ΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΙΝΩΝΙΑΜεταναστευτικοΕλλάδα

Όλα όσα μάθαμε ρωτώντας τις ΜΚΟ που δρουν στην Ελλάδα για το ρόλο τους στο προσφυγικό

Όλα όσα μάθαμε ρωτώντας τις NGO που δρουν στην Ελλάδα για το ρόλο τους στο προσφυγικό
Κατερίνα Πρίφτη, Αγγελική Κουγιάννου, Αλέξης Γαγλίας

Τον Φεβρουάριο του 2015 ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία συμπλήρωνε ήδη τέσσερα χρόνια, ενώ οι δυνάμεις του Ισλαμικού Κράτους έδιναν μια λυσσαλέα μάχη για να διατηρήσουν τα εδάφη που για λίγο μόνο είχαν κερδίσει στα βόρεια της χώρας. Το Κομπάνι και οι Κούρδοι μαχητές του γίνονταν σύμβολο αντίστασης κατά του Χαλιφάτου αλλά χιλιάδες γυναίκες παιδιά, ηλικιωμένοι και άτομα με ειδικές ανάγκες είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές τους εστίες αναζητώντας καταφύγιο στα σύνορα με την Τουρκία. Εκεί βρέθηκε η HuffPost Greece καταγράφοντας για πρώτη φορά ιστορίες ανθρώπων που ήταν θέμα μόλις λίγων μηνών για να τις ακούσουμε από «πρώτο χέρι» εδώ στην Ελλάδα.

Οι χιλιάδες πρόσφυγες που τότε βρίσκονταν επί τουρκικού εδάφους, έγιναν εκατομμύρια. Πρόσφυγες από όλη τη Συρία (αλλά και από άλλες πληγείσες χώρες όπως το Ιράκ και το Αφγανιστάν) πλέον, ακολουθώντας τα ίδια μονοπάτια, φτάνοντας στα ίδια σύνορα, κρατώντας στα χέρια εξίσου λιγοστά πράγματα, άφηναν πίσω τους ήχους του πολέμου που είχαμε ακούσει και εμείς στο Κομπάνι και ξεκινούσαν για ένα ταξίδι επιβίωσης…

Την ίδια περίοδο οι ροές προσφύγων προς τα ελληνικά νησιά είχαν πολλαπλασιαστεί αλλά ακόμη το «πρόβλημα» επικεντρωνόταν κυρίως στο θαλάσσιο πέρασμα από χώρες της Βορείου Αφρικής προς την Ιταλία. Όσοι βέβαια παρακολουθούσαν στενά τις εξελίξεις έκαναν ήδη λόγο για την μεγαλύτερη προσφυγική κρίση από την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η Ελλάδα, πύλη της Ανατολής προς τη Δύση και αντιστρόφως, με τα σύνορα της να ταυτίζονται με αυτά της ΕΕ έγινε εν μέσω και της σφοδρής πολιτικής και οικονομικής κρίσης που βίωνε, η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα tranzit στο διάβα των εξαθλιωμένων αλλά όλο ελπίδα προσφύγων.

Διαβάστε το μεγάλο αφιέρωμα της HuffPost Greece:

Ελλάδα, προσφυγικό και NGO’s

Τα μέσα αρωγής μηδαμινά για τις κολοσσιαίες ανάγκες, ο κρατικός μηχανισμός απών ή αργότερα πανικόβλητος έτρεχε ασθμαίνοντας πίσω από τις εξελίξεις για να σώσει ότι μπορούσε. Με σωστούς και λάθους τρόπους. Μπροστά στο ποτάμι των ξεριζωμένων που φούσκωνε και περνούσε έξω από τα σπίτια μας, η αλληλεγγύη του κόσμου ήρθε να ανθίσει και να υπερκαλύψει τα όποια ρατσιστικά ξεσπάσματα για «τους ξένους που έρχονται». ΜΚΟ, «μεγάλες» και «μικρές», ομάδες εθελοντών από όλο τον κόσμο κατέφθαναν στην Ελλάδα για να βοηθήσουν όπως και όσο μπορούσαν.

