Όταν ο Μπιναλί Γιλντριρίμ οριζόταν νέος πρωθυπουργός της Τουρκίας, το δεύτερο δεκαήμερο του Μαΐου, οι διαβουλεύσεις Ισραήλ-Τουρκίας είχαν μπει στην τελική ευθεία. Η διαδοχή του Μεχμέτ Νταβούτογλου έδωσε το σύνθημα για μια στροφή στην τουρκική εξωτερική πολιτική, την οποία προανήγγειλε ο διάδοχός του λίγες μέρες πριν από την υπογραφή της συμφωνίας με το Ισραήλ: «Δεν μπορεί να υπάρχει μόνιμη έχθρα ανάμεσα στις χώρες που βρέχονται από τη Μεσόγειο ή τη Μαύρη Θάλασσα», έλεγε ο κ. Γιλντιρίμ κατονομάζοντας το Ισραήλ, τη Συρία, την Αίγυπτο και τη Ρωσία.
«Η Ελλάδα ήταν ενήμερη»
Η σύναψη συμφωνίας, στις 26 Ιουνίου, του Ισραήλ με την Τουρκία, τη δύσκολη γείτονα της Ελλάδας, θα μπορούσε να ξυπνήσει αρνητικά ανακλαστικά στην Αθήνα, η οποία από το 2010 έχει στενή συνεργασία με το Τελ Αβίβ σε ευαίσθητους τομείς, όπως είναι ο τομέας της άμυνας.
Η Αθήνα ωστόσο δεν αιφνιδιάστηκε, τονίζουν ισραηλινές διπλωματικές πηγές, σύμφωνα με τις οποίες η Ελλάδα ήταν ενήμερη για τις μακρές συνομιλίες των δύο πλευρών και, απ' όσα προκύπτουν από τις ελληνικές αντιδράσεις, υπάρχει «κατανόηση» από ελληνικής πλευράς.
«Είμαστε πολύ ικανοποιημένοι από το επίπεδο σχέσεων που έχουμε με την Ελλάδα και θέλουμε να το διατηρήσουμε και να το ενισχύσουμε», διαβεβαιώνουν οι ίδιες πηγές, επαναλαμβάνοντας το μήνυμα που μετέφερε ο ίδιος ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπένιαμιν Νετανιάχου, τόσο από τη Ρώμη όπου έκλεισε η συμφωνία όσο και κατά την τηλεφωνική συνομιλία που είχε με τον Ελληνα πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα.
Το ίδιο μήνυμα μετέφερε ο κ. Νετανιάχου και στον Κύπριο Πρόεδρο Νίκο Αναστασιάδη. Η ισραηλινή πλευρά πιστεύει ότι απ' αυτή την προσέγγιση μπορεί να επωφεληθεί η Ελλάδα αλλά και να συνεισφέρει με την προστιθέμενη αξία που διαθέτει λόγω των καλών σχέσεών της με τις χώρες της περιοχής, στη διεύρυνση ενός άξονα σταθερότητας και συνεργασίας στην Α. Μεσόγειο.
Γιατί τώρα η συμφωνία
Οι όροι, ουσιαστικά, της επαναπροσέγγισης Άγκυρας-Τελ Αβίβ είχαν συμφωνηθεί από το 2013, όταν ο Μπ. Νετανιάχου είχε ζητήσει συγγνώμη για τους νεκρούς της ακτιβιστικής αποστολής (για την άρση του αποκλεισμού της Γάζας) στο πλοίο «Mavi Marmara» το 2010 και είχε δεχθεί να δοθεί αποζημίωση 20 εκατομμυρίων δολαρίων για τα θύματα. Έμενε ο τρίτος όρος της Τουρκίας για άρση του αποκλεισμού της Γάζας, όρος που δεν ικανοποιήθηκε ούτε σήμερα, καθώς το θέμα είναι «στρατηγικής σημασίας» για το Ισραήλ, όπως τονίζουν οι Ισραηλινοί σε όλους τους τόνους.
Γιατί όμως η συμφωνία έκλεισε τώρα; Στο χαοτικό περιβάλλον που διαρκώς επιδεινώνεται στη Μ. Ανατολή, η ισραηλινή πλευρά θεωρεί ορόσημο τη συμφωνία των ΗΠΑ με το Ιράν και επιδιώκει να δημιουργήσει μια συμμαχία με τις σουνιτικές χώρες -μεταξύ των οποίων και η Σαουδική Αραβία με τις άλλες χώρες του Κόλπου- προκειμένου «να συγκρατήσει την ιρανική επιρροή και την τρομοκρατία», συμπληρώνουν οι ίδιες πηγές.
Η τουρκική πλευρά ωστόσο ήταν εκείνη που επιδίωξε την υπογραφή της συμφωνίας, ιδιαίτερα μετά το τέλος του 2015, πιεζόμενη από τη συσσώρευση προβλημάτων με τους γείτονές της και από το κύμα τρομοκρατικών επιθέσεων που δέχεται, με τελευταία αυτή στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης «Κεμάλ Ατατούρκ», ένα από τα καλύτερα φυλασσόμενα αεροδρόμια στον κόσμο.
