Το ποια αθλήματα αξίζουν ή όχι θέση στους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες είναι ένα θέμα συζήτησης το οποίο επανέρχεται σε κάθε Ολυμπιάδα- και μαζί του επανέρχονται και οι μνήμες των αρχαίων αθλημάτων των Ολυμπιακών Αγώνων, τα οποία, για διάφορους λόγους, δεν υπάρχουν σήμερα στο πρόγραμμα.
Τα τρία αγωνίσματα τα οποία δεν συμπεριλαμβάνονται σήμερα στη λίστα των σύγχρονων Ολυμπιακών, όπως περιγράφονται στον κόμβο «Οδυσσέας» του υπουργείου Πολιτισμού, είναι τα εξής:
Οπλίτης δρόμος ή οπλιτοδρομία: Αν και τα αγωνίσματα του στίβου έχουν, σε γενικές γραμμές, επιβιώσει (ακόμα και με μικρές αλλαγές σε αποστάσεις) σήμερα, αυτό δεν ισχύει για την οπλιτοδρομία, τον απόλυτο αγώνα αντοχής, καθώς οι διαγωνιζόμενοι έτρεχαν φέροντας αμυντική πολεμική εξάρτυση, υπενθυμίζοντας το αξίωμα περί «πολιτών- οπλιτών» των αρχαίων ελληνικών πόλεων- κρατών και τη σύνδεση μεταξύ αθλητή και πολεμιστή. Ο «οπλίτης δρόμος» εισάγεται στους Ολυμπιακούς Αγώνες το 520 π.Χ., δηλαδή στην 65η Ολυμπιάδα. Πρόκειται για δρόμο ταχύτητας, όπου ο δρομέας έτρεχε φορώντας χάλκινη αμυντική πανοπλία (κράνος, κνημίδες, ασπίδα). Η διαδρομή του οπλίτη δρόμου ήταν 2 έως 4 στάδια (συνήθως 2 στάδια, όπως ο δίαυλος- το 1 στάδιο ισούται με περίπου 180-185 μέτρα).
Ο οπλίτης δρόμος θεωρείται ως επικήδειος αγώνας προς τιμήν κάποιου νεκρού ήρωα. Εκτός των Ολυμπιακών Αγώνων αναφέρεται και στα Νέμεα, Πύθια, Ίσθμια, Παναθήναια και σε άλλες γιορτές. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι στην Ολυμπία, στο ναό του Διός φυλάγονταν 25 χάλκινες ασπίδες τις οποίες μοίραζαν στους οπλιτοδρόμους για την τέλεση των αγώνων.
Αρματοδρομίες: Ένα άθλημα που ανάγεται στην Εποχή των Ηρώων ακόμα, με τα άρματα να συναντώνται και στις ραψωδίες της Ιλιάδας. Ο πρώτος αγώνας αρματοδρομίας που αναφέρει η παράδοση είναι αυτός μεταξύ του Πέλοπα και του Οινομάου, βασιλιά της Πίσας, μύθος που συνδέεται άμεσα με την Ολυμπία. Αρματοδρομίες επίσης αναφέρει και ο Όμηρος, στους αγώνες που οργάνωσε ο Αχιλλέας προς τιμήν του νεκρού φίλου του Πατρόκλου. Προστάτης του αγωνίσματος της αρματοδρομίας θεωρείτο ο θεός Ποσειδώνας. Τα αγωνίσματα αρματοδρομιών στην Ολυμπία ήταν:
- Το τέθριππο: το άρμα, ένα μικρό ξύλινο δίτροχο όχημα, συρόταν από τέσσερα άλογα. Το μήκος της διαδρομής ήταν δώδεκα γύροι του ιπποδρόμου. Το τέθριππο εισάγεται στην 25η Ολυμπιάδα (680 π. Χ.) και διεξάγεται έως και το 241 μ.Χ.
- Η απήνη: εισάγεται στους Ολυμπιακούς αγώνες το 500 π.Χ. στην 70η Ολυμπιάδα και καταργήθηκε το 444 π.Χ. στην 84η Ολυμπιάδα. Το άρμα έσερναν δύο ημίονοι.
