Το σκάκι θεωρείται- όχι αδίκως- από πολλούς ως ο αδιαμφισβήτητος βασιλιάς των παιχνιδιών στρατηγικής. Η ίδια του η φύση δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης: Δύο ίσοι στρατοί, αντιμέτωποι σε ένα πεδίο μάχης όπου τα πάντα είναι εμφανή, χρησιμοποιώντας τους ίδιους κανόνες, με τελικό στόχο την απόλυτη, άνευ συμβιβασμού νίκη και μόνο όπλο τη στρατηγική σκέψη των παικτών.
Το σκάκι είναι αναμφίβολα ένα πολεμικό παιχνίδι: Ο αιώνιος πόλεμος ανάμεσα στα λευκά και τα μαύρα αποτελεί αναμφίβολα ένα εργαλείο «ακονίσματος»/ εκγύμνασης του μυαλού, καθώς «διδάσκει» τον παίκτη να σκέφτεται μπροστά, να προβλέπει ακολουθίες κινήσεων – δικές του και του αντιπάλου- και να επιζητεί λύσεις σε πολύπλοκα προβλήματα με ποικιλία παραγόντων. Για πολλούς αποτελεί εργαλείο και μέθοδο πνευματικής άσκησης/ εκπαίδευσης, ειδικά σε τομείς όπως η στρατιωτική τέχνη/ εκπαίδευση.
Ωστόσο, το κατά πόσον το σκάκι έχει όντως πραγματική σχέση με τον αληθινό πόλεμο αποτελεί αντικείμενο συζήτησης, με τις απόψεις να διίστανται. Βασική διαφορά είναι η πολύ «οργανωμένη» φύση του, εν αντιθέσει με την χαοτική φύση του πραγματικού πολέμου: το σκάκι είναι ένα παιχνίδι γύρων, όπου οι δύο αντίπαλες δυνάμεις είναι εντελώς ισοδύναμες, και τα πάντα είναι φανερά. Ο πόλεμος εκτυλίσσεται σε πραγματικό χρόνο, οι αντίπαλες δυνάμεις είναι σπανίως ισοδύναμες, η «ομίχλη του πολέμου» (fog of war- η αβεβαιότητα όσον αφορά στις πληροφορίες περί του περιβάλλοντος/ θεάτρου επιχειρήσεων και των δυνατοτήτων του αντιπάλου) κυριαρχεί, δεν υπάρχουν άγνωστοι παράγοντες (όπως, για παράδειγμα, μια ενέδρα, ή απρόσμενη εμφάνιση ενισχύσεων) ή η δυνατότητα αναπλήρωσης απωλειών (πέραν της ιδιαιτερότητας της προαγωγής του πιονιού σε βασίλισσα). Γενικότερα, η παντελής απουσία του παράγοντος «τύχη» από την σκακιέρα θεωρείται (δικαιολογημένα) ως ένα από τα μειονεκτήματά του όσον αφορά στον «ρεαλισμό» ως μέσου στρατιωτικής πνευματικής εκπαίδευσης: Πολύ απλά, διέπεται από πολλούς, σαφείς και απαράβατους κανόνες, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τον ίδιο τον πόλεμο. Αντίστοιχα είναι τα δεδομένα και στο κινεζικό παιχνίδι του «Γκο», το οποίο θεωρείται από πολλούς το «αντίπαλον δέος» - και αντιπροσωπεύει μια διαφορετική φιλοσοφία πολέμου, καθώς, τη στιγμή που το σκάκι αποσκοπεί στην ήττα του εχθρικού στρατού, το «Γκο» επικεντρώνεται στον έλεγχο περιοχών (επίσης, ειδική αναφορά πρέπει να γίνει και στο «Σατράντζ», το οποίο θεωρείται η περσική εκδοχή του σκακιού, και έχει επίσης κοινά «στρατιωτικά» χαρακτηριστικά).
Σε παρόμοιο πλαίσιο κινείται η άποψη του Ντόμινικ Λώσον, προέδρου της Αγγλικής Σκακιστικής Ομοσπονδίας, ο οποίος σε άρθρο του στο BBC επισημαίνει ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο επικίνδυνο και πιο θορυβώδες από τον πόλεμο, τη στιγμή που λίγες ασχολίες είναι όσο ασφαλές και σιωπηλό είναι το σκάκι. Οι ρίζες του χαμένες στην ιστορία, καθώς ανάγεται στην Περσία, στην Ινδία, ή ακόμα και στη μινωική Κρήτη (το αρχαίο «ζατρίκιον»). Πάντα αντικατόπτριζε τις πολεμικές μονάδες της εποχής, καθώς στην Ινδία του 6ου αιώνα, για παράδειγμα, το «Τσατουράνγκα» είχε «ελέφαντες», «άρματα» και «πεζούς». Ο Χοσέ Καπαμπλάνκα, ένας από τους κορυφαίους παίκτες της ιστορίας, ήταν ο γιος ενός αξιωματικού του ιππικού, και γοητεύτηκε σε νεαρή ηλικία από τους συμβολισμούς των κομματιών, ενώ έβλεπε τον πατέρα του να παίζει.
