Το τι θα συμβεί με το Θιβέτ και την Κίνα μετά τον θάνατο του Δαλάι Λάμα βρίσκεται στο επίκεντρο ανάλυσης της Stratfor με τίτλο «Θιβέτ: Μια αρχαία απειλή για τη σύγχρονη Κίνα».
Ο Δαλάι Λάμα, πνευματικός ηγέτης του Θιβέτ, γιόρτασε τα 80ά του γενέθλια στις 10 Ιουλίου, κατά τη διάρκεια ταξιδιού του στη Νέα Υόρκη. Μεταξύ αυτών που παρέστησαν ήταν η Βάλερι Τζάρετ, ανώτερη σύμβουλος της κυβέρνησης Ομπάμα, προκαλώντας την έντονη αντίδραση του κινεζικού υπουργείου Εξωτερικών, που ζητά από τις ΗΠΑ να σταματήσουν αυτό που θεωρεί ως στήριξη προς το κίνημα για την ανεξαρτησία του Θιβέτ (αξίζει να σημειωθεί πως οι Κινέζοι χαρακτηρίζουν τον Δαλάι Λάμα «διάβολο με πρόσωπο ανθρώπου»).
Η Κίνα, όπως σημειώνεται στην ανάλυση, η Κίνα έχει λόγους να ανησυχεί για οποιαδήποτε αναταραχή στο Θιβέτ, καθώς, πέρα από ζητήματα εθνικιστικής (Χαν) φύσης ή τάσεων επιβολής του κινεζικού καθεστώτος, αξίζει να σημειωθεί πως το Θιβέτ πάντα ήταν σημαντικό για την Κίνα από γεωπολιτικής άποψης, από τη δυναστεία των Τανγκ (618-907 μ.Χ ακόμα). Αυτό σημαίνει πως η κινεζική επιθυμία για έλεγχο του Θιβέτ δεν έχει να κάνει με την παρούσα κυβέρνηση ή με την κυριαρχία των Κινέζων Χαν στην περιοχή.
Η Stratfor έχει επανειλημμένα τονίσει πως η Κίνα πρέπει να διατηρήσει τον έλεγχο των περιοχών της όπου δεν κυριαρχούν ως φύλο οι Κινέζοι Χαν, προκειμένου να προστατέψει την ενδοχώρα της. Εάν το Θιβέτ είναι εκτός ελέγχου της Κίνας, θα μπορούσαν να απειληθούν οι γραμμές επικοινωνίας με την υπόλοιπη Ευρασία, καθώς και η ασφάλεια της ίδιας της Κίνας. Καθώς η Κίνα προσπαθεί να δημιουργήσει βιομηχανικά κέντρα στην ενδοχώρα και να στήσει γραμμές εμπορικής διασύνδεσης στο πρότυπο του Δρόμου του Μεταξιού της εποχής των Τανγκ, ο έλεγχος του Θιβέτ και του πληθυσμού του (περιλαμβανομένων των εξορίστων) θα γίνεται όλο και πιο σημαντικός. Η Κίνα συνδέεται με τον κόσμο με ανθηρούς εμπορικούς διαδρόμους, και η σχέση της με το Θιβέτ ρίχνει φως στο γεωπολιτικό πρόβλημα που θα αποτελούσε ένα αυτόνομο ή έστω ανυπάκουο Θιβέτ για τη σύγχρονη Κίνα.
Το παρελθόν
Κατά τη χρυσή εποχή της δυναστείας των Τανγκ, η αντίληψη της Κίνας για το Θιβέτ διέφερε από την κλασική δυτική, που «βλέπει» φιλειρηνικούς μοναχούς. Οι χρονικογράφοι των Τανγκ περιγράφουν τους Θιβετιανούς ως σιδερόφρακτους, σκληροτράχηλους ιππείς, η πολεμοχαρής φύση των οποίων υπογραμμιζόταν από το ότι έφεραν σπαθιά ακόμα και σε καιρό ειρήνης. Αν και οι Κινέζοι ήταν συνηθισμένοι να αντιμετωπίζουν επιθετικούς, μη Χαν αντιπάλους, οι Θιβετιανοί διέφεραν, καθώς είχαν ένα καλά οργανωμένο κράτος, με ικανούς θεσμούς διακυβέρνησης, αντίστοιχους της Κίνας. Αυτό τους έκανε λιγότερο ευάλωτους σε σχέση με τα τουρκικά φύλα/ χανάτα που ήταν οι αρχικοί εξωτερικοί εχθροί της Κίνας- οι Θιβετιανοί ήταν ικανοί να ανταγωνιστούν τους Κινέζους επί ίσοις όροις. Επίσης, τους βοηθούσε σε μεγάλο βαθμό η γεωγραφία, που καθιστούσε το Θιβέτ σχεδόν απόρθητο σε κινεζικές χερσαίες επιθέσεις: Ακόμα και στο ζενίθ της στρατιωτικής ισχύος των Τανγκ, οι Κινέζοι ποτέ δεν κατάφεραν να περάσουν την περιφέρεια του Θιβέτ και να απειλήσουν την «καρδιά» του, ενώ από την άλλη πλευρά οι Θιβετιανοί μπορούσαν με σχετική ευκολία να χτυπούν τα κινεζικά εδάφη. Η αυτοκρατορία του Θιβέτ είχε υπό τον έλεγχό της το σύνολο του οροπεδίου του Θιβέτ, όχι μόνο τις περιοχές της σημερινής Αυτόνομης Επαρχίας του Θιβέτ, αλλά επίσης και το μεγαλύτερο κομμάτι της σημερινής επαρχίας Κινγκχάι, καθώς και τα δυτικά τμήματα της επαρχίας Σιτσουάν. Επίσης, οι Θιβετιανοί είχαν προσθέσει στις κατακτήσεις τους περιοχές στα Ιμαλάια, στα βουνά του Παμίρ, στη Σιντζιάνγκ και σε μέρος της βορειοδυτικής Κίνας.