Σημείο αποβίβασης πρωτίστως η Λέσβος, εκεί από όπου το καλοκαίρι του 2015 μπορεί να έφθαναν σε μια μέρα ακόμη και 150 βάρκες και 9.500 άτομα. Εκεί όπου «…μια ολόκληρη χώρα πέρασε μέσα από ένα χωριό 100 κατοίκων». Και μετά στην Ειδομένη, στον Πειραιά, στο Ελληνικό, στον Ελαιώνα κλπ.

Κι όμως…οι μήνες περνούσαν αλλά ελάχιστοι γνώριζαν πόσες ΜΚΟ δρούσαν στην Ελλάδα, από που είχαν έρθει, τι έκαναν, γιατί το έκαναν. Κάποιοι μιλούσαν για πραγματική βοήθεια και αλληλεγγύη, άλλοι συνέδεαν τις ΜΚΟ με σκοπιμότητες, απάτη, κέρδος…Οι δε προσπάθειες καταγραφής από πλευράς των αρμόδιων κρατικών αρχών ήρθε πολύ αργά και με έναν μάλλον άτσαλο τρόπο ρίχνοντας ένα πέπλο καχυποψίας στη δράση των οργανώσεων.

Το νομικό πλαίσιο

Σε ό,τι αφορά τη λειτουργία των ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται με έδρα στην Ελλάδα η αλήθεια είναι πως στην πραγματικότητα δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για ένα συγκροτημένο, πλήρες και εφαρμόσιμο λειτουργικό θεσμικό πλαίσιο. Η ΜΚΟ εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην ελληνική νομοθεσία σε νόμους που είχαν να κάνουν με το τομέα της ανάπτυξης και την αναπτυξιακή βοήθεια τη διετία 1998-99. Η ελληνική νομοθεσία όμως στην πράξη δεν περιέλαβε ποτέ τον ορισμό τον ΜΚΟ με την έννοια που τις αποδίδουμε σήμερα. Σε μια αρκετά χαλαρή ερμηνεία θα λέγαμε πως κυρίως επιχειρήθηκε κυρίως μια περιγραφή του πεδίου δράσης – «δράσεις που μπορεί να ξεκινούν από μια γειτονιά και να φτάνουν μέχρι το κατώφλι του Δημοσίου».

Μέχρι και σήμερα η ΜΚΟ λειτουργούν τη βάση των άρθρων 12 και 14 του Συντάγματος, δηλαδή η δράση τους κατοχυρώνεται βάζει της ελευθερίας του «συνεταιρίζεστε» και της ελευθερίας της έκφρασης. Συγκεκριμένες ωστόσο νομικές διατάξεις δεν υπάρχουν.

Οι οργανώσεις που αποκαλούμε ΜΚΟ μπορούν να έχουν ποικίλες νομικές μορφές: ως μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου, ως ένωση προσώπων, ως αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας, ως σωματείου, ως κοινωφελούς ιδρύματος ή ακόμη και ως επιτροπή εράνων. Η απλούστερη μορφή που συχνά επιλέγεται είναι αυτή της νομικής μορφής της ένωσης προσώπων ή σε αρκετές περιπτώσεις επιλέγεται η ίδρυση αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας για την οποία πχ απαιτούνται μόλις τρία πρόσωπα. Η συντριπτική πλειοψηφία των ΜΚΟ έχουν πάντως μορφή σωματείου και απολαμβάνουν ειδικής φορολογικής μεταχείρισης (μη υπαγωγή σε ΦΠΑ, μη υποχρέωσης συγκεκριμένων κατηγοριών βιβλίων κλπ).

Οι δε χρηματοδότηση των ΜΚΟ μπορεί να προέρχεται από πολλές πηγές όπως συνδρομές, ιδιωτικές προσφορές, ιδιωτικές χορηγίες, διαφημίσεις, κρατική ή κοινοτική χρηματοδότηση, διάθεση προϊόντων, διοργάνωση εκδηλώσεων αξιοποίηση περιουσιακών στοιχείων κλπ.