Δούναι και λαβείν
Στο πολιτικό πεδίο, η συμφωνία φαίνεται σε πρώτη ανάγνωση ισορροπημένη: Το Ισραήλ διατήρησε τη θέση του να μην αρθεί ο αποκλεισμός της Γάζας. Ταυτόχρονα η Τουρκία θα είναι «παρούσα» στη Γάζα αναλαμβάνοντας να ενισχύσει τις υποδομές, με την κατασκευή εργοστασίου ηλεκτρικής ενέργειας και εγκαταστάσεων αφαλάτωσης, καθώς και με την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας. Η τουρκική βοήθεια πάντως θα περνάει μέσα από ισραηλινό δίαυλο, στην προκειμένη περίπτωση θα φτάνει στο ισραηλινό λιμάνι Αστόντ. Από επίσημο δίαυλο, δηλαδή μέσω Ταμείου και ειδικού λογαριασμού, θα περάσουν και τα 20 εκατομμύρια δολάρια για την αποζημίωση των θυμάτων του «Mavi Marmara», για τη διανομή των οποίων θα είναι υπεύθυνη η Τουρκία.
Από την άλλη πλευρά, η Χαμάς θα διατηρήσει το Γραφείο της στην Κωνσταντινούπολη, με τον όρο ότι δεν θα προβεί σε αντι-ισραηλινές ενέργειες και όπως τονίζουν οι ίδιες πηγές, «αν η Τουρκία θέλει, μπορεί να ελέγξει τη δράση της εκεί». Ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είχε συναντηθεί με τον εξόριστο ηγέτη της Χαμάς, Χαλέντ Μεσάαλ, μια βδομάδα πριν ανακοινωθεί η συμφωνία Ισραήλ-Τουρκίας.
Αυτό που η ισραηλινή πλευρά θεωρεί κομβικό σημείο για περαιτέρω αποκατάσταση των σχέσεων, είναι η υλοποίηση της δέσμευσης της Τουρκίας ότι «θα νομοθετήσει την απαλλαγή από κάθε δίωξη Ισραηλινών στρατιωτών και στρατιωτικών για κάθε περίπτωση τόσο στο παρελθόν -υπόθεση "Mavi Marmara- όσο και για το μέλλον». Αυτό που επίσης τονίζεται ως πολιτικά σημαντικό είναι «η δέσμευση της Τουρκίας να μην εμποδίσει την ένταξη ή τη συμμετοχή του Ισραήλ σε διεθνείς οργανισμούς», κάτι που έπραξε ήδη, μη εμποδίζοντας την παρουσία του ως παρατηρητή στο ΝΑΤΟ.
Ευρύτερη επιδίωξη του Ισραήλ είναι να έχει εντονότερη παρουσία στους διεθνείς οργανισμούς. Εξάλλου είναι πρόσφατη η «τραυματική εμπειρία» του, όταν τον Απρίλιο υιοθετήθηκε απόφαση της UNESCO στην οποία αναφερόταν ο όρος «Κατεχόμενη Παλαιστίνη», με τις ψήφους της Γαλλίας και άλλων ευρωπαϊκών χωρών, όπως έγραψε η γαλλική εφημερίδα «Le Monde».
Επικριτική ήταν και η έκθεση του κουαρτέτου (ΗΠΑ-Ρωσία-ΕΕ-ΟΗΕ) που δημοσιεύτηκε στις αρχές Ιουλίου και καλούσε το Ισραήλ να σταματήσει την πολιτική του εποικισμού. Ένας μάλιστα από τους σκοπούς της πρόσφατης περιοδείας του κ. Νετανιάχου στην Αφρική ήταν να προωθήσει τη συμμετοχή της χώρας του στον Οργανισμό Αφρικανικής Ενότητας.
Το Ισραήλ προχώρησε στη συμφωνία με την Τουρκία, παρά τις αντιρρήσεις της κοινής γνώμης ακόμη και για τον ίδιο τον κ. Ερντογάν που έχει εκστομίσει «αντισημιτικές φράσεις» και παρά την «καχυποψία» και τις επιφυλάξεις για τον «απρόβλεπτο» χαρακτήρα του. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι η συμφωνία δεν περιλαμβάνει αμυντική συνεργασία ούτε ανταλλαγή ευαίσθητων πληροφοριών, παρά μόνον για την πρόληψη τρομοκρατικών γεγονότων. «Πρέπει να συνεργαστούμε για να προλαμβάνουμε τραγικά γεγονότα όπως αυτό της Κωνσταντινούπολης», υπογραμμίζει η ισραηλινή πλευρά.
Οι ειδικοί μάλιστα στις ΗΠΑ δεν προβλέπουν σύντομα σημαντική βελτίωση της συνεργασίας κι ακόμη περισσότερο αυτό ισχύει για την τουριστική συνεργασία, με δεδομένο το κλίμα ανασφάλειας που έχουν δημιουργήσει οι τρομοκρατικές επιθέσεις.
