Κάνναβη ή αλκοόλ; Δαιμονοποίηση ή αγιοποίηση; Είναι τελικά η κάνναβη καταστροφική ή αθώα, όπως παρουσιάζεται από τις δύο πλευρές της συζήτησης; Αποποινικοποίηση ή νομιμοποίηση (και ποια η διαφορά); Πόσο βοηθά την οικονομία μιας χώρας η νομιμοποίηση; Και πως βοηθά θεραπευτικά η κάνναβη;
Τα τελευταία -λίγα- χρόνια έχει ανοίξει για τα καλά η συζήτηση για τη νομιμοποίηση της κάνναβης. Η συζήτηση αυτή περιλαμβάνει τη νομιμοποίησή της τόσο για θεραπευτικούς όσο και για ψυχαγωγικούς λόγους. Το πρώτο βήμα έγινε με τη νομιμοποίηση της κάνναβης για βιομηχανική χρήση.
Εμείς όμως είμαστε όλο απορίες. Και για να λυθούν, απευθυνθήκαμε σε έναν από τους ειδικούς.
O Χαράλαμπος Πουλόπουλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και δραστηριοποιείται στον τομέα αντιμετώπισης της τοξικοεξάρτησης από το 1983. Διατέλεσε Διευθυντής του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ) από το 1995 έως το 2013 και για περισσότερο από μια δεκαετία Πρόεδρος της Επιστημονικής και Συμβουλευτικής Επιτροπής της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Θεραπευτικών Κοινοτήτων (WFTC).
Βασικός μας στόχος ήταν να δούμε που βρίσκεται η αλήθεια και που ο μύθος πίσω από όλα αυτά που ακούγονται για την κάνναβη.
Ευθύς εξαρχής μου εξήγησε ότι άλλο είναι η δοκιμή, άλλο η περιστασιακή χρήση, άλλο η συστηματική χρήση και άλλο αυτό που λέμε προβληματική χρήση. «Αυτό ισχύει και με τις άλλες ουσίες. Ας πούμε για παράδειγμα στο αλκοόλ. Μπορεί κάποιος να πίνει ένα ποτήρι την ημέρα και να κάνει καλό, αλλά αν πίνει ένα μπουκάλι την ημέρα, κάνει κακό. Σε σχέση με την κάνναβη, η ποσότητα, η συχνότητα και οι συνθήκες χρήσης έχουν λιγότερο ή περισσότερο σοβαρές επιπτώσεις».
Προβληματική και συστηματική χρήση. Ποιά η διαφορά; Για παράδειγμα αν κάποιος κάνει κάθε βράδυ ένα τσιγάρο;
«Αυτό θεωρείται συστηματική χρήση. Όταν όμως χρειάζεται να κάνει χρήση όλη ημέρα, αυτό σημαίνει ότι έχει μια εξάρτηση από την ουσία, τουλάχιστον ψυχολογική, δεν μπορεί δηλαδή να λειτουργήσει χωρίς αυτήν. Όταν όμως κάποιος καπνίζει το Σαββατοκύριακο ή σε κάποιο πάρτι, αυτή είναι η περιστασιακή χρήση. Προβληματική χρήση είναι όταν η χρήση της ουσίας ουσιαστικά υποκαθιστά άλλες λειτουργίες με σοβαρές επιπτώσεις για την υγεία. Δηλαδή, όταν κάποιος δεν κάνει χρήση, τότε αισθάνεται ότι δεν μπορεί να διασκεδάσει, να βγει έξω, να κάνει σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους . Το ίδιο μπορεί να ισχύει και με το αλκοόλ, αλλά και με άλλες ουσίες, νόμιμες ή παράνομες.
Επίσης, είναι τελείως διαφορετικό να ξεκινήσει κάποιος την κάνναβη στην ηλικία των 14 χρονών και να συνεχίσει να κάνει συστηματική χρήση, με αποτέλεσμα να επηρεαστεί σημαντικά η ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη, από ότι ένας ενήλικας».
