Ο Adi Nes είναι ένας από τους πιο σημαντικούς και αναγνωρισμένους φωτογράφους του Ισραήλ. Οι φωτογραφίες του χαρακτηρίζονται από το προκλητικό τους στοιχείο, την λεπτομερή σκηνοθεσία τους (γνωστή και ως stage photography) καθώς και τη διαρκή αναζήτηση ταυτότητας -πολιτιστικής, φυλετικής, σεξουαλικής. Ανοιχτά ομοφυλόφιλος και πατέρας τεσσάρων παιδιών, ο Nes απεικονίζει μέσα από τη δουλειά του το τι σημαίνει να είσαι gay πολίτης του Ισραήλ και πώς ορίζεται ο ανδρισμός μέσα σε αυτό το πλαίσιο.
Τα έργα του είναι κυρίως ενότητες φωτογραφιών που κάθε μία περιστρέφεται γύρω από μια κεντρική θεματική, ενώ όλες τους αντλούν στοιχεία από ιστορικά έργα τέχνης και εμπνέονται από αυτά. Για την ακρίβεια, ένα από τα διασημότερα έργα του είναι βασισμένο στο «The Last Supper» του Leonardo da Vinci -μόνο που στη θέση του Χριστού και των μαθητών του έβαλε 14 Ισραηλινούς νεαρούς ντυμένους ως στρατιώτες. Κάθε φωτογραφική σειρά του παίρνει τέσσερα με πέντε χρόνια για να ολοκληρωθεί, καθώς πέρα από τη συμμετοχή των μοντέλων και των εκάστοτε βοηθητικών συνεργείων, ο Nes είναι «μια εταιρεία παραγωγής ενός ατόμου», όπως σχολιάζει χιουμοριστικά ο ίδιος.
Συναντηθήκαμε στο καφέ ενός ξενοδοχείου στο κέντρο της Αθήνας, μια μέρα μετά τα επίσημα εγκαίνια της έκθεσής του «Biblical Stories», στα πλαίσια του Athens Photo Festival, για να μιλήσουμε για τη δουλειά του, τη διαδικασία που ακολουθεί, την σχέση του με την Ελλάδα αλλά και το πώς είναι να είσαι ομοφυλόφιλος στο Ισραήλ.
The Last Supper από τη σειρά The Soldiers
Πώς ξεκίνησες να ασχολείσαι με τη φωτογραφία;
Βασικά έγινε κατά λάθος. Ήμουν πολύ δημιουργικό άτομο όταν ήμουν μικρός και όταν τελείωσα τη 2χρονη θητεία μου στην αεροπορία ως ελεγκτής εναέριας κίνησης ήθελα να ξεκινήσω κάτι δημιουργικό από το οποίο θα μπορούσα και να ζω. Όπως η γραφιστική ή το βιομηχανικό σχέδιο ή η αρχιτεκτονική. Δεν σκέφτηκα ποτέ τη φωτογραφία. Όταν μπήκα στο πανεπιστήμιο ήμουν τόσο μπερδεμένος που, στη φόρμα μαθημάτων που μας έδωσαν τσέκαρα κατά λάθος το κουτάκι της φωτογραφίας. Και έμεινα έκπληκτος όταν με κάλεσαν για συνέντευξη. Δεν είχα καν πορτφόλιο με φωτογραφίες, οπότε πήγα με τα σκίτσα μου και, παραδόξως, με δέχτηκαν. Και κάπως έτσι ξεκίνησα.
