Φιλοσοφικά συγγράμματα, εγχειρίδια, δοκίμια…'Ολα αυτά μπορεί να φαντάζουν σε πολλούς βαρετά, δύστροπα, αποστειρωμένα. Ακόμη και ένα πρόχειρο ξεφύλλισμα ενός τέτοιου βιβλίου μπορεί και να φαντάζει βουνό.
Αυτό όμως δεν σημαίνει πως θα πρέπει να «ξεγράψουμε» τη φιλοσοφία και να εγκαταλείψουμε κάθε προσπάθεια για μια έστω προκαταρκτική γνωριμία εάν έστω και λίγο μας κεντρίζει το ενδιαφέρον. Ευτυχώς στην εποχή μας, υπάρχει πλέον μια ευρεία γκάμα συγγραφέων οι οποίοι προσφέρουν διαφορετικού τύπου προσεγγίσεις στο κοινό ζητούμενο, δηλαδή τη μετάδοση των φιλοσοφικών διδαγμάτων και μάλιστα με πολύ ευπρόσιτο αλλά και διασκεδαστικό τρόπο. Και ποιος ξέρει; Ίσως αυτοί οι συγγραφείς να είναι μόνο το πρώτο σκαλοπάτι για ένα πιο μακρινό ταξίδι στο κόσμο της φιλοσοφίας.
«Ο κόσμος της Σοφίας» (1991), Γιόστειν Γκάαρντερ
Αποτελεί την πλέον κλασική επιλογή για όσους επιθυμούν μια κατάδυση στον κόσμο της φιλοσοφίας αλλά δεν αρέσκονται στη ανάγνωση δοκιμίων και συγγραμμάτων.
Ο Νορβηγός συγγραφέας, όντας καθηγητής φιλοσοφίας Μέσης Εκπαίδευσης, θέλησε να κεντρίσει το ενδιαφέρον των μαθητών στο αντικείμενό του και τελικά κατάφερε να κερδίσει και το κοινό των ενηλίκων. Δημιουργεί μια καλοδουλεμένη ιστορία μυστηρίου που κρατά σε εγρήγορση τον αναγνώστη και όσο αυτή ξεδιπλώνεται στις σελίδες του βιβλίου, ο Γ. Γκάαρντερ παρουσιάζει και επεξηγεί την ιστορία της φιλοσοφίας ξεκινώντας από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους φτάνοντας μέχρι τον Ζαν Πωλ Σάρτρ.
Κεντρική πρωταγωνίστρια η Σοφία, ένα 14χρονο κορίτσι το οποίο την ίδια μέρα παραλαμβάνει δύο γράμματα που απευθύνονται όμως σε μια συνομήλική της. Παράλληλα όμως είναι και παραλήπτης ενός πακέτου…εναλλακτικού εκπαιδευτικού υλικού με πρωτότυπες ασκήσεις που αποτελούν μια εισαγωγή στους στοχασμούς αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων. Η έφηβη Σοφία ξεκινά την εκπαίδευσή της με τον άγνωστης ταυτότητας καθηγητή αλλά παράλληλα θα προσπαθήσει να λύσει και το μυστήριο της ταυτότητας του αποστολέα των γραμμάτων προς το δεύτερο, άγνωστο στη Σοφία, κορίτσι. Όπως φαίνεται μάλιστα ο αποστολέας υποστηρίζει πως έχει υπερφυσικές δυνάμεις…
Μέσα από τις δύο παράλληλα εντυλισσόμενες περιπέτειες της θα «ταξιδέψει» από την εποχή της ακμής του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, στην άνοδο του χριστιανισμού, στο Μεσαίωνα, στην Αναγέννηση, στο Διαφωτισμό έως και τη σύγχρονη εποχή με κοινό εννοιολογικό νήμα τα διδάγματα των μεγάλων δασκάλων της φιλοσοφίας.
«Μικρή ιστορία της φιλοσοφίας» (2011), Νάιτζελ Γουόμπάρτον
Ένα «μικρό», εύκολο και γρήγορο στην ανάγνωση βιβλίο, με επαρκείς δόσεις χιούμορ πού παραδίδει αυτό που υπόσχεται στον τίτλο του. Το μέγεθός του όμως ή το ύφος του, δεν συνιστά και «έκπτωση» στο περιεχόμενό του.
Ο συγγραφέας, διδάκτορας φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ έχοντας παραδώσει εκλαϊκευμένα μαθήματα φιλοσοφίας και έχοντας παρουσιάσει σειρά εκπομπών φιλοσοφικού περιεχομένου, εφευρίσκει τον τρόπο διδάξει στους αμύητους στο αντικείμενο αναγνώστες, τα βασικά.