Ένα άλλο θέμα που ακούμε συχνά ως βεβαιότητα είναι ότι κάποιος από την κάνναβη θα πάει σε άλλα πιο «σκληρά» ναρκωτικά. Μύθος ή αλήθεια;
«Όχι, δεν συμβαίνει αυτό απαραίτητα. Ας το εξηγήσουμε σχηματικά: υπάρχει ένας πολύ μεγάλος κύκλος. Αυτός είναι ο κύκλος των καπνιστών, της νικοτίνης. Σε αυτόν τον μεγάλο κύκλο ενδεχομένως να υπάρχει μέσα και ένας μικρότερος κύκλος, που είναι οι χρήστες κάνναβης. Και μέσα σε αυτόν τον κύκλο υπάρχει ένας πολύ-πολύ μικρός κύκλος, που είναι οι χρήστες οπιοειδών ή κάποιων άλλων παράνομων ουσιών. Επειδή οι περισσότεροι από αυτούς που έφτασαν στον στενό κύκλο, δηλαδή οι εξαρτημένοι χρήστες των οπιοειδών, ακολούθησαν όλη τη διαδρομή –δηλαδή κάπνιζαν και ήταν χρήστες κάνναβης- υπάρχει η ανησυχία στους γονείς κυρίως για το πέρασμα των εφήβων από τον ευρύτερο στον στενότερο κύκλο της καταστροφικής εξάρτησης. Ωστόσο, δεν είναι γραμμική η σχέση, δεν θα περάσει κάποιος αυτόματα. Είναι πολύ μικρό το ποσοστό εκείνων που θα περάσουν από τον καπνό στην κάνναβη και ένα ελάχιστο ποσοστό από αυτούς θα περάσουν από την κάνναβη στην ηρωίνη. Και αυτοί που θα εξαρτηθούν από την ηρωίνη, έχουν βαθύτερα ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα».
Αλκοόλ ή κάνναβη; Η ερώτηση αφορά στη βλάβη που προκαλούν.
«Το αλκοόλ είναι πιο επικίνδυνη ουσία. Σε μεγάλες ποσότητες είναι πολύ-πολύ επικίνδυνη ουσία και συνδέεται με σοβαρές ασθένειες, έστω κι αν είναι νόμιμη».
Και όσον αφορά την εξάρτηση;
«Ναι. Το στερητικό σύνδρομο από το αλκοόλ είναι πιο οξύ ακόμη και από το στερητικό σύνδρομο της ηρωίνης. Μπορεί κάποιος να πάθει ανακοπή, να έχει τρομώδες παραλήρημα (delirium tremens). Αυτό που προβάλλεται όμως είναι το στερητικό σύνδρομο της ηρωίνης. Δεν υπάρχουν περιπτώσεις θανάτου από στερητικό σύνδρομο από ηρωίνη, ούτε από κάνναβη, αλλά υπάρχουν από αλκοόλ.
Είναι ένας μύθος ότι είναι τόσο αθώο το αλκοόλ. Σκεφτείτε ότι περισσότερα από τα μισά ατυχήματα που γίνονται και τα περισσότερα από τα θανατηφόρα, οφείλονται στο αλκοόλ. Άρα δεν είναι μόνο το τι παθαίνω εγώ, αλλά και το τι προκαλώ στους άλλους».