Untitled (Jacob and Esau) από τη σειρά Biblical Stories
Τα έργα σου αντλούν πολλά στοιχεία από την ιστορία της τέχνης και του παγκόσμιου πολιτισμού. Πώς αποφάσισες να συνδυάσεις αυτά τα στοιχεία στις φωτογραφίες και ποια είναι η εννοιολογική σημασία τους σε αυτές;
Ξεκίνησα τη φωτογραφία σε μια εποχή που ο μεταμοντερνισμός ήταν πολύ δημοφιλής και η δουλειά του μεταμοντερνισμού είναι να παίρνει στοιχεία από την τέχνη και από τις διάφορες κουλτούρες. Οπότε έγινε αναπόσπαστο κομμάτι του ύφους μου. Επίσης, κάνω stage photography (στημένη, σκηνοθετημένη φωτογραφία, όχι αυθόρμητη), της οποίας αυτό είναι χαρακτηριστικό. Δεν είμαι φωτορεπόρτερ, χτίζω τη δική μου πραγματικότητα.
Για πολλά χρόνια ασχολούμουν με την ελληνική μυθολογία και το χριστιανισμό. Ήταν παράξενο για μένα που δεν ξεκίνησα από τον Ιουδαϊσμό, με τον οποίο είμαι πιο στενά συνδεδεμένος. Και όσο το σκεφτόμουν, συνειδητοποίησα πως μερικές φορές πρέπει να πας μακριά για να βρεις τον εαυτό σου. Στην πραγματικότητα, τελικά, δεν με απασχολούσαν τόσο ως ιδέες όσο ο τρόπος με τον οποίο απεικονίζονται στην τέχνη. Ψάχνω για την απεικόνιση που θα αναγνωρίσει ο θεατής μέσα από την τέχνη.
Οι φωτογραφίες σου είναι προσεκτικά στημένες μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια, σαν κάδρα από ταινία. Ταυτόχρονα όμως, παρά το στιλιζάρισμα τους, αποπνέουν και ένα βαθύ συναίσθημα. Μπορείς να μου περιγράψεις τη διαδικασία που ακολουθείς όταν ξεκινάς μια νέα φωτογραφική σειρά;
Η διαδικασία που ακολουθώ ξεκινά πάντα με ανοιχτά όρια, τα οποία στενεύουν και μετά πάλι ανοίγουν και ξαναστενεύουν. Συνήθως επιλέγω ένα «κάδρο», μια ιστορία γύρω από την οποία θα περιστρέφεται όλη η σειρά φωτογραφιών. Συνήθως σχεδιάζω ένα storyboard για κάθε νέα δουλειά. Ο καλύτερος τρόπος για να καταλάβω τι κάνω είναι να σκεφτώ ως κινηματογραφιστής. Είμαι, όμως, ένας άνθρωπος που λειτουργεί ως ένα ολόκληρο συνεργείο παραγωγής, αναλαμβάνω όλους τους ρόλους -από το σενάριο και τη σκηνοθεσία μέχρι τα σκηνικά, το make-up και τον οδηγό που μεταφέρει ηθοποιούς και εξοπλισμό. Όσο πλησιάζω στην ημέρα της κάθε φωτογράφησης όλο και περισσότεροι άνθρωποι εμπλέκονται σε αυτήν, φτάνουμε να είμαστε δεκαπέντε άτομα πίσω από τον φακό, και όταν τελειώνει όλοι επιστρέφουν σπίτια τους. Μετά από λίγους μήνες τους καλώ πάλι για να έρθουν στην επόμενη φωτογράφηση. Για παράδειγμα η σειρά της Βίβλου, που περιέχει 14 φωτογραφίες, μου πήρε πέντε χρόνια για να την ολοκληρώσω.
Untitled (Elijah) από τη σειρά Biblical Stories
Η σειρά «Biblical Stories», η οποία και παρουσιάζεται στο ελληνικό κοινό αυτές τις μέρες, είναι ίσως από τις πλέον γνωστές σου. Ο θεατής, πέρα από τις εμφανείς αναφορές στο Χριστιανισμό, εκτίθεται σε μια μεγάλη γκάμα σοβαρών κοινωνικών ζητημάτων: πολιτική, άστεγοι, εθνική ταυτότητα. Μίλησέ μου λίγο για τον τρόπο που δούλεψες πάνω σε αυτή τη σειρά.
