Ο μέσος Έλληνας γνωρίζει ελάχιστα για το Κόσοβο. Ξέρει ότι κάποτε είχαν έναν πολύ σκληρό εμφύλιο πόλεμο, ξέρει ότι έχει τεταμένες σχέσεις με τη γειτονική Σερβία και νομίζει ότι όποιος επισκεφθεί το Κόσοβο σήμερα, κινδυνεύει.
Ελάχιστοι ωστόσο γνωρίζουν ότι όντας στην περιοχή, η μόνη ανασφάλεια που μπορεί να νιώθεις είναι όταν μετακινείσαι με αυτοκίνητο (οδηγούν λες και ο δρόμος τους ανήκει, αν σας θυμίζει κάτι αυτό…). Ελάχιστοι γνωρίζουν επίσης ότι το Κόσοβο από το 2008 έχει κηρύξει μονομερώς την ανεξαρτησία του από τη Σερβία και έχει αναγνωριστεί ως ανεξάρτητο κράτος από 108 κράτη παγκοσμίως, ενώ πρόσφατα αναγνωρίστηκε και από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή. Ότι το νόμισμα που χρησιμοποιεί είναι το ευρώ, παρόλο που δεν είναι μέλος της Ευρωζώνης και ούτε φυσικά της Ε.Ε. Ότι σε έναν από τους πιο κεντρικούς δρόμους της Πρίστινας στέκει αγέρωχο το άγαλμα του Μπιλ Κλίντον (φόρος τιμής στον «απελευθερωτή» και στην αγάπη για τις ΗΠΑ). Ότι ο μέσος όρος ηλικίας είναι τα 29 έτη (η πλειονότητα μιας ολόκληρης γενιάς πέθανε στον πόλεμο του 1999) και ότι οι νέοι δεν βλέπουν ευοίωνο το μέλλον τους, είτε γιατί δεν μπορούν να μεταναστεύσουν εύκολα (λόγω τους status quo του Κοσόβου), είτε λόγω της ανεργίας που μαστίζει το 55% των νέων.
Η HuffPost Greece βρέθηκε στο Κόσοβο για τρεις μέρες και σας μεταφέρει όσα είδε και όσα κατέγραψε για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον αυτής της ταραγμένης περιοχής, που ψάχνει να βρει το δρόμο της με το βλέμμα στραμμένο στην Ευρώπη.
Η αγάπη για τις ΗΠΑ και τη Γερμανία
Στη λεωφόρο «Μπιλ Κλίντον» στο κέντρο της πρωτεύουσας του Κοσόβου, βρίσκεται το άγαλμα του πρώην Αμερικανού προέδρου. Στο επιχαλκωμένο άγαλμα, το οποίο ζυγίζει 900 κιλά, απεικονίζεται ο Μπίλ Κλίντον χαμογελώντας να χαιρετά τα πλήθη, και στο δεξί του χέρι κρατάει το σχετικό ντοκουμέντο από το 1999, με το οποίο ενέκρινε τότε, ως πρόεδρος των ΗΠΑ, τους νατοϊκούς βομβαρδισμούς κατά της Σερβίας, που διήρκησαν 78 ημέρες και είχαν ως αποτέλεσμα την αποχώρηση των σερβικών στρατευμάτων και άλλων δυνάμεων ασφαλείας από το Κόσοβο. Οι Αλβανοί Κοσοβάροι βλέπουν τους Αμερικάνους ως τους απελευθερωτές τους από τους Σέρβους, ενώ έχουν λάβει πολλά χρήματα από τη διεθνή κοινότητα, μεταξύ των οποίων και από τις ΗΠΑ, για την ανοικοδόμηση της περιοχής. Οι ΗΠΑ επίσης ήταν από τις πρώτες χώρες που αναγνώρισαν την ανεξαρτησία του Κοσόβου.