- Η συνωρίδα: άρμα που έσερναν δύο άλογα. Εισάγεται στην 93η Ολυμπιάδα (408 π.Χ.). Το τέθριππο πώλων: εισάγεται στην 99η Ολυμπιάδα (348 π.Χ.). Το μήκος της διαδρομής ήταν οκτώ γύροι του ιπποδρόμου. Η συνωρίδα πώλων: εισάγεται ως αγώνισμα στην 128η Ολυμπιάδα (268 π.Χ.). Στους ομηρικούς χρόνους ηνίοχος ήταν ο ίδιος ο ιδιοκτήτης, αλλά στους ιστορικούς χρόνους οι ηνίοχοι δεν ήταν οι ιδιοκτήτες των αλόγων. Η νίκη, όμως, ανήκε στους ιδιοκτήτες οι οποίοι μάλιστα στέφονταν νικητές, ενώ για τον ηνίοχο το βραβείο ήταν μια μάλλινη ταινία που ο ιππότροφος (ο ιδιοκτήτης δηλαδή του ίππου) του έδενε στο μέτωπο. Για το λόγο αυτό στην Ολυμπία έχουμε ονόματα γυναικών που αναφέρονται ως νικητές στις αρματοδρομίες (Κυνίσκα), παιδιών ή και πόλεων. Οι ηνίοχοι κατά την εκτέλεση του αγωνίσματος επεδίωκαν να καταλάβει το άρμα την εσωτερική πλευρά του ιπποδρόμου, προκειμένου να διανύσουν μικρότερη απόσταση.
Ονομαστοί ηνίοχοι της αρχαιότητας ήταν ο Κάρρωτος (ηνίοχος του βασιλιά Αρκεσιλάου), ο Φίντις ο Συρακούσιος, ο Νικόμαχος ο Αθηναίος, ο Χρόμιος, ηνίοχος του Ιέρωνα των Συρακουσών κ.ά.
Παγκράτιο: Αρκετοί το θεωρούν ως το απόλυτο μαχητικό άθλημα της αρχαιότητας- άλλωστε, και μόνο το όνομά του αποτελεί τον συνδυασμό του «παν» και του «κρατείν», δηλαδή αυτός που κυριαρχεί απόλυτα. Ήταν γνωστό επίσης ως «πάμμαχον» και ήταν εξαιρετικά δημοφιλές (O Φιλόστρατος το χαρακτηρίζει ως «το εν Oλυμπία το κάλλιστον») ως θέαμα στην αρχαιότητα, ενώ παράλληλα εντασσόταν στο πλαίσιο της στρατιωτικής εκπαίδευσης. Με τα σημερινά δεδομένα, ίσως το θεωρούσαμε ως κάτι σχετικά κοντά στο MMA (Mixed Martial Arts).
Συνδύαζε χτυπήματα (πυγμαχία, αλλά και λακτίσματα) με πάλη, αυτά που δεν επιτρέπονταν ήταν το βγάλσιμο των ματιών, τα δαγκώματα και τα χτυπήματα στα γεννητικά όργανα και ήταν στην ουσία μια ολοκληρωμένη πολεμική τέχνη, που, ακόμα και στην «αθλητική» διάστασή του, καθώς δεν ήταν λίγοι οι αθλητές που είχαν χάσει τη ζωή τους σε αυτό κατά τους Ολυμπιακούς (και μάλιστα έχει αναφερθεί και «νίκη μετά θάνατον», από τον Αρραχίωνα). Όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα της Ελληνικής Ομοσπονδίας Παγκρατίου Αθλήματος (το άθλημα έχει αναβιώσει και στη σημερινή εποχή), οι απαρχές του Παγκρατίου συνδέονται με ελληνικές παραδόσεις, όπως την πάλη του Hρακλή με το λέοντα της Nεμέας, του Θησέα με το Mινώταυρο, και του Aίαντα με τον Oδυσσέα. Αργότερα, στα ιστορικά χρόνια, αναφέρεται λατρεία του «Ηρακλή Παγκράτη».
Στην Ολυμπία εισήχθη στη 33η Ολυμπιάδα (648 π. Χ.). Το αγώνισμα διακρινόταν στο άνω ή ορθοστάνδην παγκράτιο (όταν οι αθλητές αγωνίζονταν όρθιοι) και στο κάτω παγκράτιο (όταν οι αντίπαλοι έπεφταν και συνέχιζαν κάτω). Στην προπόνηση οι αθλητές χρησιμοποιούσαν συνήθως το ορθοστάνδην, ενώ στους αγώνες το κάτω παγκράτιο. Οι παγκρατιαστές έπρεπε να συνδυάζουν ταυτόχρονα τα προσόντα των παλαιστών και των πυγμάχων, ενώ το αγώνισμα είχε αυστηρούς κανόνες τους οποίους έπρεπε να ακολουθούν. Τα ονόματα μεγάλων παγκρατιαστών που διασώθηκαν από τις αρχαίες πηγές είναι του Λύγδαμι του Συρακουσίου (πρώτου Ολυμπιονίκη στο παγκράτιο το 648 π.Χ.), του Ευκλή, του Σώστρατου του Σικυώνιου και άλλων.