Ο Λώσον, στο πλαίσιο μιας σειρά συνεντεύξεων με επιφανείς παίκτες, αναφέρει ότι συζήτησε πάνω στο θέμα με τον Άντονι Μπίβορ, ιστορικό με ειδίκευση στη στρατιωτική ιστορία. Τα βιβλία του Μπίβορ για τις μάχες του Στάλινγκραντ και του Βερολίνου είναι γνωστά παγκοσμίως. Ο Μπίβορ πιστεύει ότι οι στρατηγοί λατρεύουν τον παραλληλισμό αυτόν: των ευφυών στρατηγιστών, με σιδερένια λογική, που λειτουργούν στο θέατρο επιχειρήσεων όπως οι σκακιστές. «Ωστόσο, η αλήθεια απέχει», υπογραμμίζει, σημειώνοντας ότι η μάχη είναι απίστευτα χαοτική, με την τύχη να παίζει τεράστιο ρόλο. Επίσης, ειδικά στον σύγχρονο πόλεμο, η έννοια της αποφασιστικής νίκης – φιλοσοφία που, όπως υπογραμμίζει ο Χάνσον στο «Ο Δυτικός Τρόπος Πολέμου» αποτελεί έναν από τους πυλώνες του δυτικού πολιτισμού, αναγόμενη στην αρχαιοελληνική αποφασιστική οπλιτική μάχη- είναι ομιχλώδης. «Νικάς- και μετά χάνεις τη νίκη μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα. Δείτε το Ιράκ» αναφέρει ο Μπίβορ.
Στο σκάκι υπάρχει διαφάνεια/ διαθεσιμότητα πληροφοριών: Κάθε παίκτης μπορεί να βλέπει τα πάντα για τον στρατό του αντιπάλου. Και για αυτόν τον λόγο, οι Γερμανοί αξιωματικοί του 19ου αιώνα ανέπτυξαν το «Kriegspiel» («παιχνίδι πολέμου») ως μέσον εκπαίδευσης, που αποτελούσε ένα είδος σκακιού με τρία ταμπλό, με τους παίκτες να μην βλέπουν τις κινήσεις του άλλου και έναν τρίτο να εκτελεί τις κινήσεις τους.
Τον 20ό αιώνα, το σκάκι μετακινήθηκε στον κόσμο των υπολογιστών, με τη δουλειά στο Μπλέτσλεϊ Παρκ να αποτελεί παράδειγμα (σκακιστές συμμετείχαν στο πρόγραμμα για το σπάσιμο του κώδικα Enigma), και τον Ψυχρό Πόλεμο να συνεχίζει την «παράδοση». Οι στρατιωτικές εφαρμογές του σκακιού βρέθηκαν στο επίκεντρο πολλών προγραμμάτων, με ένα εξ αυτών να είναι το Deep Thought- ο πρόγονος του Deep Blue που νίκησε τον Γκάρι Κασπάροφ το 1997- που χρηματοδοτήθηκε εν μέρει από τη DARPA του αμερικανικού Πενταγώνου. Επίσης, το 2007 η DARPA κατονόμαστε το πρόγραμμά της για την ανάπτυξη ενός υπερευφυούς υπολογιστή μάχης «Deep Green». Παράλληλα, δεν γίνεται να μην αναφερθεί και η ιδιαίτερη σημασία που είχε το σκάκι στη Σοβιετική Ένωση, διάσημη για την τεράστια σκακιστική της παράδοση: Το σκάκι πέρα από παιχνίδι πολέμου, θεωρούνταν και απόδειξη της υπεροχής του σοσιαλιστικού συστήματος έναντι του καπιταλιστικού.
Σε κάθε περίπτωση, ο Μπίβορ υπογραμμίζει το πόσο «μεταφορικό» είναι το σκάκι όσον αφορά σε σχέση με τον πραγματικό πόλεμο- ο οποίος είναι πολύ πιο πολύπλοκος από ό,τι οι υπολογισμοί στα 64 τετράγωνα. Ο ίδιος πάντως υποδεικνύει τον Ναπολέοντα ως έναν πραγματικά «σκακιστή» στρατηγό, εξαιτίας των πλέον επιτυχημένων εκστρατειών του, που χαρακτηρίζονταν από τη συγκέντρωση μέγιστης ισχύος στο πιο αδύναμο σημείο του αντιπάλου, που άλλωστε αποτελεί γενικότερο χαρακτηριστικό τόσο των ικανών στρατηγών, αλλά και σκακιστών. Δεν είναι μάλλον σύμπτωση το ότι ο Γάλλος αυτοκράτορας ήταν ο ίδιος ενθουσιώδης παίκτης.
Ωστόσο, όπως και να έχει, η εκπαιδευτική του διάσταση εκτιμάται από πολλούς όσον αφορά στον πόλεμο: Σουηδοί και Αυστραλοί ερευνητές έχουν εξετάσει το παιχνίδι υπό το πρίσμα ενός μέσου καλύτερης κατανόησης του τρόπου με τον οποίον μπορεί να κερδηθεί ένας πόλεμος, αξιοποιώντας είτε πραγματικούς παίκτες, είτε εξομοιώσεις υπολογιστή. Κατά τον Γιαν Κουϊλενστιέρνα, τα κοινά με τον πόλεμο είναι πάρα πολλά. Όπως έχει πει στον Guardian, το σκάκι «περιλαμβάνει μία μάχη θέλησης, και περιέχει αυτά που έχουν χαρακτηριστεί τα βασικά στοιχεία της μάχης- το να χτυπάς, να κινείσαι και να προστατεύεις». Παράλληλα, ο Τζέισον Σολτς, επικεφαλής των Αυστραλών ερευνητών, σημείωνε ότι η μελέτη του σκακιού και άλλων παιχνιδιών μπορεί να επιτρέψει στους μελετητές/ ερευνητές να εξαφανίσουν ένα μέρος της σύγχυσης που χαρακτηρίζει ένα πεδίο μάχης και να εντοπίσουν τους βασικούς παράγοντες που είναι απαραίτητοι για τη νίκη.