Αν αποδειχθεί τελικά πέρα από κάθε αμφιβολία ότι η φονική πυρκαγιά στην ανατολική Αττική που κατέστρεψε ανθρώπινες ζωές και περιουσίες, αλλά και την εικόνα μιας κρατικής μηχανής που είναι σε θέση να προλαμβάνει και να διαχειρίζεται, στο μέτρο του ανθρωπίνως δυνατού, φυσικές καταστροφές, υπήρξε το αποτέλεσμα εγκληματικής αμέλειας ενός προσώπου, τίθεται το ερώτημα τι οδηγεί κάποιον σε μια τέτοια ενέργεια: μέσα στο κατακαλόκαιρο, με τον κίνδυνο πρόκλησης ανεξέλεγκτης πυρκαγιάς με τις συνέπειες που όλοι βιώνουμε με δραματικό τρὀπο τις τελευταίες μἐρες να είναι ορατός για κάθε άτομο που διαθέτει κοινό νου, κάποιοι να ανάβουν φωτιές για να καθαρίσουν το κτήμα τους ή για να κάνουν μπάρμπεκιου στο δάσος ή στην παραλία και γενικά να συμπεριφέρονται με εγκληματική ελαφρὀτητα και ηλιθιότητα. Διότι όλα τα υπόλοιπα – η ικανότητα των υπηρεσιών να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο, η αρετή της κυβέρνησης να διαχειριστεί με ακεραιότητα την εικόνα της ως φορέα που ανταποκρίνεται επιτυχώς στην ευθύνη που έχει αναλάβει, το είδος της κριτικής σε μια αναποτελεσματική αντιμετώπιση –έπονται. Και όμως, ο δημόσιος διάλογος δεν εστιάζει στον δράση και τη νοοτροπία του να ανάβει φωτιές το καλοκαίρι, αλλά σε όσα ακολουθούν μετά τη φωτιά. Ασφαλώς υπάρχουν κακόβουλες πυρκαγιές, πολλών τύπων, αλλά τη μερίδα του λέοντος στις ετήσιες πυρκαγιές σε αγροτοδασικές περιοχές την έχουν οι φωτιές που προέρχονται από εγκληματική αμέλεια. Πώς ερμηνεύεται αυτή η ανοχή απέναντι στους δράστες της συγκεκριμένης κατηγορίας;
Ασύμμετρη απειλή δεν είναι μόνο οι φωτιές των οικοπεδοφάγων, των πυρομανών και των «πρακτόρων», αλλά και οι φωτιές που ανάβουν «κανονικοί» άνθρωποι κατά τη διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου. Από τα τρία είδη φυσικών καταστροφών που δυνητικά προκαλούν εν καιρώ ειρήνης απώλειες ανθρώπινης ζωής – σεισμοί, πλημμύρες, πυρκαγιές – η τελευταία κατηγορία είναι η πιο «ασύμμετρη». Για τον απλό λόγο ότι η πρόκληση μιας πυρκαγιάς δεν προϋποθέτει κατ’ ανάγκην τη βία της φύσης, ούτε απαιτεί ιδιαίτερη τεχνογνωσία, ούτε πρόσβαση σε ειδικά μέσα για τη συντήρησή της. Ο καθένας μπορεί να προμηθευτεί τα κατάλληλα μέσα για να ανάψει μια φωτιά σε οποιαδήποτε αγροτική, δασική ή μικτή περιοχή σε κάθε γωνιά της Ελλάδας τους καλοκαιρινούς μήνες και όχι μόνον.
Ας αφήσουμε προς το παρόν έξω από το πλαίσιο της συζήτησης τις φωτιές που είναι αποτέλεσμα συνειδητού εμπρησμού για οποιονδήποτε λόγο: από την πυρομανή διάθεση μέχρι τις ενδεχόμενες επιχειρήσεις δολιοφθοράς εχθρικών κρατών εναντίον της χώρας. Άλλωστε όταν υπάρχουν τόσοι πολλοί που προκαλούν κάθε χρόνο μεγάλες πυρκαγιές από εγκληματική αμέλεια, και μάλιστα χωρίς να τιμωρούνται τις περισσότερες περιπτώσεις, δεν υπάρχει λόγος να σπαταλούν εχθρικές χώρες πόρους και προσωπικό για την πρόκληση πυρκαγιών. Από πού προκύπτουν στη χώρα μας κάθε καλοκαίρι όλοι αυτοί που ανάβουν φωτιές για να καθαρίσουν τα χόρτα και τα κλαδιά στο κτήμα τους ή κάτι αντίστοιχο προκαλώντας φονικές πυρκαγιές, πολύ δύσκολα διαχειρίσιμες όταν συμβαίνουν στον ίδιο χρόνο και όταν οι καιρικές συνθήκες είναι δυσμενείς για την αντιμετώπισή τους; Είναι η απουσία αίσθησης κινδύνου; Είναι η νοοτροπία «να κάνω εγώ τη δουλειά μου και ας τρέχει η πυροσβεστική να σβήσει τη φωτιά μετά»; Είναι η ελλιπής ενημέρωση γύρω από τη συμπεριφορά της φωτιάς που οδηγεί τον δράστη στην κίβδηλη βεβαιότητα ότι η φωτιά δεν πρόκειται να του ξεφύγει; Όλα αυτά και πολλά άλλα συνιστούν ένα δολοφονικό έλλειμμα παιδείας για τα μέτρα προστασίας της ζωής συμπολιτών μας. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για την «κατανόηση» που βρίσκει ο δράστης μέσω της ανοχής εκείνων που γνωρίζουν τι συμβαίνει και δεν ενεργούν αποτρεπτικά ή τον συγκαλύπτουν κατά τη διάρκεια της δικαστικής διερεύνησης γιατί είναι «κρίμα».
