Η παρουσίαση του Φεστιβάλ Αθηνών που έγινε την Τρίτη το πρωί στο αμφιθέατρο του Μουσείου της Ακρόπολης, παρουσία του Υπουργού Πολιτισμού Αριστείδη Μπαλτά, ήταν αν μη τι άλλο διαφορετική από τα συνηθισμένα. Η ανάληψη του Φεστιβάλ Αθηνών από τον καταξιωμένο Βέλγο καλλιτέχνη Γιαν Φαμπρ έγινε επισήμως στις 10 Φεβρουαρίου, ήδη με μεγάλη καθυστέρηση για ένα Φεστιβάλ που ξεκινάει παραδοσιακά στο τέλος Μαΐου. Σε μια εποχή καλλιτεχνικής οπισθοδρόμησης και καλλιτεχνικής εσωστρέφειας, η επιλογή του Φαμπρ ήταν μια καθησυχαστική διαβεβαίωση ότι το Φεστιβάλ θα συνεχίσει να έχει διεθνή χαρακτήρα.
«Δεν ξέρω τίποτα για το παρελθόν. Ξέρω μόνο το μέλλον», μας είπε χαρακτηριστικά ο Γιαν Φαμπρ (τον οποίο ο Αριστείδης Μπαλτάς παρομοίασε με τον Μπαρούχ Σπινόζα) στη διάρκεια της συνέντευξης τύπου και απ’ ότι φαίνεται το εννοούσε. Το Φεστιβάλ Αθηνών δεν θα έχει από δω και μπρος καμία απολύτως σχέση με ό,τι είχαμε συνηθίσει μέχρι σήμερα.
Αλλαγή ονομασίας, Βέλγικο περιεχόμενο και αφιέρωμα στον εαυτό του
Ο Γιαν Φαμπρ, πλαισιωμένος από τους συνεργάτες του, ξεκίνησε την παρουσίαση του φετινού προγράμματος με μία εικόνα της Εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου του Βελγίου ως δείγμα πολυπολιτισμικότητας, όπως ανάφερε, ένω ανακοίνωσε πως το Φεστιβάλ Αθηνών θα είναι αφιερωμένο αποκλειστικά στο Βέλγιο «το οποίο γνωρίζει τόσο καλά από κάθε άποψη» ενώ πρότεινε και την αλλαγή ονομασίας του από Ελληνικό Φεστιβάλ σε «Διεθνές Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου».
Ο κ. Φαμπρ έδωσε περισσότερο ένα θεωρητικό «στίγμα», παρά παρουσίασε ένα συγκεκριμένο καλλιτεχνικό πρόγραμμα. Mετά από σχεδόν δύο ώρες παρουσίασης του νέου Φεστιβάλ δεν είδαμε συγκεκριμένες ημερομηνίες, ονόματα, παραγωγές, ή χώρους παραστάσεων – με ελάχιστες φυσικά εξαιρέσεις.Θα δούμε περίπου τριάντα βελγικές παραγωγές αλλά για άγνωστο λόγο αυτές δεν ανακοινώθηκαν. Ακόμα και το παραδοσιακό folder που δίνεται στους δημοσιογράφους, αντί για πρόγραμμα περιείχε βιογραφικά σημειώματα του κ. Φαμπρ και των συνεργατών του, κάποιες θεματικές με ορίζοντα τετραετίας καθώς και θεωρητικές θέσεις για το φεστιβάλ. Οι μόνες ημερομηνίες και παραγωγές που ανακοινώθηκαν αφορούν παραστάσεις ή δρώμενα που έχουν σχέση με τον ίδιο τον Γιαν Φαμπρ και τους συνεργάτες του:
- Τα εγκαίνια της έκθεσης STIGMATA στο Μουσείο Μπενάκη, στις 15 Ιουνίου, «θα αποτελούν μια πρόβα που θα προετοιμάζει το κοινό για το Φαμπριανό σύμπαν των διαφορετικών μορφών τέχνης και της ποιητικής του σώματος».
- Στις 28 Ιουνίου, «το κοινό θα συναντηθεί με τον Jan Fabre ως συγγραφέα, τα γραπτά του οποίου αποτελούν τη βάση της καλλιτεχνικής του έκφρασης».
- Στις 29 Ιουνίου θα γίνουν τα εγκαίνια της έκθεσης Βελγικής τέχνης στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
- Στις 30 Ιουνίου θα παρουσιαστεί η «διάσημη παράσταση του Jan Fabre, Preparatio Mortis, με την Annabelle Chambon»
Στα «θετικά» των ανακοινώσεων είναι η δημιουργία Ακαδημίας Νέων Καλλιτεχνών (στο πλαίσιο αυτής της πρωτοβουλίας, 50 νέοι καλλιτέχνες θα λάβουν εισιτήρια παραστάσεων και εισόδου για όλα τα εργαστήρια της επιλογής τους) καθώς και κάποια «γερά ονόματα» από το παρελθόν όπως ο Μπερνάρντο Καστελούτσι, η Ιζαμπέλ Ιπέρ και ο Μπομπ Γουίλσον, τα οποία όμως θα έρθουν, καλώς εχόντων των πραγμάτων, από το 2018 και μετά.
