερη» πολιτική.
Τον Ιούνιο του ίδιου έτους απορρίπτεται από την κυβέρνηση Μητσοτάκη και το όνομα «Άνω Μακεδονία». Στο μεταξύ, τον Αύγουστο η Ρωσία αναγνωρίζει τη χώρα με το συνταγματικό της όνομα και η Βουλή της γείτονος υιοθετεί τον «Ήλιο της Βεργίνας» ως εθνικό της σύμβολο.
1993
Τον επόμενο χρόνο, το ζήτημα έφυγε από τα όρια της Ευρώπης, αφού ο ΟΗΕ αναγνώρισε το νέο κράτος με την προσωρινή ονομασία «πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας» (πΓΔΜ), μετά από αίτησή του για ένταξη στα Ηνωμένα Έθνη. Η οριστική λύση για την τελική ονομασία του κράτους παραπέμφθηκε σε διαπραγματεύσεις των δύο μερών υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, οι οποίες συνεχίζονται έως και σήμερα.
Στις 28 Μαΐου η κυβέρνηση Μητσοτάκη, με την ήδη εύθραυστη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, απορρίπτει την πρόταση του ΟΗΕ «Nova Makedonija». Εκτός από το θέμα του κ. Σαμαρά, κοινοβουλευτικά στελέχη της Νέας Δημοκρατίας είχαν καταστήσει σαφές στον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη ότι δεν μπορούσε να δεχθεί τη συμβιβαστική αυτή ονομασία. Την επόμενη ημέρα η πρόταση απορρίπτεται και από τα Σκόπια.
Μετά την επάνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία της χώρας τον Οκτώβριο του 1993, η σκληρή στάση παρέμεινε.
1994
Οι ευρωπαϊκές χώρες, η μία μετά την άλλη, αλλά και οι ΗΠΑ (9 Φεβρουαρίου 1994), αποκαθιστούσαν τις διπλωματικές τους σχέσεις με την πΓΔΜ. Σε μια προσπάθεια να αντιδράσει, η Ελλάδα κηρύσσει οικονομικό εμπάργκο στη γειτονική χώρα (στις 16 Φεβρουάριο 1994), ξεσηκώνοντας διεθνή κατακραυγή και στέλνοντας τη χώρα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, το οποίο τελικά την αθώωσε.
1995
Μετά την κινητοποίηση των διεθνών παραγόντων για συμβιβασμό, οι δύο χώρες κατέληξαν στην Ενδιάμεση Συμφωνία, και η Ελλάδα αποφάσισε να άρει το εμπάργκο. Η Ενδιάμεση Συμφωνία υπεγράφη στις 13 Σεπτεμβρίου 1995 στη Νέα Υόρκη, από τον τότε υπουργό Εξωτερικών τις Ελλάδας Κ. Παπούλια και τον ομόλογό του της πΓΔΜ Στ. Τσερβενκόφσκι.
Προβλέπει:
• Τον σεβασµό των υπαρχόντων συνόρων.
• Την υποχρέωση από την Ελλάδα να αναγνωρίσει τα Σκόπια µε την προσωρινή ονοµασία «πρώην Γιουγκοσλαβική ∆ηµοκρατία της Μακεδονίας (πΓ∆Μ)».
• Η πΓ∆Μ θα πρέπει να προχωρήσει σε άµεση αλλαγή του συµβόλου (µε τον Ήλιο της Βεργίνας) που υπάρχει στη σηµαία της και να σχεδιάσει µια νέα σηµαία. • Η πΓ∆Μ θα πρέπει να σταµατήσει την έκδοση και να διακηρύξει τηv άµεση αλλαγή του νέου χαρτονοµίσµατος µε την απεικόνιση του Λευκού Πύργου της Θεσσαλονίκης.
• Η πΓ∆Μ θα πρέπει να διακηρύξει ότι η ερµηνεία των επίµαχων άρθρων στο Σύνταγµά της δεν ερµηνεύονται ως διεκδίκηση ελληνικού εδάφους αλλά ούτε και ως ανάµιξη στις εσωτερικές υποθέσεις της Ελλάδας.