Πιστεύω πως υπάρχει μια περίοδος στη ζωή κάθε ατόμου όπου περνά μια κρίση ταυτότητας -εκεί γύρω στην ηλικία των 35-40. Η περίοδος αυτή για εμένα ήταν η εποχή του Millennium, όταν και το Ισραήλ πλήγηκε από την οικονομική κρίση. Για πολύ καιρό λοιπόν βίωνα τα επακόλουθα της κρίσης στη χώρα μου, πάλευα για τη δουλειά μου μέχρι που έμεινα άνεργος, χώρισα με τον σύντροφό μου έπειτα από μια πολύχρονη σχέση και έφτασα να βρίσκομαι μόνος στον κόσμο, χωρίς δουλειά, χωρίς διαμέρισμα, χωρίς κάποιον να με νοιάζεται, χωρίς τίποτα. Και αναρωτήθηκα γιατί κάθομαι στο Ισραήλ όταν μπορώ άνετα να μετακομίσω στην Νέα Υόρκη όπου συνεργάζομαι ήδη με μια γκαλερί, ή στην Ευρώπη όπου έχω μια γκαλερί στο Παρίσι; Συνειδητοποίησα λοιπόν ότι δεν μπορώ να φύγω από το Ισραήλ λόγω των στοιχείων ταυτότητας που έχει η τέχνη μου. Δεν μπορώ να τραβήξω φωτογραφίες Ισραηλινών έξω από το Ισραήλ. Και τα Εβραϊκά δεν είναι μόνο η γλώσσα που μιλάω, είναι κομμάτι της κληρονομιάς μου.
Εκείνη την περίοδο ξεκίνησα και τη δημιουργία του «Biblical Stories». Η κεντρική ιδέα ήταν η Βίβλος και για πρωταγωνιστές επέλεξα άστεγους ανθρώπους. Γιατί άστεγους; Γιατί κοιτάζοντας γύρω μου, τους ανθρώπους της γενιάς μου, ανακάλυψα πως υπήρχε μια μεγάλη ομάδα νεαρών Ισραηλινών που έψαχναν τρόπο να δραπετεύσουν από το Ισραήλ, προς Αμερική ή Ευρώπη. Και συνειδητοποίησα πως δεν ήμουν μόνο εγώ, ήταν ολόκληρο το Ισραήλ που περνούσε κρίση ταυτότητας. Οπότε, αν τα εβραϊκά είναι η σπονδυλική στήλη της δικής μου ταυτότητας, ποια είναι η ρίζα της ταυτότητας του Ισραήλ; Ίσως να είναι η Βίβλος αυτή που μας κρατά ενωμένους με τη χώρα μας, οι ιστορίες της. Κάπως έτσι η Βίβλος έγινε το κεντρικό θέμα της επόμενης του «Biblical Stories». Και από τη στιγμή που ένιωθα «άστεγος» ο ίδιος, αποφάσισα οι πρωταγωνιστές αυτής της σειράς να είναι οι άστεγοι άνθρωποι.
Untitled (David & Jonathan) από τη σειρά Biblical Stories
Οπότε έχουμε το θέμα της εθνικής ταυτότητας, της σεξουαλικής ταυτότητας, του κοινωνικού περίγυρου, της οικονομίας, της θρησκείας και κάθε πιθανή προέκταση αυτών. Πώς ενσωματώνεις όλα αυτά τα στοιχεία στη δουλειά σου; Και πόσο αναγκαία είναι για εσένα αυτή η ενσωμάτωση;
Για πολλά χρόνια ασχολούμουν με τον ανδρισμό. Ξεκίνησα να κάνω τέχνη από την προσωπική μου οπτική γωνία, από το γεγονός πως είμαι ένας άντρας, ένας Ισραηλινός και ασχολούμουν με αυτά τα δύο στοιχεία. Στην πορεία όμως κατάλαβα πως υπάρχουν αρκετές πτυχές σε αυτό που είμαι και κάνω που αντικατοπτρίζουν διάφορες προσωπικότητες μέσα μου. Μιλήσαμε πριν για την ταυτότητα και δεν είμαι μόνο Ισραηλινός και Εβραίος, είμαι και ομοφυλόφιλος οπότε άρχισα να ασχολούμαι με την ομοφυλοφιλία και τα θέματα της gay κοινότητας. Οι γονείς μου ήταν μετανάστες που ήρθαν στο Ισραήλ από το Ιράν, είμαι Ιρανός και από τις δύο πλευρές οπότε ασχολούμαι και με θέματα εθνικότητας.