Απουσία ελληνικών παραγωγών
Την ίδια ώρα η ελληνική παραγωγή είναι απούσα, καθώς οι προτάσεις που κατατέθηκαν τον Νοέμβριο δεν θα συμπεριληφθούν στο πρόγραμμα «λόγω έλλειψης χρόνου», με μόνη εξαίρεση τις «θεσμικές» παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου, του Κεντρικού Θέατρου Βορείου Ελλάδος και της Λυρικής Σκηνής. Τι κι αν το Φεστιβάλ Αθηνών είχε αποτελέσει θερμοκοιτίδα νέων Ελλήνων καλλιτεχνών και ομάδων που ξεπήδησαν κι έκαναν σπουδαία πράγματα χάρη στο Φεστιβάλ; Απ’ ότι φαίνεται στο πλαίσιο της ριζικής αλλαγής, δεν υπάρχει πια χώρος για τη νέα ελληνική παραγωγή.
Είναι πολύ αμφίβολο, το αν αυτό θα αλλάξει σύντομα καθώς και το 2017 «θα επικεντρωθεί σε εικαστικούς, παραστατικούς καλλιτέχνες και συγγραφείς που έχουν συνεργαστεί ή συνεχίζουν να συνεργάζονται με τον Jan Fabre». Ας μην ανησυχούμε όμως γιατί το πρόγραμμα μας καθησυχάζει – τουλάχιστον το 1/3 των καλλιτεχνών θα είναι Έλληνες(!). Αξίζει να σημειωθεί δε, ότι κανείς δεν γνωρίζει πότε θα αποπληρωθούν οι καλλιτέχνες του προηγούμενου Φεστιβάλ Αθηνών. Ο πρόεδρος του Δ.Σ. του Φεστιβάλ Αθηνών, Γιώργος Αντωνακόπουλος, μας είπε, ωστόσο, ότι αυτό θα γίνει «σύντομα».
Να διευκρινίσουμε εδώ, πως κανεις δεν αμφισβητεί την καλλιτεχνική αξία του κ. Φαμπρ και το ελληνικό κοινό αγάπησε το Φεστιβάλ Αθηνών, μεταξύ άλλων, για τη ζωηρή του εξωστρέφεια και τις σπουδαίες διεθνείς του παραγωγές. Η παντελής απουσία Ελλήνων καλλιτέχνων από το κορυφαίο Φεστιβάλ της χώρας, όμως, είναι ανησυχητική.
«Δεν είμαι καλλιτεχνικός διευθυντής»
Η δηλώση του κ. Φαμπρ ότι δεν είναι Καλλιτεχνικός Διευθυντής, αλλά Curator (επιμελητής), τη στιγμή που σε όλα τα δελτία Τύπου και επίσημα έγγραφα ο ίδιος αναγράφεται ως «καλλιτεχνικός διευθυντής», προκάλεσε σύγχυση αν και το θέμα είναι μάλλον τυπικό. «Δεν γεννήθηκα για να γίνω Διευθυντής. Δεν έχω τις ικανότητες για μια τέτοια θέση» είπε ο Φαμπρ ενώ έσπευσε να διευκρινίσει ότι δεν θα παίρνει διοικητικές αποφάσεις αλλά τον ρόλο αυτό θα έχει το νεοδιορισθέν Διοικητικό Συμβούλιο του Φεστιβάλ.
«Τα χρήματα δεν έχουν σημασία. Τα χρήματα είναι ένα εργαλείο»
Σε απάντηση του σε σχετική ερώτηση δημοσιογράφου για τον προϋπολογισμό ο κ. Φαμπρ απάντησε: «Κυρία, θα σας πω μία ιστορία για τη μητέρα μου. Όταν της γκρίνιαζα για τα λεφτά, μου έλεγε ότι δεν έχουν τόση σημασία. Το χρήμα είναι ένα εργαλείο. Φεστιβάλ μπορείς να κανείς με ένα ευρώ ή με 1.000.000 ευρώ – αλλά εμείς εδώ ανταλλάσσουμε ιδέες και λέξεις, όχι χρήματα».
Σε μια χώρα με capital controls και μια οικονομική κρίση που μετράει πλέον εφτά χρόνια, ίσως μια χαριτωμένη αλληγορία να μην είναι η πιο κατάλληλη απάντηση, σε ένα σοβαρό ερώτημα για τον προϋπολογισμό ενός κρατικού φεστιβάλ που γίνεται με δημόσιο χρήμα, πόσο μάλλον όταν ο προκάτοχος του κ. Φαμπρ, Γιώργος Λούκος έφυγε από τη θέση του με την κατηγορία ενός πολύ σοβαρού οικονομικού σκανδάλου. Την ίδια στιγμή κανείς δεν γνωρίζει ποια θα είναι η πληρωμή του ίδιου του κ. Φαμπρ και των συνεργατών του, αν και όπως διευκρινίστηκε, θα υπάρξει η ευκαιρία «σε μεταγενέστερες συναντήσεις» να μιλήσουμε για τον προϋπολογισμό του Φεστιβάλ καθώς και για τις πληρωμές.
Ας ελπίσουμε ότι σε αυτές τις «μεταγενέστερες συναντήσεις» θα ενημερωθούμε επίσης για τις παραγωγές, τους χώρους, τα ονόματα και τις ημερομηνίες διεξαγωγής του Φεστιβάλ Αθηνώνή μάλλον του «Διεθνούς Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου».