Όταν πριν λίγες μέρες ο Έλληνας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας θέλησε να μας θυμίσει ότι τα hot spots- κι ας θυμίζει η δημιουργία τους το κτίσιμο του γιοφυριού της Άρτας...- θα λειτουργήσουν εντέλει, επέλεξε να επισκεφτεί τη Χίο. Η πολιτική είναι καταρχήν τέχνη επικοινωνιακή- η Χίος δεν επιλέχθηκε τυχαία σαν τοπόσημο και «φόντο» της επίσκεψης. Από τις αρχές του καλοκαιριού του απερχόμενου 2015 το νησί ήταν δεύτερο, μετά τη Μυτιλήνη, στις προσφυγικές ροές που υποδέχονταν καθημερινά. Και οι άνθρωποι συνεχίζουν να διασχίζουν τη θάλασσα από τις απέναντι ακτές- ακόμα και αυτές τις χειμωνιάτικες μέρες (και νύχτες) όταν οι άνεμοι κοπάζουν εκατοντάδες καταφτάνουν μέσα σε κατάφορτα πλεούμενα. Κι όμως, η Χίος, οι κάτοικοί της και οι πρόσφυγες, ελάχιστα απασχόλησε τα ελληνικά και διεθνή ΜΜΕ, όταν εικόνες από άλλα ελληνικά νησιά κατέκλυζαν την παγκόσμια ειδησεογραφία.
Φτάνοντας στο νησί, τίποτα στην πρώτη εικόνα της καθημερινότητας στο λιμάνι και την πόλη δεν περιγράφει την πραγματικότητα μιας μικρής κοινωνίας όπου ανέστιοι, κουρασμένοι και φοβισμένοι άνθρωποι καταφεύγουν εκεί μαζικά. Ούτε αυτό είναι τυχαίο όμως- η τοπική κοινωνία είναι ανοιχτή και διαχρονικά εξωστρεφής, με βλέμμα προς την θάλασσα και ανοιχτό μυαλό, ενώ στην τωρινή συγκυρία έχει εκλέξει μια δημοτική αρχή προοδευτική, ταυτόχρονα ανθρωποκεντρική και τεχνοκρατική.
Διαβάστε επίσης:
Δήμαρχος Χίου: Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να διευκολύνουμε και να βοηθήσουμε τους πρόσφυγες
Στη Χίο, ακόμα και το καλοκαίρι, όταν οι προϋπάρχουσες (αστυνομικές) «δομές» στο Μυρσινίδι, ήδη προβληματικές, ξεπέρασαν τα (στενά) όριά τους, χρησιμοποιήθηκε ο Δημοτικός Κήπος για την φιλοξενία των προσφύγων και κανείς δεν κοιμήθηκε στο δρόμο. Από τις αρχές του Νοέμβρη, άνοιξε ο προσφυγικός καταυλισμός στη Σούδα και η κατάσταση βελτιώθηκε ακόμα περισσότερο- δίχως αυτό να σημαίνει ότι είναι ιδανική. Την Τρίτη, 22 Δεκεμβρίου, η Frontex ανακοίνωσε πως θα αποσύρει τα στελέχη της από τον χώρο πρώτης καταγραφής των προσφύγων στα Ταμπάκικα, σε ένα εγκαταλειμμένο χώρο κατεργασίας δερμάτων, λόγω αυξημένης παρουσίας αμίαντου στην οροφή από ελενίτ... Τα βρέφη και τα παιδιά θα σταματήσουν να κυκλοφορούν σε αυτόν τον ακατάλληλο χώρο όταν ολοκληρωθούν οι απαραίτητες εργασίες πολλαπλών παρεμβάσεων στο παλιό εργοστάσιο της ΒΙΑΛ, που επιλέχτηκε για να στεγάσει το hot spot της Χίου. Σκοπός είναι να πραγματοποιείται εκεί η καταγραφή και ταυτοποίηση των προσφύγων και μεταναστών, όπως και η προσωρινή φιλοξενία τους- που θα κυμαίνεται από 48- 72 ώρες. Προς το παρόν εξακολουθούν να καταγράφονται στα Ταμπάκικα και να διαμένουν στο camp της Σούδας. Την παρουσία τους στην πόλη της Χίου- στην ενδοχώρα είναι ανύπαρκτη- δεν την αντιλαμβάνεσαι παρά μόνο στην προκυμαία όταν φτάνει το πλοίο της γραμμής.