Νομίζω πως δεν υπάρχει μια φωνή, ένα χρώμα, μια πτυχή που να μπορεί να τα καλύψει όλα. Κάπου μπορώ να είμαι πιο Εβραίος, κάπου αλλού -όπως εδώ- πιο καλλιτέχνης, στην πατρίδα μου μπορώ να συμπεριφέρομαι ως ντόπιος, αλλού μπορώ να είμαι πιο gay. Μπορώ να δυναμώνω την ένταση κάθε «καναλιού» αναλόγως με το που βρίσκομαι. Είναι πολύ πιο ενδιαφέρον να ζεις έτσι, αλλά και η τέχνη γίνεται πιο ενδιαφέρουσα με αυτόν τον τρόπο γιατί ο καθένας την εκλαμβάνει από διαφορετική σκοπιά. Έτσι, όταν η τέχνη σου είναι πολυεπίπεδη, απευθύνεται και σε πολύ περισσότερα άτομα παγκοσμίως. Είναι συναρπαστικό το ότι δε χρειάζεται να είμαι ένα άτομο.
Untitled (Abraham & Isaac) από τη σειρά Biblical Stories
Πρόσφατα το PlanetRomeo διεξήγαγε μια μεγάλη έρευνα σχετικά με την ευημερία της LGBT κοινότητας σε διάφορα μέρη του κόσμου. Το Ισραήλ ήρθε 7ο στην παγκόσμια κατάταξη των χωρών με τους πιο ευτυχισμένους gay ανθρώπους. Ποια είναι η προσωπική σου εμπειρία στο συγκεκριμένο θέμα;
Κοίτα το Ισραήλ γενικά και το Τελ Αβίβ ειδικότερα, έχουν έναν πολύ ανοιχτό, δημοκρατικό χαρακτήρα και μια πιο «δυτικοποιημένη» κουλτούρα. Το Ισραήλ ξέρει πώς να δραπετεύει από την πραγματικότητα, η «απόδραση» γενικότερα είναι χαρακτηριστικό της ισραηλινής ταυτότητας.
Στην gay κουλτούρα πιο συγκεκριμένα η ανάγκη να δραπετεύεις είναι ξεκάθαρη. Όταν συγκρίνω λοιπόν την gay κοινότητα του Ισραήλ με τους gay σε άλλα μέρη του κόσμου, δεν νομίζω πως έχουμε κάποιο λόγο να παραπονούμαστε. Όταν ήμουν φοιτητής ήμουν αυτό που λέμε «μέσα στη ντουλάπα». Και τώρα, 20 χρόνια μετά, η πραγματικότητα έχει αλλάξει δραματικά. Είμαι ένας περήφανος πατέρας τεσσάρων παιδιών, όλα τους μέσω παρένθετης μητέρας, υπάρχουν πολλά gay ζευγάρια στο Ισραήλ με παιδιά, τα ΜΜΕ μας δίνουν βήμα για να εκφραζόμαστε και να επικοινωνούμε τις απαιτήσεις μας, η χώρα μας αποδέχεται. Νιώθουμε πραγματικά καλά στην καθημερινότητά μας, ειδικά στο Τελ Αβίβ. Είμαι σίγουρος πως υπάρχει ακόμα χώρος για πρόοδο και πως η κατάσταση στο Τελ Αβίβ είναι μάλλον καλύτερη από αυτή που επικρατεί σε άλλα μέρη του Ισραήλ όπου τα πράγματα ίσως είναι πιο δύσκολα για τους gay. Πιστεύω όμως πως η ευνοϊκή αντιμετώπιση που έχουμε στο Τελ Αβίβ είναι ένα σημαντικό σημείο εκκίνησης για να βελτιώσουμε τα πράγματα στο μέλλον.