• H Ελλάδα έχει τη δυνατότητα βάση του άρθρου 11, να αντιταχθεί στην ένταξη της γείτονος χώρας σε διεθνείς οργανισµούς µε ονοµασία διαφορετική από της πΓ∆Μ (FYROM).
• Άρση του ελληνικού εµπάργκο. Το ελληνικό εµπάργκο επέφερε ζηµιά 1,5 δισ. δολαρίων στην οικονοµία της πΓ∆Μ . Τα διυλιστήρια και τα χαλυβουργεία διέκοψαν τη λειτουργία τους, επειδή δεν µπορούσαν να ανεφοδιαστούν από το λιµάνι της Θεσσαλονίκης).
1996
Στις 17 Ιανουαρίου αρχίζει η λειτουργία των «πρεσβειών» των δύο χωρών (γραφεία σύνδεσης) σε Αθήνα και Σκόπια.
2001
Από την υπογραφή της Ενδιάμεσης Συμφωνίας μέχρι το 2001 η υπόθεση ουσιαστικά «πάγωσε».
Το 2001, όπου στην εξουσία της Ελλάδας κατείχε ήδη ο Κ. Σημίτης, η πΓΔΜ αντιμετωπίζει σοβαρή εσωτερική κρίση, φτάνοντας μια ανάσα από τον πόλεμο, λόγω των ένοπλων συγκρούσεων μεταξύ της αλβανικής μειονότητας και των δυνάμεων ασφαλείας της χώρας. Η Ελλάδα τότε υποστήριξε την ανεξαρτησία της χώρας, την εδαφική της ακεραιότητα, το απαραβίαστο των συνόρων και την ενότητα της πΓΔΜ, παρά τα προβλήματα για την ονομασία. Παράλληλα ήταν σταθερή η οικονομική στήριξη προς τη γειτονική χώρα.
Όπως θα εξηγήσει αργότερα ο ίδιος ο κ. Σημίτη, στο βιβλίο του, η Ελλάδα, ως η πιο ανεπτυγμένη, πολιτικά και οικονομικά, χώρα της περιοχής και η μόνη χώρα μέλος της ΕΕ, έπρεπε να λειτουργήσει ως μοχλός για να οδηγηθεί η περιοχή, στο σύνολό της, στις ευρωπαϊκές δομές.
Στο ίδιο πλαίσιο εγκαταλείφτηκε και η στάση «όχι όνομα με σύνθετη ονομασία που να περιέχει τον όρο ‘Μακεδονία’ ή ‘παράγωγό’ της», παρόλο που εκφράζονταν ακόμη φωνές για τη διατήρηση του «μονοπωλίου» του όρου. Σε κατ΄ ιδίαν συναντήσεις του τότε πρωθυπουργού Κ. Σημίτη με τον ομόλογό του Λ. Γκεοργκιέφσκι (φωτό), ο Έλληνας πρωθυπουργός υποστήριξε τη θέση «σύνθετη ονομασία για όλες τις περιπτώσεις (erga omnes)», θέση που ακολούθησε και η επόμενη κυβέρνηση της ΝΔ, με την προσθήκη «σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό, erga omnes».
Ωστόσο, ούτε τότε οι διαβουλεύσεις είχαν αποτέλεσμα.
2004
Το θέμα παγώνει ξανά μέχρι το 2004 που η Νέα Δημοκρατία κέρδισε ξανά την εξουσία με τον Κ. Καραμανλή. Στο συγκεκριμένο ζήτημα ακολούθησε τη θέση και στάση της απερχόμενης κυβέρνησης.
Με την άνοδό της στην εξουσία, εξέφρασε δημοσίως την πρόθεσή της να επιτύχει μια αμοιβαίως αποδεκτή λύση, δίνοντας νέα ώθηση στις διαπραγματεύσεις.
Η κατάθεση της αίτησης ένταξης της πΓΔΜ στην ΕΕ, στις 22 Μαρτίου, αποτέλεσε μία ευκαιρία για τη διευθέτηση του ζητήματος. Αρχίζει ένας νέος γύρος διαπραγματεύσεων για το όνομα υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, πάλι χωρίς αποτέλεσμα.
