Ελάχιστοι είναι αυτοί οι οποίοι δεν έχουν δει το κινηματογραφικό έπος (αν και με ουκ ολίγες ιστορικές ανακρίβειες) «Braveheart», με σκηνοθέτη και πρωταγωνιστή τον Μελ Γκίμπσον, βασισμένο στη ζωή του Σκωτσέζου επαναστάτη Γουίλιαμ Γουάλας. Η φιγούρα του Σκωτσέζου μαχητή της ελευθερίας με τα χαρακτηριστικά του διάσημου ηθοποιού έχει μείνει χαραγμένη στις μνήμες των σινεφίλ και μη, ως ρομαντικό σύμβολο του αγώνα ενός λαού για την ανεξαρτησία.
Ο Γουάλας αποτελεί έναν από τους διασημότερους ηγέτες των πολέμων κατά των Άγγλων για την ανεξαρτησία της Σκωτίας και εκτελέστηκε πριν από 710 ακριβώς χρόνια, στις 23 Αυγούστου 1305, στο Λονδίνο. Θεωρείται ότι προερχόταν από οικογένεια ευγενών, αν και όχι ιδιαίτερα «υψηλόβαθμων»- γενικότερα λίγα είναι γνωστά για την καταγωγή του, και πιστεύεται ότι η προέλευση του επωνύμου του είναι ουαλική.
Ο Γουίλιαμ Γουάλας μεγάλωσε στη Σκωτία κατά την βασιλεία του Αλεξάντερ του 3ου, η οποία χαρακτηρίστηκε από ειρήνη και οικονομική σταθερότητα, μέχρι τον θάνατό του το 1286. Διάδοχος ήταν η εγγονή του Μάργκαρετ, η οποία όμως ήταν ακόμα σε παιδική ηλικία και βρισκόταν στη Νορβηγία. Η Μάργκαρετ αρρώστησε και πέθανε επιστρέφοντας στη Σκωτία, οπότε και άρχισε ο αγώνας της διαδοχής, που είχε ως αποτέλεσμα – προ του φάσματος εμφυλίου- την εμπλοκή του βασιλιά της Αγγλίας, Εδουάρδου του 1ου, κατόπιν πρόσκλησης από τη σκωτσέζικη αριστοκρατία.
Ο Εδουάρδος αναδείχτηκε σε ρυθμιστή των δρώμενων στη Σκωτία, εγκαθιστώντας ως βασιλιά της Σκωτίας τον Τζων Μπάλιολ, τον οποίο και κατέστησε «μαριονέτα» του. Ο Μπάλιολ προσπάθησε να αποτινάξει το καθεστώς υποτέλειάς του το 1296, αλλά ο Εδουάρδος επενέβη στρατιωτικά και λεηλάτησε το Μπέργουϊκ-Απόν-Τουΐντ και νικώντας τους Σκωτσέζους στη μάχη του Ντάνμπαρ- εξαναγκάζοντας τον Τζων σε παραίτηση.
Το «άστρο» του Γουίλιαμ Γουάλας άρχισε να αναδεικνύεται το 1297, με την εκτέλεση του Γουίλιαμ ντε Χέσελριγκ, σερίφη του Λανάρκ. Ο Γουάλας θεωρείται ότι είχε στρατιωτική εμπειρία και, σύμφωνα με κάποιες αναφορές, ήταν ιδιαίτερα γιγαντόσωμος.
Στη συνέχεια, ένωσε τις δυνάμεις του με τον Γουίλιαμ Χάρντι, Λόρδο του Ντάγκλας, και επέδραμαν μαζί στο Σκόουν, ενώ παράλληλα λάμβαναν χώρα και άλλες εξεγέρσεις στη Σκωτία (όπως του Άντριου Μόρεϊ, στα βόρεια). Ωστόσο, η επανάσταση δέχτηκε πλήγμα όταν κάποιοι ευγενείς δήλωσαν υποταγή στους Άγγλους στο Ιρβάιν. Παρόλα αυτά, ο Γουάλας και ο Μόρεϊ συνέχισαν τις επαναστάσεις τους, με τον Γουάλας να χρησιμοποιεί το δάσος του Έτρικ ως βάση για επιδρομές. Ο Γουάλας και ο Μόρεϊ ένωσαν τις δυνάμεις τους και στη συνέχεια αντιμετώπισαν τις δυνάμεις του Εδουάρδου στις 11 Σεπτεμβρίου του 1297, στη μάχη της Γέφυρας του Στέρλινγκ, συντρίβοντας τον αγγλικό στρατό, αν και οι Σκωτσέζοι ήταν κατά πολύ κατώτεροι αριθμητικά. Στη μάχη σκοτώθηκε και ο Χιου Κρέσινγκχαμ, θησαυροφύλακας του Εδουάρδου στη Σκωτία, το πτώμα του οποίο στη συνέχεια έγδαραν και έκοψαν σε μικρά κομμάτια- «αποδείξεις» της νίκης. Σημειώνεται ότι ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τακτικές του Γουάλας, ο οποίος απέρριψε τη συμβατική φιλοσοφία της «έντιμης μάχης», εκμεταλλευόμενος τη μορφολογία του εδάφους και αναλαμβάνοντας τολμηρές πρωτοβουλίες.