Ταμπάκικα- κέντρο καταγραφής.
Η πρώτη εικόνα δεν είναι καλή- ο χώρος είναι εμφανώς ακατάλληλος. Από την άλλη, η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια της απόστασης, ούτε των οικονομικών πόρων, που χώρες σαν τη Γερμανία θεωρούν μάλλον δεδομένη... Σε ένα ρημαγμένο από τον χρόνο, περίκλειστο «υπόστεγο», εκατοντάδες πρόσφυγες περιμένουν να ταυτοποιηθούν, να δώσουν δακτυλικά αποτυπώματα, να καταγραφούν τα στοιχεία τους και να πάρουν το πρώτο «χαρτί» της παραμονής τους στην Ελλάδα- οι μήνες της διάρκειάς του εξαρτώνται από τη χώρα καταγωγής και την αναγνώριση ή όχι της προσφυγικής ιδιότητας. Παρά τα προβλήματα της εγκατάστασης, η ατμόσφαιρα δεν είναι αρνητικά φορτισμένη. Ο ανθρώπινος παράγοντας είναι σημαντικότερος των ελλείψεων και αδυναμιών του συστήματος και των υποδομών- και βρίσκονται εδώ, βάζοντας “boots on the ground”, στο «πεδίο» των Ταμπάκικων, δεκάδες εθελοντές και στελέχη, οργανώσεων και ΜΚΟ, διερμηνείς (της «Μετάδρασης»), αστυνομικοί και λιμενικοί στη διαδικασία των αποτυπωμάτων, όλοι τους με διάθεση να βοηθήσουν.
Στον χώρο υπάρχουν εκατοντάδες πρόσφυγες και μετανάστες- παρέες νέων ανδρών ή μεγάλες οικογένειες, με βρέφη, παιδιά, κάποιες και με ηλικιωμένους μαζί τους. Οι περισσότεροι είναι από τη Συρία- αυτοί μαζί με τους Ιρακινούς και τους Σύριους θα καταγραφούν ως πρόσφυγες, με ότι αυτό συνεπάγεται για τη συνέχεια του ταξιδιού τους προς την βόρεια Ευρώπη. Οι υπόλοιποι, Άραβες από τις χώρες του Μαγκρέμπ (βόρεια Αφρική) ή της Μέσης Ανατολής, Ιρανοί, Πακιστανοί... θα έχουν πιο δύσκολη πρόσβαση στη «νέα ζωή» τους στην Ευρώπη. Κυκλώματα διακινητών θα αναλάβουν να «γεμίσουν το κενό», να «εξυπηρετήσουν» αυτούς τους ανθρώπους, με το αζημίωτο. Δεν υπάρχει επικερδέστερος συνεταίρος σε αυτή την κίνηση και τελικά στοχευμένη αποταμίευση μαύρου χρήματος από τις πρόχειρα περιοριστικές ντιρεκτίβες... Στην ουρά για την είσοδο στο σημείο όπου γίνεται το “screening” μιλάω στα όρθια με μια παρέα νέων από την Αλγερία- εντελώς δυτικότροποι, ανυπομονούν- «να τελειώσουμε με τη γραφειοκρατία και να ζήσουμε στη Γαλλία».
«Δεν φεύγουμε από τον πόλεμο», μου λένε. «Από τη φτώχεια και την ανεργία θέλουμε να ξεφύγουμε, να ζήσουμε σε ένα καλύτερο περιβάλλον από κάθε άποψη. Τα τελευταία χρόνια και οι Έλληνες αυτό δεν θέλετε;», με ρωτάει ο Νασίρ.