Γράψατε στη HuffPost Greece πριν ένα χρόνο ένα blog και μιλούσατε για ψυχολογική εξάρτηση. Στην κάνναβη είναι μόνο ψυχολογική εξάρτηση;
«Κυρίως. Η σωματική εξάρτηση γενικά δεν αποτελεί το σημαντικότερο πρόβλημα στη θεραπεία των εξαρτημένων. Το στερητικό σύνδρομο μπορεί να κρατήσει στην ηρωίνη 7-8 ημέρες, στο αλκοόλ 10 ημέρες. Μετά μένει η ψυχολογική εξάρτηση. Όταν σταματάει η χρήση μιας ουσίας, έρχονται στην επιφάνεια τα προβλήματα που καλύπτει αυτή η ουσία, αναδύονται επώδυνα συναισθήματα που προϋπάρχουν. Μια ουσία ουσιαστικά μπλοκάρει τους υποδοχείς και διαφοροποιεί το συναίσθημα. Έτσι, όταν το άτομο διακόπτει τη χρήση, το άγχος, ο φόβος, η ανασφάλεια έρχονται στην επιφάνεια και το άτομο δυσκολεύεται να τα διαχειριστεί. Η ουσία λοιπόν, υποκαθιστά μία σειρά από συναισθηματικές λειτουργίες και κοινωνικές δεξιότητες. Και γι' αυτό το δύσκολο είναι η ψυχολογική απεξάρτηση και όχι η σωματική. Τα άτομα από ένα σημείο και μετά μαθαίνουν να ζουν χρησιμοποιώντας τις ουσίες ως «δεκανίκι». Για αυτό, δεν αρκεί να πεις σε κάποιον “σταμάτα να κάνεις χρήση ή να τη βρίσκεις με αυτό”. Θα πρέπει να αναζητήσει άλλους τρόπους “να τη βρίσκει”, να χαίρεται τη ζωή, να αντιμετωπίζει τα προβλήματα και όχι να τα κουκουλώνει».
Στο ίδιο άρθρο ο κ. Πουλόπουλος αναφερόταν στην απελευθέρωση της κάνναβης και αναρωτιέμαι ποιές είναι οι απόψεις του σήμερα.
«Αυτό που πρέπει να πούμε είναι το εξής: η κάνναβη δεν είναι τόσο καταστροφική όσο ισχυρίζονται κάποιοι, αλλά ούτε και τόσα αθώα όσο ισχυρίζονται κάποιοι άλλοι.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι δεν μπορεί να κυκλοφορεί νόμιμα το αλκοόλ, που είναι πράγματι σε μεγάλες ποσότητες, μία επικίνδυνη ουσία και ευθύνεται για τον θάνατο πολλών ανθρώπων, ή ο καπνός, η νικοτίνη που επίσης είναι βλαβερή ουσία, και να είναι παράνομη η κάνναβη. Δεν σημαίνει όμως, ότι επειδή έχουν νομιμοποιηθεί κάποιες επιβλαβείς ουσίες, θα πρέπει για λόγους ισότητας να νομιμοποιηθεί και μια άλλη. Όταν μια ουσία βρίσκεται σε διαθεσιμότητα, αυξάνεται η διάδοση της. Και αυτή είναι η πραγματικότητα».
Όπως εξηγεί ωστόσο, είναι υπέρ της αποποινικοποίησης, και διευκρινίζει ότι είναι κάτι διαφορετικό από την απελευθέρωση.
«Η δική μου θέση για την κάνναβη είναι η εξής: Η χρήση της πρέπει να αποποινικοποιηθεί πλήρως. Δεν μπορεί ένας άνθρωπος που κάνει χρήση κάνναβης να στιγματίζεται, να διαπομπεύεται, να οδηγείται στη φυλακή, ωστόσο δεν θα πρέπει να νομιμοποιηθεί η χρήση της για ψυχαγωγικούς λόγους. Γιατί θα βάλουμε άλλη μία επιβλαβή ουσία στον κατάλογο των επιβλαβών ουσιών. Και η ελεύθερη διακίνηση της κάνναβης μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της διάδοσης της και σε περισσότερα προβλήματα στον πληθυσμό. Ενδεχομένως η επιβολή κάποιων διοικητικών ή και θεραπευτικών μέτρων θα ήταν αρκετή. Άλλωστε και άλλες πράξεις αυτοδιάθεσης των πολιτών περιορίζονται από την πολιτεία, χωρίς να αποτελούν ποινικό αδίκημα. Η επιβολή προστίμου για οδήγηση χωρίς ζώνη ασφαλείας στο αυτοκίνητο ή χωρίς κράνος στη μηχανή επιβάλλονται, γιατί η πολιτεία θέλει να προστατεύσει την υγεία των πολιτών και να περιορίσει το κόστος των δαπανών υγείας».