Όλα ανοιχτά για το Φυσικό αέριο
Παρά τους πομπώδεις τίτλους των ΜΜΕ ότι μετά τη συμφωνία έρχεται ενεργειακή συνεργασία, επενδύσεις και αγωγοί από το Ισραήλ στην Τουρκία, το φυσικό αέριο είναι ο μεγάλος απών της συμφωνίας.
«Όλα είναι ερμηνείες», τίποτα δεν αποτελεί πολιτική δέσμευση τονίζουν διπλωματικές πηγές, διευκρινίζοντας ότι οι τρεις ήδη γνωστές επιλογές για σταθμό LNG στην Αίγυπτο, για τον αγωγό East Med και για τον αγωγό μέσω Τουρκίας παραμένουν ανοιχτές στο τραπέζι. Ειδικά για ενδεχόμενη εξαγωγή αερίου μέσω αγωγού προς την Τουρκία, το Ισραήλ θέτει ως όρο την επίλυση του Κυπριακού ή τη σύμφωνη γνώμη των Ελληνοκυπρίων, όρος που ερμηνεύεται από ορισμένους ως πιθανή άσκηση πίεσης για αποδοχή ενός ειρηνευτικού σχεδίου.
Η πραγματικότητα προσδιορίζεται ουσιαστικά από την πολιτική αστάθεια και από τις χαμηλές τιμές
στην ενέργεια, δεδομένα που αποθαρρύνουν την αγορά για νέες επενδύσεις και μεταθέτουν το ενδιαφέρον των επενδυτών για το 2020 όταν αναμένεται το Λεβιάθαν να αναπτυχθεί πλήρως, ή για την περίπτωση που θα εξευρεθούν περισσότερα κοιτάσματα στην κυπριακή ΑΟΖ.
Πολύ λιγότερο προβεβλημένη είναι η οικονομική πτυχή της συμφωνίας Ισραήλ-Τουρκίας. Αντιθέτως όμως πρόκειται για συνεργασία που ανοίγει νέες ευκαιρίες και ειδικότερα για το Ισραήλ σε μια χώρα 80 εκατομμυρίων καταναλωτών, με την οποία το εμπορικό ισοζύγιο ανέρχεται ήδη σε 4 δισ. δολάρια ετησίως. Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός πάντως δεν παρέλειψε να τονίσει αυτή την πτυχή στο κλείσιμο της συμφωνίας στη Ρώμη. Μίλησε για «τεράστιες θετικές επιπτώσεις.
Οι προοπτικές
Με διαφορά λίγων ωρών από την αναγγελία της συμφωνίας με το Ισραήλ, ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ζητούσε συγγνώμη για την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους και ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν υπέγραφε διάταγμα ξανανοίγοντας το δρόμο για την τουριστική συνεργασία. Μετά το Ισραήλ, είχε δρομολογηθεί η επαναπροσέγγιση της Τουρκίας και με τη Ρωσία. Κι επειδή, όπως είπε πολλές φορές ο νέος Τούρκος πρωθυπουργός, «δεν μπορεί να είναι μόνιμα εχθροί με την Τουρκία οι χώρες που βρέχονται από τη Μεσόγειο ή τη Μαύρη Θάλασσα», μετά το Ισραήλ και τη Ρωσία, η Τουρκία αναμένεται να κάνει κινήσεις εξομάλυνσης των σχέσεων με τη Συρία -με το καθεστώς της οποίας διέρρηξε τις σχέσεις της από την αρχή του εμφυλίου το 2011, ζητώντας την αποχώρηση του Μπασάρ αλ Άσαντ- και με την Αίγυπτο, με την οποία ψυχράνθηκε μετά την απομάκρυνση του Προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι από το 2013.
Εμείς προσθέτουμε δύο ψηφίδες, σ' αυτή τη σπαζοκεφαλιά: Το ταξίδι του κ. Νετανιάχου στη Μόσχα για τρίτη φορά σε λιγότερο από ένα χρόνο, λίγες μέρες πριν από την τουρκική «συγγνώμη» στη Ρωσία.Η ισραηλινή πλευρά υποστηρίζει μέσω διπλωματικών πηγών, ότι η επίσκεψη δεν είχε να κάνει με τη ρωσο-τουρκική επαναπροσέγγιση αλλά με την «ανησυχία για τη Συρία και οι ίδιες πηγές αναφέρουν χαρακτηριστικά ότι «πρέπει να περιμένουμε εξελίξεις στο Συριακό.
Η δεύτερη ψηφίδα αφορά το ταξίδι του Αιγύπτιου υπουργού Εξωτερικών Σάμεχ Σούκρι, στο Ισραήλ την περασμένη Κυριακή, 10 Ιουλίου, που αποτελεί την πρώτη επίσκεψη Αιγύπτιου ΥΠΕΞ εδώ και εννιά χρόνια.
(Με πληροφορίες από ΑΠΕ -ΜΠΕ)