Το βιβλίο, αποτελεί μια πλήρη, περιεκτική και με χρονολογική σειρά αφήγηση της ιστορίας της φιλοσοφίας. Τα 40 κεφάλαια του βιβλίου αντιστοιχούν σε 52 φιλοσόφους ξεκινώντας από τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη και συνεχίζοντας με αυτούς της μεσαιωνικής- και εν πολλοίς «αδικημένης»- μεσαιωνικής περιόδου όπως τον Άνσελμο του Καντερμπέρι και τον Ακινάτη. Στην πορεία προς τον Διαφωτισμό ο αναγνώστης «γνωρίζει» τον Νικολό Μακιαβέλι για να «συστηθεί» στη συνέχεια με τους μεγάλους στοχαστές της περιόδου του Φώτων: Ντεκάρτ, Σπινόζα, Λοκ, Βολταίρος, Ρουσσώ, Κάντ κα. Η εξιστόρηση συνεχίζεται και τη «σκυτάλη» παίρνουν οι Δαρβίνος, Κίρκεγκωρ, Μαρξ, Νίτσε, Φρόυντ κ.α. Η ιστορία της φιλοσοφίας που αφηγείται ο Γουόρμπάρτον ολοκληρώνεται με τους στοχαστές του 20ου αιώνα όπως ο Ζαν Πωλ Σαρτρ, η Σιμόν ντε Μποβουάρ αλλά και οι Καμύ, Βιτγκενστάιν, Πόπερ, Ρολς, Τουρίγκ και Σερλ.
Το πιο σημαντικό πάντως επίτευγμα του συγγραφέα - πέραν του ότι κατάφερε να αφηγηθεί την ιστορία της φιλοσοφίας σε μόλις 300 σελίδες-είναι μάλλον ότι καθιστά τα διδάγματα των φιλοσόφων σαφή, διαυγή και ευπρόσιτα, δίνοντας το κίνητρο στον αναγνώστη να προχωρήσει σε πιο «ψαγμένα» βιβλία.
«Το θεώρημα του Παπαγάλου» (1998), Ντένις Γκέτς
Στη σύγχρονη εποχή είναι σύνηθες να θεωρούμε τη φιλοσοφία κάτι ξέχωρο από την επιστήμη των μαθηματικών. Οι μεγάλοι δάσκαλοι όμως της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας ήταν παράλληλα κορυφαίοι γεωμέτρες και αστρονόμοι. Προσπαθούσαν, μεταξύ άλλων να δώσουν με εργαλείο τα μαθηματικά απαντήσεις για τους νόμους που διέπουν το σύμπαν.
Ο Ντένις Γκέτς, χρησιμοποιώντας όπως ο Γιόστεϊν Γκάαρνερ την παρακαμπτήριο της λογοτεχνίας αφηγείται την ιστορία των φυσικών επιστημών με επίκεντρο τα μαθηματικά και συνθέτει μια ιστορία με διακριτικό σασπένς όπου αναδεικνύει την αξία του ορθού Λόγου που ήταν πάντοτε η πυξίδα της φιλοσοφίας.
Η αφήγηση ξεκινά από το σπίτι ενός ηλικιωμένου βιβλιοπώλη στο Παρίσι. Ο κ.Ρουσέ μοιράζεται τη στέγη του με την υπάλληλο του, Περέτ και τα δύο της παιδιά. Μια ημέρα ο κ.Ρουσέ παραλαμβάνει ένα κιβώτιο με βιβλία μαθηματικού περιεχομένου που του κληροδότησε ένα παλιός φίλος του. Μαζί με τα βιβλία όμως υπάρχει και ένα κρυπτογραφημένο μήνυμα του αποθανόντος το περιεχόμενο του οποίου αφήνει να εννοηθεί πως δολοφονήθηκε. Για να φτάσουν οι τέσσερις ήρωες στους δολοφόνους θα πρέπει να αποκρυπτογραφήσουν το μήνυμα με τη βοήθεια των μαθηματικών. Επειδή όμως δεν έχουν όλοι τις ίδιες γνώσεις σε αυτό το πεδίο ο κ.Ρουσέ αναλαμβάνει με πρωτότυπους τρόπους να εξηγήσει στους συγκατοίκους του την ιστορία της φιλοσοφίας των μαθηματικών. Όλα αυτά ενώ μέσα στο σπίτι υπάρχει ένας παπαγάλος που μάλλον κρατά τη λύση σε αρκετά προβλήματα…
«Φιλοσοφία στη Σκηνή» (2008), Θεοδόσιος Πελεγρίνης
Μια τελείως διαφορετική προσέγγιση για να βοηθήσει τους αρχάριους για να σχηματίσουν μια πρώτη εικόνα περί των διδαγμάτων κυρίως των Ελλήνων φιλοσόφων, επέλεξε ο Θ.Πελεγρίνης. Το βιβλίο του αποτελεί μια συλλογή σεναρίων, από παραστάσεις που «ανέβηκαν» στο Μέγαρο Μουσικής το 2006 με στόχο όπως και ο ίδιος είχε εξηγήσει, να εισαχθεί ένας διαφορετικός τρόπος διδασκαλίας της φιλοσοφίας με σεβασμό στο περιεχόμενό της αλλά χρησιμοποιώντας σαφώς πιο ελκυστικές μεθόδους.