Όπως μας εξηγεί επίσης, είναι τελείως διαφορετικό να μιλάμε για τη χρήση της κάνναβης για θεραπευτικούς λόγους και τελείως διαφορετικό για ψυχαγωγικούς.
Άρα είστε υπέρ της νομιμοποίησης για θεραπευτικούς λόγους;
«Βεβαίως. Όπως χρησιμοποιείται η μορφίνη για ιατρικούς λόγους, με τον ίδιο τρόπο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και η κάνναβη. Άλλωστε η τετραϋδροκανναβινόλη (THC), ή με συνθετική τετραϋδροκανναβινόλη χρησιμοποιούνται σε ορισμένα φάρμακα. Η χρήση της κάνναβης για θεραπευτικούς λόγους μπορεί να εφαρμοστεί από κάποιες κατηγορίες ασθενών, με ιατρική παρακολούθηση».
Όπως μου εξηγεί, αναφορικά με τη χρήση της για θεραπευτικούς λόγους, η κάνναβη έχει αναλγητική δράση και μπορεί να λειτουργήσει ανακουφιστικά σε κάποιες ασθένειες όπως ο καρκίνος ή η σκλήρυνση κατά πλάκας. Επίσης κρίνεται πιο αποτελεσματική σε κάποιες περιπτώσεις γιατί ενώ άλλες ουσίες μπορεί να κόβουν την όρεξη, η κάνναβη έχει μεν ανακουφιστική και μυοχαλαρωτική δράση, αλλά ανοίγει την όρεξη, πράγμα σημαντικό σε κάποιες περιπτώσεις ασθενών, όπως καρκινοπαθών που κάνουν χημειοθεραπείες.
Ας πάμε στην απελευθέρωση. Πολλοί προβάλλουν το επιχείρημα ότι θα ωφεληθεί το κράτος οικονομικά από τη φορολογία.
«Δεν είμαι βέβαιος. Και ας το θέσουμε διαφορετικά: δεν είμαι βέβαιος ότι τα έσοδα που έχει το κράτος σήμερα από τον καπνό και το αλκοόλ είναι περισσότερα από τα έξοδα για τις δαπάνες αντιμετώπισης των προβλημάτων υγείας όσων καπνίζουν ή κάνουν προβληματική χρήση αλκοόλ. Η επιβάρυνση για παράδειγμα της υγείας των καπνιστών, συνδέεται άμεσα με το αυξημένο κόστος του συστήματος υγείας, για ασθένειες όπως ο καρκίνος, τα καρδιολογικά, τα αναπνευστικά και τόσα άλλα προβλήματα».
Γίνεται επίσης λόγος για το ύψος της φορολογίας: εάν είναι πολύ χαμηλή ενθαρρύνει τη χρήση και εάν είναι πολύ υψηλή ενθαρρύνει τη μαύρη αγορά. Ποιά η άποψή σας;
«Ένα σημαντικό θέμα που πρέπει να ξεκαθαριστεί είναι πως καθορίζονται όλα αυτά. Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πάντα κάποιοι αποκομίζουν κέρδος από αυτή την ιστορία. Παράνομη αγορά με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θα υπάρχει και δεν πρόκειται να εξαλειφτεί. Εδώ υπάρχει στα τσιγάρα: αυξάνονται οι τιμές των τσιγάρων, πωλούνται περισσότερο τα λαθραία τσιγάρα. Επίσης. μπορεί μεν να οριστεί από το κράτος το ανώτερο ποσοστό της THC που θα περιέχει η κάνναβη στη νόμιμη αγορά, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να κυκλοφορεί μια πιο ισχυρή και πιο ενισχυμένη κάνναβη στην παράνομη αγορά. Τέλος θα πρέπει να υπολογιστεί, εκτός από τα έσοδα που θα έρθουν πρώτα, ποια θα είναι τα έξοδα της επιβάρυνσης του συστήματος της υγείας από τους χρήστες. Χρειάζεται να γίνουν συγκεκριμένες μελέτες για τα θέματα αυτά».