Σύμφωνα με δε με τον αστικό κώδικα -εκτός εάν υπάρχει ειδική πρόβλεψη-κατά την Ετήσια Γενική Συνέλευση τα μέλη καλούνται να εγκρίνουν τον ισολογισμό και κατά συνέπεια απαλλάσσει τα μέλη του ΔΣ από κάθε ευθύνη. Έλεγχος όμως γίνεται και από ορκωτούς λογιστές. Ωστόσο, δεν δημοσιεύουν πχ στην ιστοσελίδα τους, όλες οι οργανώσεις τους ισολογισμούς τους και νομικά έχουν τέτοια υποχρέωση.

Σημειώνεται πως το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των ΜΚΟ τόσο σε άλλες χώρες της ΕΕ όσο και σε τρίτες χώρες διαφέρει ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις έχει πολύ πιο συγκροτημένη μορφή.

Η καταγραφή της HuffPost Greece

Με αυτούς τους προβληματισμούς γεννήθηκε η ιδέα για αυτό το πολύμηνο project της HuffPost Greece. Ένα project για την καταγραφή αλλά και ενημέρωση για το έργο, τη χρηματοδότηση, την προέλευση κλπ όλων αυτών των οργανώσεων που δρουν στην Ελλάδα την περίοδο της προσφυγικής κρίσης. Οδηγός ήταν τα επίσημα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες με αναφορά στις οργανώσεις και στις περιοχές που δραστηριοποιούνται.

Αποστείλαμε ένα ερωτηματολόγιο με 9 βασικές ερωτήσεις σε συνολικά 63 οργανώσεις. Μικρές και μεγάλες, γνωστές ή και άγνωστες σε πολλούς ενώ σίγουρα υπάρχουν και πολλές ακόμη ομάδες εθελοντών ή και NGO’s που παραμένουν άγνωστες και σε εμάς και η καταγραφή τους κατέστη αδύνατη.

Οι περισσότερες, συνολικά 44, ανταποκρίθηκαν θετικά και θέλησαν να συμμετάσχουν στο project.

Υπάρχουν όμως και κάποιες που δεν απάντησαν ποτέ στα μηνύματά μας, ή ακόμη και αν αρχικά ανταποκρίθηκαν, δεν έστειλαν ποτέ τις απαντήσεις τους. Στο σύνολο 14 και είναι οι εξής: ADRA, GCR, ILIAHTIDA, ISRAAID, KAS/KASTELORIZO INTERNATIONAL PLATFORM, MAZI BROSTA, MdM (Γιατροί του Κόσμου), OASIS, Solidarités International, Terre des Hommes, ΟDYSSEA, Λάθρα, Return Watch, Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός.

Και τέλος υπάρχουν εκείνες που αρνήθηκαν να συμμετάσχουν. Αυτές είναι 6 και είναι οι εξής: A21, BOAT REFUGEE FOUNDATION, ISLAMIC RELIEF, LEROS SOLIDARITY NETWORK, SAMARITAN’S PURSE, SOLIDARITY SYMI NETWORK.

Το συγκεκριμένο project παραμένει σε εξέλιξη και θα εμπλουτίζεται και με άλλες οργανώσεις που θα θελήσουν να συμμετάσχουν σε αυτή την προσπάθεια παρουσίασης των δράσεών τους, αλλά και με σχετικά ρεπορτάζ μας.

Upd- Σε αυτό το πλαίσιο έχει ήδη προστεθεί μια ακόμη οργάνωση.