Μια μαυροφορεμένη γιαγιά με μαντίλα έχει βγει από την ουρά- τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς της «κρατάνε» και τη δική της θέση ενώ μετατοπίζονται βήμα βήμα. Μόλις την κοιτάω, αμέσως προσπαθεί να επικοινωνήσει, μου «ανοίγει κουβέντα» στα αραβικά (που δεν κατέχω) αλλά με τις εκφραστικές, χαρούμενες και εντασιακές, χειρονομίες του ανθρώπου που γλίτωσε παρά τρίχα. Είναι παγκόσμια αυτή η «διάλεκτος», κοινή όσο και πανανθρώπινη. Ζούσε σε προάστιο της Δαμασκού, φίλησε το χώμα όταν «πάτησε» τη στεριά στην Ελλάδα, ταξιδεύει μαζί με τα παιδιά και τα εγγόνια της, θέλουν να φτάσουν Γερμανία, όπως συγγενείς και φίλοι τους προηγήθηκαν. Μια μικρή, προσωπική και συνηθισμένη ιστορία- εκφρασμένη σαν παντομίμα πάθους για μια κανονική ζωή. Οι δικοί της μας κοιτάνε από την πολυάνθρωπη, αργοκίνητη ουρά- μειδιάζουνε, γελάνε, καμιά φορά «προσθέτει» κάποιος και από μιαν άγνωστη λεπτομέρεια...
Ένα τουριστικό λεωφορείο μόλις φτάνει. Παρκάρει στην πίσω πλευρά του κτιρίου- είναι γεμάτο οικογένειες και μικρά παιδιά. «Από τον Καρφά (παραλία κοντά στην πόλη) τους έφερα, είναι το τέταρτο δρομολόγιο που κάνω σήμερα», μου λέει ο οδηγός, δείχνοντάς μου και μερικά «ματσάκια» από χαρτονομίσματα διαφόρων εθνικοτήτων... τούρκικες λίρες, δολάρια, ευρώ με τα οποία οι πρόσφυγες πληρώνουν το εισιτήριό τους. «Το φετινό καλοκαίρι- και μέχρι σήμερα ακόμα- ούτε ξέρω πόσα δρομολόγια έκανα, πόσες χιλιάδες κόσμου μετέφερα. Δε σταματούσε να χτυπάει το τηλέφωνο μου για δουλειά»- όντως δεν κάνει τίποτα παράνομο, παρά μόνο τη δουλειά του, που είναι στα «φόρτε» της. Οι άνθρωποι που κατεβαίνουν από το όχημα είναι χαρούμενοι- μόλις βγήκαν στην ακτή, δυο βάρκες η μια μετά την άλλη. Και από την παραλία, αμέσως στο κέντρο καταγραφής- και από εκεί στον κοντινό καταυλισμό της Σούδας. Οι μητέρες αγκαλιάζουν τα παιδιά τους- μία νεαρή μάνα σηκώνει το μωρό της ψηλά στον αέρα, το πετά και το ξαναπιάνει. Ένας πατέρας κρατάει στα χέρια του ένα παιδί που μοιάζει να κοιμάται- μου ζητά να το φωτογραφίσω. «Ο μικρός μου είναι άρρωστος», μου λέει και ζητάει να τους βγάλω φωτογραφία. «Είμαστε Σύριοι, πρόσφυγες από τον πόλεμο. Θέλουμε την υποστήριξή σας». Τα μάτια του παιδιού είναι συνεχώς κλειστά.
Ο Δημήτρης Τσούχλης είναι ενεργό μέλος της συλλογικότητας «Λάθρα;», που δραστηριοποιείται από το 2001 στο προσφυγικό ζήτημα. «Τότε τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά. Η αρχή είχε γίνει με τους Κούρδους και Τούρκους πολιτικούς πρόσφυγες, τα επόμενα χρόνια ερχόντουσαν βάρκες με Αφγανούς, ή Αφρικανούς αλλά στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας πρωτοείδαμε βάρκα με σαράντα ανθρώπους επάνω...», μου λέει. Ο Τσούχλης είναι ένας ακτιβιστής υπέρ των προσφύγων με καλή γνώση και ψύχραιμη ματιά.