Το Μαυροβούνιο και το Κόσοβο είναι οι μόνες χώρες εκτός ευρωζώνης που χρησιμοποιούν το ευρώ χωρίς επίσημη συμφωνία. Για αυτό ρόλο έπαιξε η Γερμανία. Μετά τη νατοϊκή επέμβαση στο Κόσοβο, νόμισμα της περιοχής κηρύχτηκε το γερμανικό μάρκο, το οποίο αντικαταστάθηκε αργότερα με το ευρώ. Ωστόσο, δεν συνέβη το ίδιο με το Βόρειο Κόσοβο (βλέπε παρακάτω), που κατοικείται σχεδόν αποκλειστικά από Σερβους, οι οποίοι επιμένουν να χρησιμοποιούν το δηνάριο.
Μέσος όρος ηλικίας… 29
Περπατώντας στην Πρίστινα δεν γίνεται να μην παρατηρήσεις ότι οι δρόμοι είναι γεμάτοι από νέους ανθρώπους. Αυτό γιατί έχουν εξαιρετικά χαμηλό μέσο όρο ηλικίας. Ακούσαμε πολλούς αριθμούς -από 25 έως 29- (τα στατιστικά τους αλλάζουν ανάλογα με το ποιος κάνει τη μέτρηση) αλλά όλες οι αναφορές συγκλίνουν στο εξής: Ο μέσος όρος ηλικίας στο Κόσοβο είναι κάτω των 30 ετών. Ακούγεται τρελό αλλά υπάρχει εξήγηση. Ο πόλεμος πριν από 15 χρόνια. Πολλοί άνθρωποι της μεγαλύτερης γενιάς πέθαναν, είτε γιατί σκοτώθηκαν στις εχθροπραξίες είτε από τις κακουχίες.
Μόνος δρόμος για τους νέους είναι το εξωτερικό. Κυρίως γιατί έχουν εξαιρετικά μεγάλο πρόβλημα με την ανεργία, που φτάνει το 30%. Η ανεργία δε των νέων φτάνει το 55%, σύμφωνα με την στατιστική υπηρεσία του Κοσόβου. Στο Κόσοβο, ο συνολικός πληθυσμός (βάσει στατιστικών εκτιμήσεων για το 2013) ανέρχεται σε 1.811.372 άτομα, εκ των οποίων 1.191.630 βρίσκονται σε ηλικία κατάλληλη για εργασία. Ο μέσος μισθός είναι 368 ευρώ τον μήνα (ανεπίσημα στοιχεία) ενώ στον δημόσιο τομέα είναι 430 ευρώ. Ο κατώτατος μισθός είναι 220 ευρώ.
Όσοι είχαν τη δυνατότητα, έφυγαν στο εξωτερικό για σπουδές. ΗΠΑ, Γερμανία και Ελβετία είναι οι top προορισμοί. Και είναι από τις πρώτες χώρες που αναγνώρισαν το Κόσοβο ως ανεξάρτητο κράτος, το 2008.
Αρκετοί από αυτούς γυρίζουν πίσω στη χώρα τους για να βοηθήσουν στην ανασυγκρότηση. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που βλέπεις πολλούς νέους ανθρώπους στην πολιτική σκηνή του Κοσόβου. Η πρόεδρος του Κοσόβου, Ατιφέτε Γιαχιάγκα, είναι μόλις 39 ετών.
Η αναγνώριση του Κοσόβου ως ανεξάρτητο κράτος και η απελευθέρωση της έκδοσης VISA, έχει αναδειχθεί σε πρωτεύον θέμα στην ατζέντα. Να δίνεται η ευκαιρία στους νέους να ψάξουν το μέλλον τους αλλού (το 46% των ανέργων θέλει να μεταναστεύσει).