Τι μάθαμε από τις απαντήσεις

  • Υπάρχουν ΜΚΟ και οργανώσεις που ειδικεύονται στη συνδρομή προς τους πρόσφυγες σε συγκεκριμένους τομείς (πχ ιατρική περίθαλψη, παροχή συσσιτίων ή διανομή ρουχισμού και ειδών πρώτης ανάγκης), ενώ κάποιες άλλες προσπαθούν να συνδράμουν και με πρόσθετους τρόπους (διάθεση διερμηνέων, ψυχολογική υποστήριξη έως και τρόπους ψυχαγωγίας κα). Επίσης, υπάρχουν οργανώσεις που αρχικά εστίασαν σε έναν συγκεκριμένο τομέα (π.χ. πρώτη υποδοχή) κυρίως στα νησιά, όμως η μείωση των προσφυγικών ροών μετά τη συμφωνία ΕΕ - Τουρκίας οδήγησε σε επαναπροσδιορισμό τόσο του αντικειμένου της προσφερόμενης βοήθειας όσο και των γεωγραφικών περιοχών δράσης τους. Ή μετά την εμπειρία που απέκτησαν στο πεδίο, επέκτειναν τις δράσεις τους και σε άλλους τομείς. Πλέον, αρκετές έχουν μετακινηθεί κυρίως στους προσφυγικούς καταυλισμούς της ηπειρωτικής Ελλάδας, ενώ ένας μικρός πυρήνας μελών τους παραμένει στα νησιά, παρακολουθώντας την εξέλιξη των προσφυγικών ροών από την Τουρκία.

  • Κάποιες από τις οργανώσεις που συνδράμουν στο προσφυγικό στην Ελλάδα είναι παραρτήματα παγκόσμιων δικτύων με πολύχρονη και διεθνή παρουσία σε δεκάδες χώρες. Κάποιες άλλες όμως είναι καθαρά «γέννημα» της προσφυγικής κρίσης της τελευταίας περιόδου και ιδρύθηκαν το καλοκαίρι/ φθινόπωρο του 2015. Οι αποστολές που ανέλαβαν στην Ελλάδα ήταν οι πρώτες τους δράσεις ενώ αρκετές από αυτές ιδρύθηκαν από αλλοδαπούς με στόχο την ανακούφιση των προσφύγων που διέρχονταν της χώρας μας. Είναι χαρακτηριστικές αρκετές περιπτώσεις οργανώσεων που ιδρύθηκαν μετά τις διακοπές που έκαναν στην Ελλάδα πχ ένα ζευγάρι αλλοδαπών ή μια παρέα νέων, οι οποίοι έζησαν από κοντά την κατάσταση κυρίως στα νησιά, επέστρεψαν στη χώρα τους, ίδρυσαν την οργάνωση και χρησιμοποιώντας κυρίως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επικοινώνησαν όσα συνέβαιναν στην Ελλάδα, συγκέντρωσαν χρήματα ή είδη πρώτης ανάγκης και ήρθαν ξανά στη χώρα μας για να ξεκινήσουν το έργο τους.

  • Κάποιες οργανώσεις ήταν αρκετά συγκεκριμένες στην ερώτηση για τα οικονομικά τους στοιχεία- πηγές άντλησης χρηματοδότησης, διάθεση και καταμερισμός των ποσών, ιεράρχηση των προτεραιοτήτων- αλλά υπάρχουν και κάποιες που δεν απάντησαν επαρκώς, ή απέφυγαν να απαντήσουν επί της ουσίας.

  • Κάποιες οργανώσεις έχουν ευρύτερη δράση εκτός του προσφυγικού. Ανταποκρίνονται στις ανάγκες κατοίκων περιοχών που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές, σε εμπόλεμες περιοχές, σε χώρες όπου υπάρχει ανυπαρξία υγειονομικών δομών κλπ ή συνδράμουν κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες του πληθυσμού.

  • Μεταξύ των οργανώσεων συναντά κανείς από ΜΚΟ που έχουν συσταθεί από θρησκευτικά δόγματα μέχρι αυτοδιαχειριζόμενους κοινωνικούς χώρους.

  • Υπάρχουν παραδείγματα οργανώσεων που έχουν αναλάβει πλήρως την παροχή συσσιτίου ή ιατρικής περίθαλψης σε προσφυγικούς καταυλισμούς, απαλλάσσοντας το ελληνικό κράτος από το αντίστοιχο οικονομικό κόστος.