Η στρατηγική θέση του οροπεδίου του Θιβέτ επέτρεπε στους Θιβετιανούς να απειλούν τα κινεζικά συμφέροντα σε διάφορα επίπεδα. Ανατολικά, οι Θιβετιανοί απειλούσαν το λεκανοπέδιο Σιτσουάν, που μπορεί να μην ήταν στον Δρόμο του Μεταξιού, αλλά αποτελούσε οικονομικά σημαντική περιοχή για την Κίνα. Στα βορειοδυτικά, οι Θιβετιανοί μπορούσαν να χτυπούν τον Δρόμο του Μεταξιού καθώς περνούσε μέσα από τον Διάδρομο Γκανσού (μία λωρίδα με οάσεις στη βορειοδυτική Κίνα, μεταξύ του οροπεδίου του Θιβέτ και της ερήμου Γκόμπι). Εξορμώντας από το οροπέδιο ή από βάσεις στα βουνά του Παμίρ, οι Θιβετιανοί μπορούσαν να χτυπούν τις αποικίες των Τανγκ στο λεκανοπέδιο Ταρίμ στη Σιντζιάνγκ. Ο έλεγχος στον Γκανσού και την Σιντζιάνγκ ήταν απαραίτητος για να είναι ασφαλής ο εμπορικός Δρόμος του Μεταξιού. Σε θιβετιανό χρονικό για την κατάληψη κινεζικού φρουρίου στον Γκανσού περιγράφεται ο πλούτος του Δρόμου του Μεταξιού: «Τα πλούτη των Κινέζων, που μεταφέρονταν στις δυτικές περιοχές...έπεσαν στα χέρια των Θιβετιανών...ακόμα και οι απλοί άνθρωποι μπορούσαν να ντύνονται με καλό κινεζικό μετάξι».
Στο ζενίθ της δυναστείας των Τανγκ, η σύγκρουση με το Θιβέτ είχε οικονομικό πρόσημο, δεν ήταν μάχη επιβίωσης. Ωστόσο, με την παρακμή της ισχύος της κεντρικής κυβέρνησης, το Θιβέτ άρχισε να απειλεί την «καρδιά» της κινεζικής επικράτειας, με αποτέλεσμα οι Κινέζοι να μεταρρυθμίσουν το στρατιωτικό τους σύστημα: Αντί για συγκέντρωση της στρατιωτικής ισχύος στην πρωτεύουσα, προτιμήθηκε ένα σύστημα που παρέπεμπε στους «ακρίτες» των Βυζαντινών (και τους προγενέστερους Ρωμαίους limitanei), δηλαδή διοικητικά κέντρα στα σύνορα, με ισχυρούς, μόνιμους στρατούς, αλλάζοντας την ισορροπία. Στα μέσα του 8ου αιώνα, μια εξέγερση από έναν ισχυρό στρατιωτικό διοικητή παραλίγο να καταστρέψει την αυτοκρατορία των Τανγκ. Στον εμφύλιο πόλεμο που έγινε, οι κινεζικές φρουρές του Δρόμου του Μεταξιού στον Γκανσού και στη Σιντζιάνγκ αποσύρθηκαν και οι Θιβετιανοί κατέλαβαν τις περισσότερες κινεζικές κτήσεις στα δυτικά. Οι Θιβετιανοί αποτελούσαν σημαντική απειλή για τη δυναστεία των Τανγκ μέχρι την κατάρρευση της αυτοκρατορίας του Θιβέτ λόγω εσωτερικών συγκρούσεων κατά τα μέσα του 9ου αιώνα.