«Πως εξελίχθηκε λοιπόν το προσφυγικό φαινόμενο;», τον ρωτάω.
Μέχρι και πριν δυο χρόνια μια βάρκα την εβδομάδα μας κινητοποιούσε. Αυτό που συνέβη από τις αρχές του 2015, και όπως αυξητικά εξελίσσονταν μέχρι το καλοκαίρι, είναι πρωτόγνωρο. Η Χίος έφτασε να υποδέχεται 2.500 πρόσφυγες την ίδια μέρα.
Η «Λάθρα;» πως προσπαθεί διαχρονικά να συνδράμει όλους αυτούς τους ανθρώπους;
Παρεμβαίνοντας, όσον αφορά τις συνθήκες κράτησης, τα δικαιώματα των προσφύγων, τα αιτήματα ασύλου, τις ευάλωτες περιπτώσεις ανθρώπων, τα ασυνόδευτα ανήλικα.
Η ελληνική πολιτική διαχείριση των προσφυγικών ροών πως ακολούθησε την κλιμάκωση των προσφυγικών ροών;
Τα χρόνια μετά το 2005 «έδιναν κι έπαιρναν» οι «επαναπροωθήσεις» και η τότε κυβέρνηση είχε ονομάσει το δόγμα της «πολιτική ασφαλούς αποτροπής». Υπήρχε μια ασαφής εντολή οι βάρκες να μην περάσουν. Τη «βρωμοδουλειά» την έκανε η ΟΕΑ, που σαν υπηρεσία του Λιμενικού δεν υπάγεται στα κατά τόπους λιμεναρχεία αλλά απευθείας στον θάλαμο επιχειρήσεων- αυτοί υλοποιούσαν επιχειρησιακά την αποτροπή. Τυπικά εφάρμοζαν μια «προβλεπόμενη» διαδικασία «κλιμάκωσης» και ωθούσαν το «παράνομο» σκάφος προς τα πίσω- στην πράξη πνίγονταν άνθρωποι βάση τακτικών...
Τη «βρωμοδουλειά» την έκανε η ΟΕΑ, που σαν υπηρεσία του Λιμενικού δεν υπάγεται στα κατά τόπους λιμεναρχεία αλλά απευθείας στον θάλαμο επιχειρήσεων- αυτοί υλοποιούσαν επιχειρησιακά την αποτροπή
Καταγγελίες για χρήση βίας υπάρχουν;
Υπάρχει υπόθεση όπου καταγγέλθηκαν λιμενικοί για εικονικές εκτελέσεις και πνιγμούς- με σακούλες στο κεφάλι των προσφύγων και μέσα στο νερό...- πάνω στο σκάφος του λιμενικού για να αποκαλυφθεί ο διακινητής. Πρωτόδικα καταδικάστηκαν οι εμπλεκόμενοι, απαλλάχθηκαν όμως αργότερα.
Πριν τον καταυλισμό στη Σούδα πως ήταν η κατάσταση;
Στο Μυρσινίδι, από το 2011, επικρατούσε μια σύγχυση περί της ονομασίας του- κέντρο «κράτησης» ή «πρώτης υποδοχής»; Ίσως ήταν μια ακόμη ελληνική «σούπα», πάντως για εμάς η πόρτα ήταν κλειστή- έπρεπε να βάλουμε δικηγόρο για να μπούμε μέσα. Τουλάχιστον είχαμε κατορθώσει να παρακολουθούν τα παιδιά σχολείο.
Πως;
Αναλαμβάνοντας να τα πηγαίνουμε και να τα γυρίζουμε πίσω. Αυτή ήταν μια ωραία στιγμή... Συνολικά το Μυρσινίδι ήταν ένας άθλιος χώρος, διαλυμένος και ευτυχώς έκλεισε- γιατί ήταν καλύτερα να έμενες έξω παρά μέσα σ’ αυτόν.