Το έλλειμμα αυτό παιδείας δεν αφορά μόνο το σχολείο, αλλά και την επιμόρφωση των ενηλίκων. Διότι υπάρχουν πολλοί τρόποι να φτάσει και στον τελευταίο πολίτη της χώρας το μήνυμα ότι το να ανάβει κανείς φωτιά το καλοκαίρι για να καθαρίσει το κτήμα του ή το να πετά το τσιγάρο αναμμένο από το παράθυρο του αυτοκινήτου του είναι ισοδύναμο με την προετοιμασία μιας δολοφονικής ενέργειας, και μάλιστα με μαζικό χαρακτήρα όπως ζούμε αυτές τις τραγικές μέρες στην Αττική. Είναι ανάγκη να δημιουργηθεί μια κουλτούρα προστασίας και σεβασμού της ζωής και της περιουσίας του άλλου μέσω της εσωτερίκευσης του κινδύνου που σηματοδοτεί για τους άλλους – μερικές φορές και για τον ίδιο τον δράστη – η φωτιά που πρόκειται να ανάψει. Την ίδια στιγμή είναι ανάγκη να δημιουργηθεί μια συμπληρωματική κουλτούρα μηδενικής ανοχής και μέγιστης πίεσης απέναντι στους παραβάτες αυτού του κανόνα, είτε έχουν κακόβουλη πρόθεση, είτε απλά είναι εγκληματικά αφελείς.
Κανένα κράτος και καμία κυβέρνηση δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει με επιτυχία όλες τις πυρκαγιές, όσο υπάρχει μια κρίσιμη μάζα ανεύθυνων ηλιθίων που είναι έτοιμοι να ανάψουν φωτιά το καλοκαίρι για να καθαρίσουν το κτήμα τους. Αν οι υπηρεσίες πρόληψης και καταστολής των πυρκαγιών είχαν να αντιμετωπίσουν μόνο τις περιπτώσεις φυσικής (π.χ. λόγω κόπωσης υλικού) ή κακόβουλης (π.χ. εμπρησμός) πυρκαγιάς, ίσως τα πράγματα να ήταν καλύτερα και ίσως οι άτυχοι συμπολίτες μας που έχασαν με τόσο μαρτυρικό τρόπο τη ζωή τους περιμένοντας τη βοήθεια που δεν έφτασε ποτέ, να ζούσαν. Υπό την προϋπόθεση βεβαίως ότι οι αρμόδιες υπηρεσίες προστασίας της ζωής πολιτών από φυσικές καταστροφές είχαν προχωρήσει στην εκκένωση των συγκεκριμένων περιοχών, όταν είχε καταστεί σαφές ότι η καταστολή ή η επιβράδυνση της πυρκαγιάς ήταν αδύνατη.
Μακάρι να πληροφορηθούμε κάποια στιγμή όλοι (α) τι ακριβώς προκάλεσε τη φωτιά στην Πεντέλη που γρήγορα εξελίχθηκε σε φονική πυρκαγιά, (β) πώς έδρασαν οι αρμόδιες υπηρεσίες τόσο στο στάδιο της πρόληψης, όσο και στο στάδιο της καταστολής και της προστασίας ανθρώπινης ζωής, (γ) ποια εικόνα της πραγματικότητας σχετικά με την πρόληψη και την αντιμετώπιση του έκτακτου αυτού φαινομένου μεταφέρθηκε από τους αρμόδιους κυβερνητικούς παράγοντες στο κοινό για τα αίτια, την εξέλιξη και την αντιμετώπισή του.
Αμφιβάλλω, όμως, αν μπορέσουμε ποτέ να αποκτήσουμε ως πολίτες πλήρη και σαφή εικόνα για όλα αυτά. Γιατί η ορθή αποτύπωση της πραγματικότητας προϋποθέτει (α) τη συλλογή και σύνθεση κρίσιμων πληροφοριών, και (β) ανεξάρτητες υπηρεσίες που συντάσσουν εκθέσεις με επαγγελματισμό, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη κατά τη σύνταξη ποια θα ήταν η επιθυμητή πραγματικότητα για τον εντολέα της έρευνας. Και αυτή η πτυχή της υπόθεσης είναι επίσης ζήτημα παιδείας. Η εναλλακτική επιλογή, να κατασκευάζει κανείς βολικές εικονικές πραγματικότητες, πιο ευνοϊκές για την απόσειση πιθανών ευθυνών στα πλαίσια της επικοινωνιακής διαχείρισης της αντιμετώπισης μιας φυσικής καταστροφής, είναι κατ’ εξοχήν δείγμα απαιδευσίας. Ειδικά όταν υπάρχουν απώλειες ανθρώπινης ζωής που μια πιο αποτελεσματική διαχείριση της έκτακτης κατάστασης εκ μέρους των αρμοδίων υπηρεσιών και των πολιτικών τους προϊσταμένων θα μπορούσε να τις είχε αποτρέψει. Για την προστασία της ανθρώπινης ζωής που κινδυνεύει από μια φυσική καταστροφή δεν μετρά μόνον η προσπάθεια του φορέα που φέρει την ευθύνη της προστασίας της, αλλά πρωτίστως το αποτέλεσμα. Για τον απλό λόγο ότι η απώλεια της ζωής δεν είναι αντιστρέψιμη. Και η λέξη προστασία παραπέμπει στη διατήρηση της ζωής, και όχι στην απώλειά της.