  • Κάποιες στηρίζονται σε έμμισθο προσωπικό (κυρίως οι μεγαλύτερες ΜΚΟ), κάποιες αποκλειστικά σε εθελοντές, ενώ υπάρχουν και αυτές που λειτουργούν με την επιχειρησιακή υποστήριξη και έμμισθου προσωπικού και εθελοντών στο πεδίο.

  • Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ανεξάρτητοι εθελοντές σχημάτισαν εθελοντικές ομάδες για τον καλύτερο συντονισμό των δράσεών τους, όπως και περιπτώσεις όπου αυτές οι εθελοντικές ομάδες μετεξελίχθηκαν σε ΜΚΟ για την καλύτερη συνεργασία τους με τους φορείς και τις ελληνικές αρχές, τη δημιουργία μηχανισμών χρηματοδότησης και την αποδοχή τους από το σύστημα της γραφειοκρατίας.

  • Κάποιες ΜΚΟ εγκαλούν τις ελληνικές αρχές για τις δυσκολίες πρόσβασης και δυνατότητας παρέμβασής τους στις «κλειστές δομές». Καταγγέλλουν ότι έχουν αποκλειστεί από εκεί, με αρνητικές συνέπειες στις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων. Οι περισσότερες πάντως δηλώνουν ικανοποιημένες από το επίπεδο της συνεργασίας τους, τόσο με τις κεντρικές κρατικές αρχές, όσο και με τις τοπικές κοινωνίες. Σημειώνεται πως πολλές οργανώσεις συνεργάζονται και με άλλες ΜΚΟ αλλά και με εθελοντικές ομάδες.

  • Αντιλαμβάνονται ότι η δουλειά τους συχνά αντιμετωπίζεται με ισχυρές δόσεις σκεπτικισμού και δεν λείπουν οι επικρίσεις ή η ανοιχτή αμφισβήτηση. Εκτιμούν ωστόσο ότι αυτό οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στην αποκάλυψη κάποιου «σκανδάλου» συγκεκριμένων ΜΚΟ αλλά, όπως συχνά συμβαίνει, μια συγκεκριμένο περίπτωση, ένα μεμονωμένο περιστατικό οδηγεί σε βιαστικές και αβάσιμες γενικεύσεις στιγματίζοντας συνολικά τις ΜΚΟ και το έργο τους. Αρκετές ΜΚΟ δε τονίζουν ότι η επικριτική διάθεση μέρους της κοινής γνώμης οφείλεται σε άγνοια έλλειψη ενημέρωσης για ίδιο το προσφυγικό ζήτημα αλλά και τον ρόλο των ΜΚΟ. Πάντως δεν λείπουν και οι οργανώσεις που υποστηρίζουν ότι έχουν ζητήσει την καταγραφή και πιστοποίηση όλων όσων παρεμβαίνουν στο προσφυγικό ή υποστηρίζουν ότι η έλλογη γραφειοκρατία είναι απαραίτητη για να αποφευχθεί το χάος.

  • Κάποιες από τις οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στο πεδίο του προσφυγικού ζητήματος στην Ελλάδα, διατηρούν επίσης αποστολές στο πεδίο όλου του προσφυγικού «ταξιδιού», έχοντας παρουσία από τη Συρία και την Τουρκία έως τα Βαλκάνια αλλά και τις χώρες υποδοχής και μετεγκατάστασης των προσφύγων.

*Η κάλυψη του προσφυγικού από τη HuffPost Greece

Το συγκεκριμένο project αποτελεί ένα μέρος μόνο της προσήλωσης της HuffPost Greece στην κάλυψη του προσφυγικού. Καλύπτουμε αυτή την τεράστια ανθρωπιστική κρίση από την περίοδο που λίγοι είχαν προβλέψει την τεράστια έκταση που θα λάβει. Από τα πάρα πολλά θέματα, αποστολές, αφιερώματα που έχουμε κάνει, διαλέξαμε ελάχιστα, τα πιο χαρακτηριστικά, για να σας τα ξαναθυμίσουμε.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΚΟΙΝΩΝΙΑΜεταναστευτικοΕλλάδαΕιδομένηΜυτιλήνη
|
|
Πείτε το στην HuffPost

Δημοφιλή