Ο Γουάλας και ο Μόρεϊ έλαβαν τον τίτλο του Φύλακα του Βασιλείου της Σκωτίας εκ μέρους του Τζων Μπάλιολ, ωστόσο ο Μόρεϊ πέθανε αργότερα από τα τραύματά του. Ο Γουάλας στη συνέχεια συνέχισε τις επιδρομές στη βόρεια Αγγλία και χρίστηκε ιππότης.
Ωστόσο η αγγλική απειλή σε καμιά περίπτωση δεν είχε εξαλειφθεί, με τον Εδουάρδο να προβαίνει σε δεύτερη εισβολή στην Σκωτία τον Απρίλιο του 1298. Ο Γουάλας, αξιοποιώντας τη γνωστή σκωτσέζικη τακτική του «schiltron» (κυκλική φάλαγγα δορατοφόρων-«σκαντζόχοιρος»), που είχε δώσει τη νίκη και στο Στέρλινγκ, αντιμετώπισε τους Άγγλους στο Φόλκερκ, ωστόσο ο στρατός του Εδουάρδου χρησιμοποίησε εναντίον των Σκωτσέζων μεγάλο αριθμό Ουαλών τοξοτών, που χειρίζονταν το φονικό μακρύ τόξο (longbow), προκαλώντας σημαντικές απώλειες στις τάξεις της σκωτσέζικης δύναμης. Ακολούθησε επίθεση του βαρέος αγγλικού ιππικού που έτρεψε σε φυγή τους Σκωτσέζους τοξότες, ενώ το σκωτσέζικο ιππικό αποσύρθηκε, καθώς ήταν κατά πολύ κατώτερο του αγγλικού. Ακολούθησε επίθεση κατά των σκωτσέζικων schiltron, που είχε αποτέλεσμα τη διάσπαση και συντριβή τους – αν και με μεγάλες απώλειες για το αγγλικό ιππικό.
Ο Γουάλας διέφυγε, ωστόσο η φήμη του είχε πληγεί βαρύτατα και τον Σεπτέμβριο του 1298 παραιτήθηκε από τον τίτλο του Φύλακα της Σκωτίας, τον οποίο και ανέλαβαν ο Ρόμπερτ Μπρους (μέλλων βασιλιάς) και ο Τζων Κόμιν, ανηψιός του Τζων Μπάλιολ. Για ένα διάστημα ο Γουάλας εξαφανίστηκε, και θεωρείται ότι ενδεχομένως να βρέθηκε στη Γαλλία, ζητώντας τη βοήθεια του βασιλιά Φιλίππου του 4ου. Σε κάθε περίπτωση, το 1304 ήταν πίσω στη Σκωτία, πραγματοποιώντας επιδρομές εναντίον των Άγγλων. Αιχμαλωτίστηκε στις 5 Αυγούστου 1305 μετά από προδοσία του Τζων ντε Μέντεϊθ, Σκωτσέζου ιππότη πιστού στον Εδουάρδο. Μεταφέρθηκε στο Λονδίνο και δικάστηκε για προδοσία και κτηνωδίες σε βάρος πολιτών. Ο ίδιος απάντησε ότι δεν ήταν ένοχος προδοσίας απέναντι στον Εδουάρδο, καθώς βασιλιάς του ήταν ο Τζων Μπάλιολ και εκτελέστηκε μετά από τρομερά βασανιστήρια. Το κεφάλι του τοποθετήθηκε σε λόγχη στη γέφυρα του Λονδίνου.
Ρόμπερτ Μπρους: Η Σκωτία στο απόγειο της δόξας της
Ωστόσο, το όνειρο της σκωτσέζικης ανεξαρτησίας δεν είχε πεθάνει, και για αυτό φρόντισε ο Ρόμπερτ Μπρους, που ανέλαβε τον σκωτσέζικο θρόνο το 1306, στο Σκόουν. Αν και ο Μπρους ηττήθηκε αρχικά από τους Άγγλους, επέστρεψε δριμύτερος το 1307, συντρίβοντας έναν αγγλικό στρατό στο Λάουτεν Χιλ και διεξάγοντας ανταρτοπόλεμο, ενώ παράλληλα εξόντωνε τους άλλους Σκωτσέζους διεκδικητές του θρόνου. Συνεχίζοντας τη μάχη του για τον θρόνο, έφερε τη Σκωτία στο απόγειο της δόξας της, τσακίζοντας τον στρατό του Εδουάρδου του 2ου στη μάχη του Μπάνοκμπερν και εν τέλει καθιερώνοντας το ανεξάρτητο βασίλειο της Σκωτίας το 1327.