Φτάνοντας στη σύγχρονη εποχή
Η σύγκρουση Κίνας- Θιβέτ ήταν εντονότερη κατά την περίοδο των Τανγκ, όπως προαναφέρθηκε- και οι μεταγενέστερες κυβερνήσεις την είδαν ως απόδειξη πως η Κίνα πρέπει να καθυποτάξει το οροπέδιο στη θέληση της κεντρικής κυβέρνησης. Όπως τονίζεται στην ανάλυση της Stratfor, όσο η Κίνα χρειάζεται να προστατεύει τα δυτικά της εδάφη, χρησιμοποιεί όλα τα δυνατά μέσα, στρατιωτικά και διπλωματικά, για να αποτρέψει την ανάδυση ενός αυτόνομου Θιβέτ, που θα μπορούσε να απειλήσει τη δυτική της πτέρυγα ή να επιτρέψει σε ξένες δυνάμεις να το κάνουν. Βάσει αυτής της αρχής, η δυναστεία Μαντσού Κινγκ εδραιώνει ένα προτεκτοράτο στο Θιβέτ τον 18ο αιώνα. Η εθνικιστική κυβέρνηση του Τσανγκ Κάι Σεκ πραγματοποίησε πολιτικές και στρατιωτικές εκστρατείες κατά της αυτονομίας του Θιβέτ, και οι κομμουνιστικές δυνάμεις του Μάο Τσε Τουνγκ κατέκτησαν το Θιβέτ το 1950, λίγο μετά την εδραίωση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας.
Υπό την ηγεσία του Σι Τζινπίνγκ, αυτή η γεωπολιτική αρχή είναι ιδιαίτερα σημαντική. Η δυτική Κίνα έχει πολύ μεγάλη σημασία για τα στρατηγικά και οικονομικά σχέδια της κινεζικής ηγεσίας. Ένα από τα βασικά σημεία της στρατηγικής είναι η πρωτοβουλία της «Ζώνης και του Δρόμου», μια στρατηγική που έχει σκοπό την εκβιομηχάνιση της ενδοχώρας και την εξασφάλιση της Κίνας απέναντι στο ενδεχόμενο οικονομικών αναταραχών, μέσω της δημιουργίας έξι εμπορικών διαδρόμων στο πρότυπο του Δρόμου του Μεταξιού των Τανγκ. Πολλοί από αυτούς τους διαδρόμους είναι επικεντρωμένοι σε σιδηροδρομικές γραμμές και αυτοκινητοδρόμους που ακολουθούν σε γενικές γραμμές τις διαδρομές των παλαιών καραβανιών. Είναι οι ίδιες περιοχές που τότε οι Θιβετιανοί είχαν καταφέρει να αποσπάσουν από τους Κινέζους τότε.
Οι αλλαγές στην στρατιωτική τεχνολογία και την επιμελητεία έχουν προφανώς μειώσει το γεωγραφικό πλεονέκτημα το οποίο παρείχε το οροπέδιο στους Θιβετιανούς στο παρελθόν, επιτρέποντας στην Κίνα να ασκεί έλεγχο στο Θιβέτ σε επίπεδο που δεν μπορούσαν ούτε να ονειρευτούν οι Τανγκ. Τα τελευταία χρόνια, η Κίνα έχει επεκτείνει τις σιδηροδρομικές της συνδέσεις με το Θιβέτ, επιτρέποντας την περαιτέρω εδραίωση του ελέγχου (από πλευράς δυνάμεων ασφαλείας). Ωστόσο, ακόμα και αν είναι μάλλον απίθανο το Θιβέτ να αποσχιστεί από την Κίνα και να γίνει γρήγορα στρατιωτική δύναμη ικανή να απειλήσει την Κίνα με κατάκτηση εδαφών, είναι σε γεωγραφική θέση που επιτρέπει τη δημιουργία προβλημάτων στις χερσαίες εμπορικές οδούς. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί λόγω δραστηριοποίησης «ανυπάκουων» στοιχείων στην κοινότητα των Θιβετιανών εξορίστων.
Το μέλλον του κινήματος για την ανεξαρτησία
Η κατεύθυνση στην οποία κινείται η κοινότητα των εξορίστων (εδρεύει κυρίως στην Ινδία) είναι ερωτηματικό, κυρίως εξαιτίας θρησκευτικών και πολιτικών ζητημάτων. Ένα από αυτά είναι το αν το κίνημα ωφελείται περισσότερο από την υπακοή στη μη βίαιη προσέγγιση του ζητήματος, που είναι η γραμμή του Δαλάι Λάμα, ή όχι. Κάποιες φράξιες εντός του κινήματος, πιο εθνικιστικού χαρακτήρα, ζητούν σκληρότερη γραμμή.