Εύλογη η ερώτηση που έκανα σε Κοσοβάρους συνομιλητές μου. Γιατί αυτή η εμμονή να βρεθεί τρόπος «διαφυγής» των νέων από το Κόσοβο, και δεν επικεντρώνονται στην ανεργία, για να κρατήσουν τους νέους εντός Κοσόβου; Αφοπλιστική η απάντηση που μου έδωσε στέλεχος ενός εκ των μεγαλύτερων κομμάτων του Κοσόβου: Τι είναι πιο εύκολο για τους πολιτικούς να κυνηγήσουν;
Η ΕΕ η μόνη εναλλακτική για το Κόσοβο
Σε όλους τους τόνους και από όλες τις πλευρές ακούγαμε ένα πράγμα: Ο μόνος δρόμος για το Κόσοβο είναι η ένταξη στην ΕΕ. Αυτός ο δρόμος όμως είναι μακρύς. Αυτή τη στιγμή, η μόνη γραπτή συμφωνία του Κοσόβου με την ΕΕ είναι για τη χρηματοδότηση. Και αυτό γιατί οι περισσότερες αποφάσεις στην ΕΕ χρειάζονται ομοφωνία (ειδικά η διεύρυνση). «Πως μπορεί όμως να γίνει αυτό όταν πέντε κράτη της ΕΕ δεν μας έχουν αναγνωρίσει», διερωτώνται συνομιλητές μας από την ΜΚΟ Kosovo Civil Society Foundation (KCSF). Τα ευρωπαϊκά κράτη που δεν έχουν αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Κοσόβου είναι η Ελλάδα, η Κύπρος, η Ισπανία, η Ρουμανία και η Σλοβακία. Προκρίνεται κυρίως ότι η αναγνώριση θα πυροδοτήσει νέες αποσχιστικές τάσεις σε άλλες περιοχές (βλέπε Κύπρος, Ισπανία). Αυτό που απαντούν οι Κοσοβάροι είναι ότι πρόκειται για διαφορετικές περιπτώσεις, τη στιγμή μάλιστα που ο ίδιος ο ΟΗΕ αποφάνθηκε ότι η μονομερής κήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου δεν είναι παράνομη.
Το Κόσοβο και η Ελλάδα
Η Ελλάδα, παρόλο που δεν έχει αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Κοσόβου, έχει υπερψηφίσει αιτήματά του για ένταξή σε διεθνείς οικονομικούς και περιφερειακούς οργανισμούς (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, Ευρωπαϊκή Τράπεζα για την Ανασυγκρότηση και την Ανάπτυξη κ.α.). Παράλληλα συμμετέχει στη μη στρατιωτική αποστολή της ΕΕ (EULEX) καθώς και στην αποστολή του ΝΑΤΟ (KFOR) στο Κόσοβο.
Οι Αλβανοί Κοσοβάροι δεν δέχονται εύκολα το επιχείρημα ότι η μη αναγνώριση σχετίζεται με το πρόβλημα της Κύπρου. Εκτιμούν ότι ο λόγος είναι οι σχέσεις της Ελλάδας με τη Σερβία (βάσει στοιχείων έρευνας που παρουσιάζεται παρακάτω). Έχει γραφτεί δε ότι η Ελλάδα αντιδρά σθεναρά στην ευρωπαϊκή προοπτική του Κοσόβου.
Από την άλλη πλευρά, οι Σέρβοι του Κοσόβου δεν θέλουν να ακούν για αναγνώριση. Σε ενημέρωση που είχαμε από τον αναπληρωτή πρωθυπουργό για τους Σέρβους στη νέα κυβέρνηση –η οποία συγκροτήθηκε το διάστημα που ήμασταν στο Κόσοβο- και πρώην δήμαρχο της Γκρατσάνιτσα, Μπράνιμιρ Στογιάνοβιτς, μας είπε ότι οι Σέρβοι δεν είναι υπέρ της αναγνώρισης γιατί πιστεύουν ότι μετά δεν θα γίνουν ποτέ αποδεκτοί από τους Αλβανούς. Μια αναγνώριση δε από την Ελλάδα, θα αποτελούσε ένα μέτρο πίεσης λιγότερο, προς την κυβέρνηση της Πρίστινας να φερθεί καλύτερα στους Σέρβους.
Εικόνες Ελλήνων και Κοσοβάρων
Η άγνοια των Ελλήνων για το Κόσοβο, αλλά και οι απόψεις των Κοσοβάρων για τους Έλληνες, αποτυπώθηκε σε έρευνα που διενεργήθηκε από το πρόγραμμα Νοτιοανατολικής Ευρώπης του ΕΛΙΑΜΕΠ της Αθήνας και το Gani Bobi Center for Humanistic Studies της Πρίστινας, η οποία παρουσιάστηκε την περασμένη Τετάρτη, 10 Δεκεμβρίου, στην Πρίστινα.