Untitled (Hagar) από τη σειρά Biblical Stories
Με τι ασχολείσαι αυτή την περίοδο και ποια είναι τα σχέδιά σου για το μέλλον;
Παρουσίασα το τελευταίο μου έργο «Villagers» πέρυσι, και τώρα έχω ξεκινήσει να ασχολούμαι με μια νέα σειρά φωτογραφιών γύρω από ένα ταξίδι που ξεκινά κανονικά αλλά στην πορεία η ομάδα διασπάται, οι ταξιδιώτες απομονώνονται και οι πορείες τους αλλάζουν. Κατά μία έννοια το ταξίδι αυτό αντικατοπτρίζει όσα αισθάνομαι για το έθνος μου, που ξεκίνησε με όνειρα και ελπίδα και ξαφνικά η πραγματικότητα και τα προβλήματά της παρενέβησαν και έφεραν διάσπαση στον κόσμο, έβαλαν τις μειονότητες στην άκρη και μας έκαναν να ξεχάσουμε αυτό το όνειρο και τα ιδανικά που είχαμε όταν ξεκινήσαμε το ταξίδι μας. Είμαι όμως ακόμα στην αρχή της δουλειάς και πιστεύω πως στην πορεία θα αλλάξει αρκετά.
Τέλος, τι θα επιθυμούσες, ιδανικά, να εκλάβει το ελληνικό κοινό μέσα από τη δουλειά σου; Ποια είναι τα μηνύματα που θα ήθελες να τους περάσεις μέσα από τις φωτογραφίες σου;
Καταρχάς είμαι ιδιαίτερα ενθουσιασμένος που παρουσιάζω τα έργα μου στην Αθήνα, καθώς ασχολούμαι πολλά χρόνια με την ελληνική κουλτούρα στη δουλειά μου, τους μύθους, τον πολιτισμό και την τέχνη της Ελλάδας. Νιώθω, κατά έναν τρόπο, σαν να επιστρέφω σπίτι. Οπότε πιστεύω πως είναι ένα από τα καλύτερα μέρη που θα μπορούσα να εκθέσω τη δουλειά μου. Επίσης, θεωρώ πως το ελληνικό κοινό μπορεί να καταλάβει καλύτερα τις ιστορίες της σειράς «Biblical Stories» καθώς υπάρχει ένα αρκετά παρόμοιο κλίμα με αυτό του Ισραήλ εδώ, ώστε το κοινό να κατανοήσει καλύτερα τον συμβολισμό των φωτογραφιών μου.
Ο κόσμος βρίσκεται σε μια περίοδο συνεχούς αλλαγής και θέλω να πιστεύω πως οι φωτογραφίες μου θα μπορέσουν να επικοινωνήσουν στους θεατές πως υπάρχουν κάποια προβλήματα που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε. Το να δείχνεις ανθρωπιά απέναντι στους άλλους, στις μειονότητες -στους ηλικιωμένους, στους φτωχούς, στους gay, στους μετανάστες κ.ο.κ.- δεν είναι μόνο η βάση της Βίβλου, αλλά και η βάση στην οποία στηρίζεται η τέχνη.
O Adi Nes από τον Andy Levy-Ajzenkopf
Η σειρά «Biblical Stories» του Adi Nes παρουσιάζεται στα πλαίσια του Athens Photo Festival.
Έως τις 26 Ιουλίου, Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138 & Ανδρονίκου, τηλ: 210 3453111