Ο Δαλάι Λάμα είναι η μόνη κοινά αποδεκτή φιγούρα που μπορεί να ηγείται/ ενώνει την κοινότητα των εξορίστων. Μέχρι τώρα τα «γεράκια» ελέγχονται, αλλά δεν υπάρχει κάποια εγγύηση πως η στρατηγική αυτή θα συνεχιστεί μετά τον θάνατό του. Ο Δαλάι Λάμα μπορεί να προσπεράσει κάποια ζητήματα σχετικά με τη διαδοχή του, καθώς υπάρχει η δυνατότητα επιλογής διαδόχου (προκειμένου να μην επιλεγεί κάποιος από τους Κινέζους). Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, υπογραμμίζεται στην ανάλυση, είναι δύσκολο ο διάδοχος να προσελκύσει το ίδιο επίπεδο υποστήριξης από το εξωτερικό, καθώς πολλοί έχουν συνδέσει το κίνημα για την ανεξαρτησία του Θιβέτ με την προσωπικότητα του Δαλάι Λάμα. Επιπλέον, απουσία ενός ηγέτη ικανού να συγκεντρώσει την ίδια στήριξη, το κίνημα μπορεί να κατακερματιστεί για ιδεολογικά ζητήματα.
Ελλείψει ενός ισχυρού ηγέτη και λόγω της κούρασης σχετικά με τη μη βίαιη προσέγγιση, τα πλέον ακραία στοιχεία της κοινότητας των εξορίστων θα μπορούσαν να γίνουν πιο επιθετικά. Δυσκολίες στην προσέλκυση χρηματοδότησης θα έκανε τους Θιβετιανούς εξόριστους πιο εξαρτημένους από κρατικές χρηματοδοτήσεις και θα δημιουργούσε δυναμική ανταγωνισμού καθώς οι διαφορετικές φράξιες μάχονται για τη στήριξη. Οι δυναμικές αυτές θα ευνοούσαν καλύτερα οργανωμένες και πιθανώς πιο παράτολμες φράξιες. Το Πεκίνο προβληματίζεται πως οι στρατηγικοί αντίπαλοί του, όπως οι ΗΠΑ και η Ινδία, θα μπορούσαν να τις προσεταιριστούν, προκειμένου να ξεσηκώσουν τους συμπατριώτες τους, σε μια προσπάθεια αποσταθεροποίησης της Κίνας. Ο φόβος αυτός δεν είναι αβάσιμος: Κατά τον Ψυχρό Πόλεμο η CIA εκπαίδευε εξορίστους σε αντάρτικο/ ανορθόδοξο πόλεμο.
Για να προστατέψει τα συμφέροντά της σε τέτοια ζητήματα, η Κίνα τείνει να ενισχύει την εσωτερική ασφάλεια και την παρακολούθηση, σε συνδυασμό με κινήσεις στο εξωτερικό για συνεργασία ξένων κυβερνήσεων εναντίον εξτρεμιστικών οργανώσεων, όπως είχε κάνει πχ με τους Ουϊγούρους. Μια ανάλογη προσέγγιση θα μπορούσε να ακολουθηθεί και στο Θιβέτ, με απώτερο στόχο να μπορέσει η Κίνα να «αγγίξει» και τους εξορίστους, επιδιώκοντας να πείσει την Ινδία να επιβάλει αυστηρότερους περιορισμούς στη δραστηριότητά τους. Αυτό όμως θα είναι δύσκολο, καθώς η Ινδία έχει μεγαλύτερη οικονομία και γενικά είναι πολύ πιο ισχυρή σε σχέση με τις άλλες χώρες που έχουν δεχτεί την κινεζική πίεση σε τέτοιες περιπτώσεις (κυρίως χώρες της κεντρικής Ασίας). Επίσης, η Ινδία θεωρεί την κοινότητα των Θιβετιανών εξορίστων ως «βέλος στη φαρέτρα» της στον ανταγωνισμό με την Κίνα.
Οπότε, συνοψίζοντας, ενώ ο Δαλάι Λάμα είναι ακόμα ζωντανός, η Κίνα θα πρέπει να «τα βρει» με την Ινδία όσον αφορά στην πρωτοβουλία της «Ζώνης και του Δρόμου» και να δημιουργήσει δεσμούς υποδομών που θα συνδέουν περισσότερο την οικονομία της Ινδίας με την Κίνα. Βαθύτεροι δεσμοί επίσης θα έκαναν την Ινδία πιο δεκτική στις επιθυμίες/ προτιμήσεις του Πεκίνου.
Όπως καταλήγει η ανάλυση, ο Δαλάι Λάμα μπορεί να ισχυρίζεται πως θα ζήσει μέχρι την ηλικία των 113 ετών, αλλά η Κίνα δεν μπορεί να υπολογίζει ότι έχει τόσο χρόνο για να εξουδετερώσει την πιθανή θιβετιανή απειλή στον νέο της «Δρόμο του Μεταξιού».