Κάθε φορά που γίνεται ένας σεισμός στην Ελλάδα, η επιστημονική διαμάχη των σεισμολόγων ξεφεύγει από τα όρια της επιστημονικής κοινότητας και γίνεται ριάλιτι στην τηλεόραση.
Δυο είναι τα αντίπαλα στρατόπεδα. Αυτό της ομάδας ΒΑΝ και οι επικριτές τους. Ας πάρουμε όμως την ιστορία από την αρχή προσπαθώντας μέσα από αυτό το αφιέρωμα να καταλάβουμε ποιες είναι οι διαφορές των δυο ομάδων.
Αιτία για τη δημιουργία του συστήματος ΒΑΝ υπήρξαν οι σεισμοί στις Αλκυονίδες νήσους στις 24 Φεβρουαρίου και στις 4 Μαρτίου, 6,6 Ρίχτερ που συγκλόνισαν την πόλη της Αθήνας.
«Γονείς» της Μεθόδου ΒΑΝ ( οι οποίοι έδωσαν και τα αρχικά της) ήταν ο Παναγιώτης Βαρώτσος, Καίσαρ Αλεξόπουλος και Κωνσταντίνος Νομικός, οι οποίοι παρουσίασαν τη μέθοδο τους για πρώτη φορά σε συνέδριο Φυσικής στο Όσλο της Νορβηγίας τον Απρίλιο του 1981.
Αμοντάριστα πλάνα από το σεισμό του 1981. (Κόρινθος, Βραχάτι, Λουτράκι, Κιάτο)
Η μέθοδος στηρίχθηκε κατά βάση στις θεωρητικές εργασίες των Βαρώτσου και Αλεξόπουλου στην πόλωση ή αποπόλωση κρυστάλλων που υποβάλλονται σε μεταβολές θερμοκρασίας ή πίεσης παρουσία ηλεκτρικού πεδίου.
Η μέθοδος ΒΑΝ αντιμετωπίσθηκε σχεδόν εξ αρχής επικριτικά από τους Έλληνες σεισμολόγους. Οι σχετικές συζητήσεις ήταν έντονες και απασχόλησαν κατά καιρούς τα ΜΜΕ. Ιδιαίτερα αρνητικές απόψεις εκφράσθηκαν από τους Γ. Παπαζάχο, Ι. Δρακόπουλο και Γ. Σταυρακάκη. Αντίθετα ο Α. Τσελέντης (σ.σ Άκης Τσελέντης (1997). Σύγχρονη Σεισμολογία. 2. Αθήνα: Παπασωτηρίου, σελ. 689-696.) αποδέχεται τα ευρήματα της ομάδας ΒΑΝ. Σε όσες από τις επικρίσεις εκφράσθηκαν μέσα από επιστημονικά περιοδικά η ομάδα ΒΑΝ δημοσίευσε σχετικές απαντήσεις.
Η άτυπη επιστημονική ομάδα που θα συγκρουόταν επί σειρά ετών με την ομάδα ΒΑΝ συγκροτήθηκε από τους καθηγητές Ιωάννη Δρακόπουλο (ΕΚΠΑ), Βασίλη Παπαζάχο (Α.Π.Θ) και Γιώργο Σταυρακάκη (Γεωδυναιμικό Ιστιτούτο Αθηνών).
Τα κυριότερα αντεπιχειρήματα τους στην προκλητική και κοινωνικά θελκτική μ'εθοδο ΒΑΝ ήταν στην πραγματικότητα τα σεισμικά ηλεκτρικά σήματα δεν αποτελούν τίποτε περισσότερο από θόρυβο, παραπλανητική ηλεκτρομαγνητική δραστηριότητα μη συνδεδεμένη με την σεισμική δραστηριότητα.
Μια ακόμα αιτία «πολέμου» ήταν η μη δημοσίευση ή η απόρριψη των ανακοινώσεων της ομάδας ΒΑΝ από έγκυρα γεωλογικά και σεισμολογικά περιοδικά, καθώς και η επίκληση, εκ μέρους του ΒΑΝ, ξένων επιστημόνων που ασχολούνταν περιφερειακά με την πρόγνωση σεισμών.
Στις 19 Δεκεμβρίου 1981, μόνο οκτώ μήνες μετά την εμφάνιση του ΒΑΝ, ο σεισμός δυτικά της Λέσβου (μεγέθους 7,2 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ) προκάλεσε αντιπαραθέσεις μεταξύ της ομάδας ΒΑΝ και των σεισμολόγων: η πρώτη διατεινόταν ότι είχε προβλέψει το σεισμό, οι δεύτεροι αρνούνταν ότι υπήρχε πρόβλεψη, ενώ ο Υπουργός Δημοσίων Έργων διέψευδε την ύπαρξη σχετικής ενημέρωσης από το ΒΑΝ, με τον Βαρώτσο να αρνείται - με νόημα- να απαντήσει.
Μετά το σεισμό της Καλαμάτας (13 Σεπτεμβρίου 1986) οι αινιγματικές δηλώσεις του Βαρώτσου έδωσαν ευκαιρία στις αντιπολιτευόμενες εφημερίδες να κατηγορήσουν την Κυβέρνηση ότι είχε ενημερωθεί από την ομάδα αλλά απέκρυψε τις πληροφορίες για να μην δημιουργήσει πανικό.