Στις 4 Νοεμβρίου οι ΗΠΑ αναγνωρίζουν την πΓΔΜ με τον συνταγματικό της όνομα.
2008
Από το 2007 η τότε υπουργός Εξωτερικών, Ντ. Μπακογιάννη, ξεκινά σειρά διπλωματικών επαφών με Ευρωπαίους εταίρους, παρουσιάζοντας τη θέση της χώρας και λαμβάνοντας, σε αρκετές περιπτώσεις, στήριξη.
Από τον Ιανουάριο του 2008 μέχρι και τον Φεβρουάριο οι διαβουλεύσεις είναι ίσως οι εντονότερες που έχουν υπάρξει ποτέ στο ονοματολογικό.
Στις 19 Φεβρουαρίου ο ειδικός μεσολαβητής του ΟΗΕ, Μάθιου Νίμιτς, καταθέτει συμβιβαστική πρόταση με σύνθετη ονομασία κατά τις διαπραγματεύσεις στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών. Την επόμενη ημέρα η Ντόρα Μπακογιάννη ενημερώνει τους πολιτικούς αρχηγούς και τις 21 Φεβρουαρίου η πρόταση διαρρέει στην εφημερίδα «Το Βήμα».
Τα πέντε ονόματα που προτείνει ενδεικτικά ο διαπραγματευτής του ΟΗΕ είναι:
- Συνταγματική Δημοκρατία της Μακεδονίας,
- Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας,
- Ανεξάρτητη Δημοκρατία της Μακεδονίας,
- Νέα Δημοκρατία της Μακεδονίας και
- Δημοκρατία της Άνω Μακεδονίας.
Την τελευταία ονομασία συζητά η Ελλάδα. Τα Σκόπια δύο ημέρες μετά χαρακτηρίζουν ως αποδεκτές δύο από τις πέντε εναλλακτικές ονομασίες (Ανεξάρτητη Δημοκρατία της Μακεδονίας - Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας).
Οι διαβουλεύσεις συνεχίζονται, ενώ ο πρωθυπουργός, Κώστας Καραμανλής επαναλαμβάνει ότι «μη λύση σημαίνει μη πρόσκληση της πΓΔΜ στο ΝΑΤΟ».
Εν τέλει οι διαβουλεύσεις πέφτουν στο κενό, αφού την πρόταση ή τα σημεία της πρότασης που έβρισκε ως βάση διαλόγου η μια πλευρά, την απέρριπτε η άλλη. Ακόμη, υπάρχουν αντιδράσεις των πολιτών στις προτεινόμενες λύσεις και στα δύο κράτη.
Στις 6 Μαρτίου η Ελλάδα θέτει το πρώτο βέτο για την ένταξη της πΓΔΜ στο ΝΑΤΟ στην άτυπη σύνοδο των Υπουργών Εξωτερικών της Συμμαχίας στις Βρυξέλλες. Κατατίθενται και άλλες προτάσεις από τον Νίμιτς (συγκεκριμένα «Δημοκρατία της Μακεδονίας - Σκόπια») οι οποίες απορρίπτονται.
Στις 2 Απριλίου η Ελλάδα θέτει βέτο στην ένταξη της πΓΔΜ στο ΝΑΤΟ, κατά τη σύνοδο κορυφής της Συμμαχίας στο Βουκουρέστι. Η πΓΔΜ λέει ότι με το βέτο η Ελλάδα παραβιάζει την Ενδιάμεση Συμφωνία του 1995 (το άρθρο 11 ορίζει ότι το ένα συμβαλλόμενο μέρος της συμφωνίας δεν δικαιούται να εμποδίσει τη συμμετοχή του δεύτερου μέρους σε διεθνείς οργανισμούς).
2011
Στις 15 Δεκεμβρίου η Ελλάδα καταδικάζεται από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για παραβίαση της Ενδιάμεσης Συμφωνίας με το βέτο στο Βουκουρέστι. Ωστόσο το Δικαστήριο απέρριψε το αίτημα των Σκοπίων που έλεγε ότι η Ελλάδα θα πρέπει να συμμορφώνεται πλήρως στο μέλλον με την απόφαση αυτή σε διεθνείς οργανισμούς.
2017-2018
Από το τέλος του 2017 το θέμα έρχεται ξανά στο προσκήνιο. Νέα προπαρασκευαστική συνάντηση ορίζεται στη Νέα Υόρκη στις 12 Νοεμβρίου 2017 μεταξύ του κ. Νίμιτς και των εκπροσώπων της Ελλάδας και της ΠΓΔΜ. Δύο μήνες μετά, στις 17 Ιανουαρίου 2018, ξεκινούν στη Νέα Υόρκη οι επίσημες διαπραγματεύσεις.
- Nova Makedonija (Νέα Μακεδονία),
- Gorna Makedonija, (Άνω Μακεδονία),
- Severna Makedonija (Βόρεια Μακεδονία).
- Republika Vardarska Makedonija (Δημοκρατία της Μακεδονίας του Βαρδάρη) και
- Republika Makedonija (Skopje) [Δημοκρατία της Μακεδονίας (Σκόπια).
Ο Νίμιτς προαναγγέλλει επίσκεψη στην Αθήνα την ημέρα που, λίγο πιο βόρεια, στη Θεσσαλονίκη, πραγματοποιείται το πρώτο συλλαλητήριο με τη συμμετοχή χιλιάδων. Ακολούθησαν άλλα δύο στην Αθήνα και ένα ακόμη στη Θεσσαλονίκη.
Και το όνομα αυτής... «Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας»
Παρά τις αντιδράσεις, οι διαπραγματεύσεις προχωρούν για να φτάσουμε στις 12 Ιουνίου 2018. Οι δύο πρωθυπουργοί, Τσίπρας και Ζάεφ, με κοινά διαγγέλματα, ανακοινώνουν ότι επετεύχθη συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών.
Το όνομα θα είναι «Βόρεια Μακεδονία». Η ιθαγένεια θα είναι Μακεδονική/Πολίτης της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας, όπως θα εγγράφεται σε όλα τα ταξιδιωτικά έγγραφα, ενώ η επίσημη γλώσσα θα είναι η «μακεδονική γλώσσα». Οι όροι «Μακεδονία» και «Μακεδόνας» έχουν την έννοια που αποδίδεται στο άρθρο 7 της συμφωνίας.
Οι αντιδράσεις συνεχίζονται τόσο στην Ελλάδα όσο και στην πΓΔΜ.
Ο συνοδοιπόρος Τσίπρα στη διακυβέρνηση της χώρας, Πάνος Καμμένος, λέει ανοιχτά ότι δεν θα ψηφίσει τη συμφωνία εάν έρθει στη Βουλή -που θεωρεί ότι δεν θα έρθει- ενώ στη γειτονική πΓΔΜ ο ίδιος ο πρόεδρος της χώρας, Γκιόργκι Ιβάνοφ, μιλά για εσχάτη προδοσία και απειλεί ότι δεν θα υπογράψει τη συμφωνία.
Παρά τις αντιδράσεις, η συμφωνία υπογράφεται στις Πρέσπες στις 17 Ιουνίου και γίνεται γνωστή ως Συμφωνία των Πρεσπών. Οι πρωθυπουργοί των δύο χωρών μιλούν για μια «πατριωτική συμφωνία». Ωστόσο για να εφαρμοστεί, υπάρχουν προϋποθέσεις.
Στις 29 Ιουνίου η ΕΕ δίνει πράσινο φως για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων, ενώ στις 12 Ιουλίου λαμβάνει προσκλητήριο και από το ΝΑΤΟ.
Η προϋπόθεση για να προχωρήσουν όλα αυτά ωστόσο είναι η θετική έκβαση του δημοψηφίσματος στην πΓΔΜ, στις 30 Σεπτεβρίου, και η αλλαγή του Συντάγματος της γείτονος.
Στις αφίσες, στα αυτοκόλλητα και στα σημαιάκια που κυκλοφορούν στις συγκεντρώσεις, το σύνθημα είναι «Ναι στο ΝΑΤΟ» ή «Ναι στην ΕΕ» και όχι «Ναι στο Βόρεια Μακεδονία»...