Κάθε ένα από τα σενάρια που υπάρχουν στο βιβλίο αποτελεί και ένα μικρό μάθημα φιλοσοφίας που όμως δίνεται στον αναγνώστη, όπως και στους θεατές των παραστάσεων, μέσα από μια δραματοποιημένη αφήγηση. Άλλοτε με τη χρήση του χιούμορ, άλλοτε του σασπένς και όλων των άλλων εργαλείων που παρέχει η τέχνη του θεάτρου. Για παράδειγμα, ο αναγνώστης γνωρίζει τον Σωκράτη μέσα από έναν διάλογο δασκάλου- μαθητών, τον Αριστοτέλη μέσα από μια ιστορία με πρωταγωνιστές έναν σκηνοθέτη και τους ηθοποιούς του ή τους στωικούς με τη βοήθεια ενός…θανατοποινήτη!
Κάπως έτσι, μέσω των σεναρίων, εξιστορούνται τα διδάγματα των Προσωκρατικών έως και των Στωϊκών φιλοσόφων με τους Θαλή, Πυθαγόρα, Σωκράτη, Αριστοτέλη κ.α. να έχουν…πρωταγωνιστικούς ρόλους.
«Το Φλιπεράκι των Φιλοσόφων: Μυστικά της σύγχρονης Φιλοσοφίας» (2009) Ζαπ Μανγκούστα
Πιο κοντά στην προσέγγιση του Θ.Πελεγρίνη βρίσκεται ο Ιταλός Ντιέγκο Πασαόλα όπως είναι το πραγματικό όνομα του Ζ.Μαγκούστα. Στο βιβλίο του συνδέει τη φιλοσοφία- εστιάζοντας στους στοχαστές του 19ου αιώνα και του 20ου αιώνα- με κινηματογραφικές ταινίες, θεατρικά κείμενα, μουσική κ.α. Παράλληλα όμως χρησιμοποιεί και αρκετή ειρωνεία, επιδίδεται σε δαιμόνιους συνειρμούς και αποκαλύπτει το πραγματικά οξύ ανατρεπτικό πνεύμα του.
Όντας σκηνοθέτης αλλά και πτυχιούχος φιλοσοφίας δίνει μια μοναδική όσο και διασκεδαστική οπτική στη φιλοσοφία αλλά και πέρα από αυτή, δηλαδή στην ψυχολογία και στις φυσικές επιστήμες.
Ο αναγνώστης θα εκπλαγεί όταν ο συγγραφέας «συνδέει» το τραγούδι «Time after Time» της Σίντι Λόπερ με τον Δαρβίνο και τη θεωρία της εξέλιξης. Οι στοχασμοί του φιλοσόφου Μπέρτράντ Ράσελ ξαφνικά αποκτούν «κοινά» με την ταινία «Αμελί» ενώ ο σκηνοθέτης, σεναριογράφος και ηθοποιός Γούντι Άλεν συνδέεται- αν και αυτό μάλλον δεν μας ξαφνιάζει- με τον πατέρα της ψυχιατρικής Σίγκμουντ Φρόυντ. Άραγε τι τεχνάσματα να χρησιμοποιεί για τον Βίτγκενστάιν, τον Μαρκούζε και τον Σαρτρ;
Ο Καρλ Πόπερ πάντως- ένας εκ των κορυφαίων φιλοσόφων του περασμένου αιώνα -συνέκρινε τη φιλοσοφία αλλά και την ίδια τη ζωή με μία μπίλια που στροβιλίζεται και ο συγγραφέας φαίνεται να έχει πειστεί. Εξ αυτού άλλωστε εμπνεύστηκε και τον τίτλο του βιβλίου αφού και για τον ίδιο η αναζήτηση της γνώσης μέσα από διάφορα μονοπάτια, θυμίζει φλιπεράκι!