Η τωρινή ελληνική πολιτική στο προσφυγικό;
Κοίτα, η ελληνική Πολιτεία εμφανίζεται διαρκώς ανέτοιμη. Πίσω από αυτή την ολιγωρία κρύβεται η συνθήκη ότι αυτοί οι άνθρωποι (πρόσφυγες) αποτελούν «πρόβλημα»- χρήματα κατά καιρούς έχουν δοθεί αρκετά αλλά οι αντίστοιχες δομές δε δημιουργήθηκαν. Το θεσμικό πλαίσιο οδηγούσε τους πρόσφυγες σε εξόντωση, ενώ επέτρεπε να γιγαντώνονται τα κυκλώματα διακίνησης και πλαστογραφίας.
Συνεχίζεται και επί ΣΥΡΙΖΑ αυτή η κεντρική πολιτική;
Το τελευταίο 8μηνο τα σύνορα έχουν ανοίξει αρκετά- ακόμα και την άνοιξη βέβαια είχαμε μαρτυρίες για αποτροπές, συνεχίζουν να συμβαίνουν διάφορα... αλλά όχι όπως επί Σαμαρά. Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει συμβάλλει σε μια μεγαλύτερη συμπάθεια της ελληνικής κοινωνίας προς τους πρόσφυγες- αλλά τα δύσκολα είναι μπροστά μας, αν κλείσουν τα βόρεια σύνορα.
Προσφυγικός καταυλισμός Σούδας.
Οι πρόσφυγες που καταλήγουν στη Χίο είναι αισθητά λιγότεροι από όσους υποδέχεται η γειτονική Μυτιλήνη. «Στη Μυτιλήνη, από την Asso στα απέναντι τουρκικά παράλια, φτάνεις με τον βορινό άνεμο πίσω σου- δεν «χτυπάει» τις βάρκες από το πλάι και αυτό είναι πλεονέκτημα για το ταξίδι», μου λέει ο Τσούχλης. Ο Γιώργος Καραμανής, ένας εκ των αντιδημάρχων του Δήμου Χίου που από το καλοκαίρι έχει «εντρυφήσει» στη διαχείριση των προσφυγικών ροών, αναδεικνύει και έναν άλλο, οικονομοκεντρικό παράγοντα. «Απέναντι από την Χίο είναι η τουριστική περιοχή του Τσεσμέ», λέει ενώ κατευθυνόμαστε στον καταυλισμό της Σούδας, μερικές εκατοντάδες μέτρα από τα Ταμπάκικα, πλάι στην ακτογραμμή και στην τάφρο του κάστρου της πόλης. «Απέναντι από τη Λέσβο, υπάρχουν μεγάλες εκτάσεις γης, χωράφια και δάση. Οι τουρκικές αρχές προς τα ‘κει ωθούν τους διακινητές», συμπληρώνει ο ίδιος.
Στην είσοδο του προσφυγικού camp ο ένας μετά τον άλλο οικίσκοι της Ύπατης Αρμοστείας για τους Πρόσφυγες και των ΜΚΟ. Οικογένειες και ομάδες ανδρών, με τους σάκους στην πλάτη και μικρά παιδιά στα χέρια τους, μόλις εχουν ολοκληρώσει τη διαδικασία καταγραφής τους και προσπαθούν να τακτοποιηθούν- θα μείνουν στον καταυλισμό ελάχιστες μέρες και η αγωνία όλων είναι να βγάλουν εισιτήρια για Πειραιά, αν είναι δυνατόν και με το επόμενο βαπόρι. Οι περισσότεροι από τους Σύριους ειδικά, που αποτελούν και την πλειονότητα των φιλοξενούμενων, είναι άνθρωποι της μεσαίας τάξης- αν στην Ελλάδα το μνημόνιο συρρίκνωσε την μεσαία τάξη, στη Συρία την κομμάτιασε με ΑΚ 47, βαρέλια με εκρηκτικά και σπάθα κυρτή. Μέσα, όμως, στους οικίσκους της Σούδας μπορείς