Η άγνοια των Ελλήνων για το Κόσοβο είναι αδιαμφισβήτητη. Στις ερωτήσεις που είχαν να κάνουν είτε με την ανεξαρτησία του Κοσόβου, είτε με την ιστορία του, η απάντηση δεν γνωρίζω/δε απαντώ έφτανε μέχρι και το 43% των ερωτηθέντων. Όσο για την εικόνα που έχουν οι Έλληνες για τους Κοσοβάρους, (η ερώτηση της έρευνας ήταν «τι σας έρχεται πρώτο στο μυαλό για έναν άνθρωπο που ζει στο Κόσοβο») το 47% απάντησε «εργάτες» και ένα 10% «εγκληματίες», ενώ μόνο 6% τους βλέπει σαν τουρίστες, 5% σαν φοιτητές και 3% σαν επαγγελματικούς συνεργάτες. Στην ερώτηση εάν η Ελλάδα θα πρέπει να αναγνωρίσει το Κόσοβο, το 38% λέει «ναι», το 35% «όχι» και το 27% δεν παίρνει θέση.
Η εικόνα των Ελλήνων στα μάτια των Κοσοβάρων είναι… διαφορετική. Μόνο το 1,1% θα δεχόταν να γίνει ένας Έλληνας μέλος της οικογένειά του, 12,2% φίλος του, 8,8% γείτονα του, ενώ ένας στους τέσσερις ερωτηθέντες (25,7%) δεν θέλει τους Έλληνες ούτε για επισκέπτες στο Κόσοβο. Στην ερώτηση γιατί η Ελλάδα δεν έχει αναγνωρίσει το Κόσοβο, το 62,3% πιστεύει ότι αυτό συμβαίνει λόγω των σχέσεών της με τη Σερβία, ενώ μόνο το 19,3% πιστεύει ότι η Ελλάδα φοβάται τις επιπτώσεις για την Κύπρο. Όσο για το ποιος θεωρείται ο καλύτερος φίλος του Κοσόβου, οι ΗΠΑ έρχονται μακράν πρώτες με 57,2% (η αγάπη που λέγαμε παραπάνω) και δεύτερη έρχεται η Αλβανία. Παράλληλα, το 96,6% θεωρεί ότι το Κόσοβο δεν θα είχε απελευθερωθεί χωρίς την στρατιωτική εμπλοκή του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ κατά της Σερβίας το 1999.
Ο Σέρβικος πληθυσμός
Το μεγάλο αγκάθι για το Κόσοβο είναι η διαχείριση του Σερβικού πληθυσμού. Σήμερα το 80% περίπου των Σέρβων Κοσοβάρων, ζει σε δήμους με πολλές ανεξαρτησίες. Πολλοί ωστόσο αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν.
Ο αλβανικός πληθυσμός του Κοσόβου είχε καταπιεστεί πολύ τη δεκαετία από το 1989 μέχρι τον πόλεμο από το καθεστώς Μιλόσεβιτς. Είχαν υποστεί πολλές απαγορεύσεις και είχαν εκδιωχθεί από τις δημόσιες υπηρεσίες. Κατά τον πόλεμο, περίπου 800.000 Αλβανοί εκδιώχθηκαν από την επαρχία ύστερα από επιχειρήσεις του σερβικού στρατού. Κατά την παραμονή μας στην Πρίστινα ακούσαμε αρκετές ιστορίες ανθρώπων που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή ως πρόσφυγες.
Μετά την επέμβαση του ΝΑΤΟ, το Βόρειο Κόσοβο μετατράπηκε σε ένα ιδιότυπο «κράτος εν κράτη». Περιλαμβάνει τέσσερις δήμους -Ζβέτσαν, Ζούμπιν Πότοκ, Κόσοβσκα Μιτρόβιτσα και Λεπόσαβιτς- που μέχρι το 2012 διοικείτο τοπικά από τους Σέρβους με 100% χρηματοδότηση από το Βελιγράδι.
Το κέντρο του Βόρειου Κοσόβου είναι η πόλη της Μιτροβίτσας, που χωρίζεται από τον ποταμό Ίμπαρ στα δύο, τόσο γεωγραφικά, όσο και εθνολογικά. Στο νότο η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού είναι Αλβανοί, ενώ στον βορρά είναι συγκεντρωμένοι οι περισσότεροι Σέρβοι που έχουν απομείνει στο Κόσοβο. Η ένταση και η βία στην περιοχή ήταν έντονη μέχρι και πρόσφατα, ενώ οι Σέρβοι υποδέχονταν τις περισσότερες φορές εχθρικά τους Αλβανούς που επιχειρούσαν να περάσουν τη γέφυρα προς τον βόρειο τομέα της.