Απόσπασμα από την εκπομπή «Μηχανή του χρόνου», Σεισμοί στην Ελλάδα
Νέο επεισόδιο στις διαφωνίες μεταξύ του ΒΑΝ και των πανεπιστημιακών σεισμολόγων προκάλεσε ο σεισμός της Κυλλήνης στις 16 Οκτωβρίου 1988 (μεγέθους 6,0 ρίχτερ). Χρησιμοποιώντας στοιχειά του ΒΑΝ από το Σεπτέμβριο, ο Γάλλος ηφαιστειολόγος Χαρούν Ταζιέφ έκανε λόγο για σεισμό της τάξης των 5,8 Ρίχτερ 240 χιλιόμετρα δυτικά των Αθηνών και ο Βαρώτσος μίλησε για 100% επιτυχία. Εμπλεκόμενο στη διένεξη, το ΥΠΕΧΩΔΕ ζήτησε από τον «κύριο Βαρώτσο να μην προκαλεί, γιατί θα λάβει αποστομωτική απάντηση», ανακοινώνοντας παράλληλα, δια στόματος του Υπουργού Ευάγγελου Κουλουμπή, ότι το ΒΑΝ είχε χρηματοδοτηθεί τα τελευταία χρόνια με 200 εκατομμύρια δραχμές.
Την επόμενη χρονιά νέος σεισμός μεγέθους 5,9 Ρίχτερ, έπληξε την Ηλεία. Στην περίπτωση αυτή, επιτυχία του ΒΑΝ επιβεβαιώθηκε και από το Υπουργείο.
Η διαμάχη των σεισμολόγων και των φυσικών της ομάδας ΒΑΝ συνεχίστηκε και κατά τη δεκαετία του 1990, με την ίδια ή την μεγαλύτερη εμπλοκή των Μέσων Ενημέρωσης.
Αποσπάσματα από την εκπομπή Ζούγκλα:
Ήταν τόσο σφοδρή η διαμάχη των επιστημόνων που ο υπήρξαν ακόμα και αρθρογραφία στο τύπο. Σε άρθρο του στο Βήμα το 1999 ο διευθυντής του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Γιώργος Σταυρακάκης έγραφε:
«Ο χρόνος τρέχει και το 1984 ο κ. Π Βαρώτσος αποφασίζει να ανακοινώσει τα νέα αποτελέσματα της συνδυασμένης έρευνας των «ηλεκτρικών σημάτων» και των τηλεγραφημάτων του. Συγκεκριμένα, ανακοινώνει ότι από σύνολο 23 σεισμών, 21 είχαν «προβλεφθεί» επιτυχώς, βάσει των «σημάτων» που είχαν καταγραφεί 6 ως 115 ώρες πριν από τη γένεσή τους. Θαύματα στην επιστήμη... Κάθε αντίθετη άποψη εξακολουθεί να καταδικάζεται ως σκοταδιστική και αναχρονιστική.
Το 1985 η ομάδα ΒΑΝ σε συνεργασία με τον κ. Meyer από τη Σουηδία ανακοινώνει ότι στην περιοχή της Θεσσαλονίκης κατέγραψαν 10 ηλεκτρικά σήματα πριν από τη γένεση 12 σεισμών με μεγέθη μεγαλύτερα των 3,5 R(!). Σχεδόν 100% επιτυχία. Νέα πρόοδος στην επιστήμη... Μόνο που τα σήματα αυτά παρατηρήθηκαν 6 ώρες ως 6 ημέρες πριν από τους σεισμούς. Νέο παράθυρο στο χρόνο.... Τόσος ήταν ο χρόνος ο πρόδρομος για τους σεισμούς της Θεσσαλονίκης. Αφού συμμετέχει και Σουηδός επιστήμονας, αυτόματα γίνεται διεθνής αναγνώριση της μεθόδου ΒΑΝ. Ανατρέξτε στον Τύπο της εποχής εκείνης και θα διαπιστώσετε το κλίμα που επικρατεί. Μόνο οι Έλληνες σεισμολόγοι «πολεμούν» το ΒΑΝ» και καταλήγει:
«Από τις 2 Απριλίου 1996 μέχρι σήμερα, ευτυχώς για τον κόσμο, η φύση τον διέψευσε. Τέτοιος σεισμός δεν συνέβη. Πώς θα μπορούσε να συμβεί, αφού το λεγόμενο «προσεισμικό σήμα» οφείλεται σε εξωγενείς παράγοντες, όπως π.χ. βιομηχανικός θόρυβος, κεραίες κινητής τηλεφωνίας, πομποί κτλ.
Έχοντας παρακολουθήσει από το 1981 μέχρι σήμερα όλους τους εμπειρισμούς του κ. Βαρώτσου, είμαι σίγουρος ότι η ίδια ιστορία θα επαναληφθεί και τώρα. Γι' αυτό, ας αγνοήσουμε τους «θορύβους» του κ. Βαρώτσου και ας ασχοληθούμε με τα πραγματικά προβλήματα της σεισμολογικής έρευνας και της αντισεισμικής θωράκισης της χώρας μας. Η τραυματική εμπειρία των τελευταίων 18 χρόνων ας σταματήσει εδώ. Ας συνεχίσει τις «έρευνες» στο ξεχωριστό Ερευνητικό Ινστιτούτο που ιδρύθηκε ειδικά για τον κ. Βαρώτσο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, χωρίς να ταλαιπωρεί πολίτες και πολιτεία.
Η διεθνής επιστημονική κοινότητα θα συνεχίσει με την απαιτούμενη σοβαρότητα τις προσπάθειές της στον τομέα πρόγνωσης των σεισμών, βάσει των κανόνων που επιβάλλει η επιστημονική δεοντολογία.
Η ελπίδα και η αισιοδοξία αποτελούν πηγή άντλησης δυνάμεων για τη συνέχιση της ερευνητικής προσπάθειας.»
Πηγή: Η Ελλάδα στη δεκαετία του '80 (Κοινωνικό, Πολιτικό και πολιτισμικό λεξικό)