από τις ανοιχτές πόρτες τους- δείγμα του πόσο ασφαλείς αισθάνονται πλέον οι πρόσφυγες- να παρατηρήσεις τις οικογένειες όπως επιστρέφουν σταδιακά στη σπιτική ρουτίνα (και θαλπωρή) της πατρίδας τους. Κάποιοι είναι έξω από τον καταυλισμό, μαζεμένοι στην ακροθαλασσιά καπνίζουν και μιλάνε, τα παιδιά παίζουν με το νερό- όλοι με τα μάτια καρφωμένα στο πέλαγος. Προσπάθησα, με νοήματα και βασικά αγγλικά να «μπω» στις κουβέντες τους. Όνειρα και ελπίδες με διαφορετικά πρόσωπα και ονόματα- ο αδερφός στη Νυρεμβέργη, ο γιος στη Λυόν, ο φίλος στη Στοκχόλμη. Σε πρώτο πλάνο το μέλλον, η «νέα ζωή». Αλλά και σκόρπιες, με υγρά βλέμματα ειπωμένες, τρομακτικές ιστορίες του πολέμου- όπως για τον Σύριο επιχειρηματία που βρήκε την γυναίκα και την κόρη του σφαγμένες από τους τζιχαντιστές, «ξέθαψε» 250.000$ από μια «κρύπτη» κι έφυγε για τη Δύση, «μισός άνθρωπος» πλέον...
Οι περισσότεροι από τους Σύριους ειδικά, που αποτελούν και την πλειονότητα των φιλοξενούμενων, είναι άνθρωποι της μεσαίας τάξης- αν στην Ελλάδα το μνημόνιο συρρίκνωσε την μεσαία τάξη, στη Συρία την κομμάτιασε με ΑΚ 47, βαρέλια με εκρηκτικά και σπάθα κυρτή
«Ο προσφυγικός καταυλισμός της Σούδας ξεκίνησε να λειτουργεί στις 7 του Νοέμβρη- επιλέχθηκε μετά από συζητήσεις Δήμου και Ύπατης Αρμοστείας γιατί είναι μια μεγάλη έκταση κοντά στον χώρο καταγραφής αλλά και στο λιμάνι που είναι ο τελικός προορισμός των προσφύγων. Με προδιαγραφές ΟΗΕ μπορεί να φιλοξενεί 800- 1.000 άτομα- έχουν μείνει και περισσότεροι όμως. Τον γενικό συντονισμό εξακολουθούν να έχουν η Ύπατη Αρμοστεία και ο Δήμος, ενώ δραστηριοποιούνται οι Samaritans Purse, η Waha, ο Ερυθρός Σταυρός»- μου τα λέει όλα αυτά ο Καραμανής ενώ περπατάμε μέσα στο camp, ανάμεσα από ανθρώπους που προσπαθούν να επανέλθουν σε μια νορμάλ καθημερινότητα και παιδιά που βρίσκουν ξανά το χαμόγελό τους. Ζητάω από τον Καραμανή να μας δώσει μια εικόνα της ζωής αλλά και των τηρούμενων διαδικασιών υποδοχής και φιλοξενίας στον καταυλισμό. «Στις πιο ευαίσθητες ομάδες, με προτεραιότητα κατά την είσοδό τους, δίνονται κουβέρτες, ενώ όλοι δικαιούνται ξηρά τροφή και νερό. Οι πιο αδύναμοι και οι οικογένειες οδηγούνται σε σπιτάκι (τύπου ΙΚΕΑ) από θερμομονωτικό και άκαυστο υλικό, συνήθως δύο οικογένειες σε καθένα- οι υπόλοιποι φιλοξενούνται σε δύο μεγάλες σκηνές, των 240 τ.μ. η καθεμία. Στον χώρο έχουν τοποθετηθεί πινακίδες πληροφόρησης στα αραβικά, έχουν τοποθετηθεί θερμαντικά σώματα, υπάρχει wifi, σημεία φόρτισης κινητών, ντουζιέρες με ζεστό νερό και οργανωμένος παιδότοπος».
Τι αντιδράσεις εισπράττεις;
Είναι ένας διαρκής αγώνας να συντονίσουμε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες των προσφύγων με το μικρότερο δυνατό κόστος για τους πολίτες. Πικράθηκα όταν φίλος μου επιτέθηκε φραστικά γιατί θεώρησε ότι έπρεπε να παρέχουμε καλύτερες συνθήκες φιλοξενίας. Προσπάθησα να δω την προσπάθειά μας με τα μάτια τρίτων- κατέληξα πως την αυστηρότερη κριτική τη δεχόμαστε από ανθρώπους ευαισθητοποιημένους και αξιόλογους που, όμως, δεν έχουν την συνολική εικόνα ενός πολύ σύνθετου προβλήματος. Η κοινωνία της Χίου έχει πάντως σταθεί αλληλέγγυα.
Δεν υπήρξαν στη Χίο τύποι που προσπάθησαν να κερδοσκοπήσουν στο προσφυγικό ζήτημα;
Ναι, «μαυραγορίτες»- έτρεχαν πίσω από τους πρόσφυγες, στις παραλίες για να πάρουν τις μηχανές (των βαρκών), στους χώρους φιλοξενίας προσπαθώντας με διάφορους τρόπους να τους εκμεταλλευτούν. Προσπαθούμε να τους περιορίσουμε και είναι ένα φαινόμενο που έχουμε σχεδόν εξαλέιψει- γιατί αντιληφθήκαμε γρήγορα ότι αντί να κυνηγάμε τους κερδοσκόπους είναι πιο απλό να «διαβάζουμε» τις ανάγκες των προσφύγων και να τις ικανοποιούμε εμείς.
Το πιο χαρούμενο και συγκινητικό σημείο του καταυλισμού είναι ο παιδότοπος- έχω ακόμη στο μυαλό μου το χαμόγελο μιας μικρής προσφυγοπούλας και τις ζωγραφιές των παιδιών, καραβάκια σε ήρεμες θάλασσες, σημαίες της πατρίδας τους, ευτυχισμένες οικογένειες. Η Λίνα Τσίτσου είναι νοσηλεύτρια του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού που έχει την ευθύνη λειτουργίας του παιδότοπου. «Μέσα στα παιδικά πακέτα που μοιράζουμε έχει κι από ένα παιχνίδι- είναι ένα είδος πρώτης ανάγκης για όλα τα παιδιά», μου λέει. Τη ρωτάω για την κατάσταση των μικρών αγοριών και κοριτσιών που αναλαμβάνει να αποφορτίσει... «Τα παιδιά σε κάθε κρίση είναι τα πιο ευάλωτα άτομα», απαντά. «Δεν θα ξεχάσω τη στιγμή που νοσηλεύτριες και εθελόντριες του ΕΕΣ, προσπαθώντας να ξεπεράσουν το γλωσσικό εμπόδιο, άρχισαν να τραγουδούν το “όταν θα πάω κυρά μου στο παζάρι”, πόσο τα παιδιά γελούσαν και φωτίζονταν τα πρόσωπά τους, σα να μην είχαν ζήσει τη φρίκη». Ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός, σε συνεργασία με τη Διεθνή Ομοσπονδία του Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθράς Ημισελήνου, εκτός των υπηρεσιών υγείας και του υλικού ανθρωπιστικής βοήθειας που προσφέρει σε χιλιάδες πρόσφυγες, εργάζεται και στην αποκατάσταση των οικογενειακών δεσμών για όσους στη διάρκεια του ταξιδιού αποχωρίστηκαν μέλη της οικογένειάς τους. «Με το πρόγραμμα “Restoring Family Links” έχουν βοηθηθεί 21 άνθρωποι να εντοπίσουν τους δικούς τους», μου λέει.