Διαχρονικά, έντονη κριτική έχει ασκηθεί και στον ρόλο της ΝΑΤΟϊκής KFOR, σχετικά με την απόφαση, τον Ιούνιο του 1999, να μην προωθήσει στρατεύματα βόρεια του Ίμπαρ, επιτρέποντας ουσιαστικά να δημιουργηθεί αυτό το ιδιότυπο διοικητικό καθεστώς στην περιοχη, όπως μας λέει ο ερευνητής του Προγράμματος Νοτιοανατολικής Ευρώπης του ΕΛΙΑΜΕΠ, Δρ. Γιώργος Τριανταφύλλου.
Στα μέσα του Μαρτίου του 2004, το Κόσοβο παραδόθηκε στην τυφλή εθνικιστική βία. Δεκάδες άνθρωποι δολοφονήθηκαν και πάνω από 600 τραυματίστηκαν στα χειρότερα επεισόδια από τη λήξη του πολέμου του 1999. Έγιναν μαζικές επιθέσεις Αλβανών αυτονομιστών κατά των Σέρβων και μελών της αποστολής του ΟΗΕ στο Κόσοβο (UNMIK), κάηκαν εκκλησίες και έγιναν πολλές καταστροφές.
Το 2013 συνάπτεται η Συμφωνία των Βρυξελλών, με την οποία ξεκινά υπό την αιγίδα της ΕΕ μια προσπάθεια να εξομαλυνθούν οι σχέσεις Κοσόβου-Σερβίας. Άρχισαν να διαλύονται οι παράλληλες δομές στο Βόρειο Κόσοβο, κόπηκε η χρηματοδότηση της Σερβίας σε ένα ποσοστό 80% περίπου ενώ στις δύο τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις του Κοσόβου συμμετείχαν και δύο κόμματα Σέρβων.
Η Μεγάλη Αλβανία
Το πρόσφατο περιστατικό στον ποδοσφαιρικό αγώνα Σερβίας Αλβανίας στο Βελιγράδι, με τη σημαία της «Μεγάλης Αλβανίας», που περιλαμβάνει και το Κόσοβο, η οποία εμφανίστηκε στο γήπεδο κρεμασμένη από ένα τηλεκατευθυνόμενο αεροπλανάκι, χτύπησε καμπανάκια στη διεθνή κοινότητα και ξύπνησε τους φόβους για αλυτρωτικές Αλβανικές βλέψεις.
Σύμφωνα με διπλωματική πηγή που γνωρίζει καλά το Κόσοβο, ο Αλβανικός εθνικισμός είχε ερεθιστεί πολύ μετά το περιστατικό. Την επόμενη μέρα πολλά παιδιά κυκλοφορούσαν στους δρόμους με την αλβανική σημαία (γενικά επικρατεί στην Πρίστινα, πολύ περισσότερο από την κοσοβάρικη σημαία) ενώ σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες της HuffPost Greece, η δύναμη του ΝΑΤΟ (KFOR) ήταν σε επιφυλακή για ταραχές. Τίποτα ωστόσο δεν έγινε. Πόσο όμως είναι πιθανή μια ένωση του Κοσόβου με την Αλβανία; Σύμφωνα με την ίδια διπλωματική πηγή, η πλειοψηφία των Αλβανών Κοσοβάρων θέλει ένωση με την Αλβανία, αλλά αυτό δεν σημαίνει τίποτα. Η πολιτική τάξη του Κοσόβου δεν θέλει ένωση με την Αλβανία (όπως λένε, η ευρωπαϊκή προοπτική είναι η μόνη εναλλακτική) και η διεθνής κοινότητα απαγορεύει την ενοποίηση. Οι σημαίες, κατά την ίδια πηγή, δεν σημαίνουν απαραίτητα και ένωση και αναφορές στη Μεγάλη Αλβανία είναι υπερβολικές.