Σε τι κατάσταση, σωματικά και ψυχολογικά φτάνουν οι πρόσφυγες στις ελληνικές ακτές; Η Τσίτσου μου διηγείται: «Παρά αυτά που έχουν ζήσει και την προφανή ευαλωσιμότητά τους, έχουν απίστευτη δύναμη και αγάπη για τη ζωή. Χαμογελούν, παίζουν με τα παιδιά τους και είναι ευγνώμονες για όποια βοήθεια τους παρέχεται. Θυμάμαι όταν έφτασε μια βάρκα με πενήντα ανθρώπους- μόλις πάτησαν στο έδαφος, αγκαλιάζονταν, προσεύχονταν, κάποιοι έκλαιγαν από συγκίνηση. Και εξίσου συγκινητικό για εμάς είναι ότι αμέσως μας πλησιάζουν με την εμπιστοσύνη ότι θα βρίσκονται σε καλά χέρια...». Ο Νίκος Παντελάρος είναι γιατρός στο κλιμάκιο των «Γιατρών του Κόσμου» που εργάζεται στη Χίο από το 2013. «Η κατάσταση της υγείας των είναι σε καλό επίπεδο», μου λέει. «Συνήθως προσέρχονται με τη λεγόμενη “νόσο του πρόσφυγα”- με συμπτώματα αδυναμίας και καταβολής λόγω της ταλαιπωρίας του ταξιδιού τους, της αφυδάτωσης και της έλλειψης φαγητού, συχνά ακόμη και για μέρες. Συχνές είναι οι δερματοπάθειες, διάφορες κακώσεις και τραυματισμοί και οι πνευμονολογικές λοιμώξεις».
Ψυχολογικά;
Η άσχημη ψυχολογική τους κατάσταση- από τον ξεριζωμό και τον θρήνο για μέλη των οικογενειών τους που χάθηκαν- αντισταθμίζεται από την χαρά που νιώθουν φτάνοντας σώοι σε μια ασφαλή ευρωπαϊκή χώρα. Και όταν σ’ έναν ανάπηρο διαθέτουμε ένα αμαξίδιο ή σε ένα παιδί ένα παιχνίδι, τα θλιμμένα πρόσωπα μετατρέπονται σε χαμογελαστά.
Για εσάς πόσο σκληρή είναι αυτή η εμπειρία;
Η πραγματικότητα στο «πεδίο» είναι σκληρή. Ειδικά στο κέντρο ταυτοποίησης στο Μερσυνίδι όπου πολλοί πρόσφυγες κρατούνταν για διαστήματα που συχνά ξεπερνούσαν και τον ένα μήνα, σε έναν χώρο που είχε χωρητικότητα 100 ανθρώπων και έφτασε να φιλοξενεί περισσότερους από 800... Η απάντηση στο εύλογο ερώτημά τους «γιατί μας κρατάνε φυλακή χωρίς να έχουμε κάνει κακό;», ήταν πολύ δύσκολη. Στον καταυλισμό της Σούδας ο χρόνος παραμονής δεν ξεπερνά τις δύο ημέρες και οι συνθήκες διαβίωσης είναι αξιοπρεπείς.
«γιατί μας κρατάνε φυλακή χωρίς να έχουμε κάνει κακό;»
Αφήνω τον καταυλισμό όταν πια αρχίζει να σουρουπώνει. Πέντε χιλιόμετρα από την πόλη βρίσκεται η παραλία του Καρφά- οι νεοφερμένοι που είχα συναντήσει να κατεβαίνουν από το λεωφορείο, λίγες ώρες πριν εκεί είχαν πατήσει Ευρώπη. Τώρα η παραλία είναι άδεια από ανθρώπους και στις απέναντι ακτές της Τουρκίας τα φώτα των σπιτιών λαμπιρίζουν- είναι τόσο κοντά που όταν η ατμόσφαιρα είναι καθαρή θαρρείς πως και κολυμπώντας μπορείς να φτάσεις. Ένα συνεργείο από αμερικάνικο τηλεοπτικό δίκτυο παίρνει εικόνες- αν δεν υπήρχαν τα σωσίβια και τα ξεφούσκωτα απομεινάρια των φουσκωτών θα νόμιζες πως κάνουν πλάνα για διαφημιστικό σποτάκι του ελληνικού τουρισμού.