«Η αργυροχοΐα, υψηλή τεχνική που ανάγεται σε τέχνη, αποτελεί ειδοποιό στοιχείο της πολιτιστικής ταυτότητας και της παραγωγικής ιστορίας της Ηπείρου. Τα εξαιρετικής λεπτότητας τεχνουργήματα που προκύπτουν από τη «μαγική» μεταμορφωτική δύναμη της φωτιάς και από τις τεχνικές μορφοποίησης και διακόσμησης αντανακλούν, κατά κάποιο τρόπο, την ομορφιά και τις ιδιαιτερότητες του ηπειρώτικου τοπίου. Την ίδια ώρα που η τεχνολογία συνδέεται άρρηκτα με πτυχές της κοινωνίας κατά τις περιόδους ακμής της... Σε μια εποχή που η τέχνη του αργυροχόου αντιμετωπίζει ποικίλες αντιξοότητες, φιλοδοξούμε να συμβάλουμε στη διάσωση της παραδοσιακής τεχνογνωσίας, αλλά και να δώσουμε τα απαραίτητα εναύσματα για τόνωση του ερευνητικού ενδιαφέροντος και προσέγγιση των σύγχρονων εφαρμογών της», διαβάζει κάποιος στα λόγια της Σοφίας Στάικου, Προέδρου του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, στην έκδοση του συλλογικού τόμου «Η αργυροτεχνία στην Ήπειρο», λίγες ώρες πριν τα επίσημα εγκαίνια του Μουσείου Αργυροτεχνίας στα Ιωάννινα λάβουν μέρος, το Σάββατο, 24 Σεπτεμβρίου.
Σε ένα παράλληλο κομμάτι του χωροχρόνου, ένας επισκέπτης κάνει την πρώτη του απόπειρα να ταξιδέψει στο χρόνο και να βιώσει με όλες του τις αισθήσεις ολόκληρη τη διαδρομή της ηπειρώτικης αργυροχοΐας, από τη γέννησή της μέχρι και σήμερα. Πρώτη αίσθηση που ενεργοποιείται άθελά σου: η ακοή. Ο ήχος ενός σφυριού που χτυπά επαναλαμβανόμενα, σχεδόν στωικά, ένα αργυρό αντικείμενο. Η όρασή σου ακολουθεί την ενεργοποίηση των αυτιών. Τα μάτια σου πέφτουν πάνω στο βίντεο που ξεκινά την αφήγηση αυτής της ωραίας ιστορίας. Η όσφρηση λειτουργεί κατευθυντικά. Κλείνοντας τα μάτια καταλαβαίνεις ότι βρίσκεσαι σε ένα υγρό περιβάλλον, στην αρχή επίγειο και μετά υπόγειο. Σε κάθε γωνιά, σε κάθε σκαλοπάτι, «μυρίζει» ιστορία. Όσο για την αφή, το Μουσείο φροντίζει και για αυτό, αφού στη διάρκεια του «ταξιδιού» διαδραστικά παιχνίδια γνώσης και εξοικείωσης με το περιβάλλον φροντίζουν να σε βάλουν κυριολεκτικά στο παιχνίδι. Και η γεύση; Θα αναρωτηθεί κανείς. Μα, η γεύση είναι αυτό που σου μένει στο τέλος.
Γιατί λοιπόν να επισκεφτεί κανείς το Μουσείο Αργυροτεχνίας;
- Για να πάρετε απαντήσεις σε πέντε βασικά ερωτήματα που αφορούν την ηπειρώτικη αργυροτεχνία: το Πού και το Πότε, το Πώς, το Για Ποιον και το Από ποιον.
Άποψη της μόνιμης έκθεσης, ΠΙΟΠ, Β. Καραβασίλογλου
- Για να μάθετε τι είναι ο Χρυσικός ή Τζοβαερτζής ή Κουγιουμτζής, οι Καλαρρύτες και ποιοι μεγάλοι τεχνίτες επηρέασαν την πορεία της ιστορίας της αργυροτεχνίας (π.χ. οι Σωτήρης Βούλγαρης, μετέπειτα ιδρυτής του οίκου Bulgari και Δημήτρης Κρέμος, οι αδελφοί Νέσση και ο Γεράσιμος Ιωαννίδης).
Άποψη της μόνιμης έκθεσης, Η σφυρηλάτηση, ΠΙΟΠ, Β. Καραβασίλογλου
- Για να μάθετε τι είναι η σφυρηλάτηση, η χύτευση, η συρματερή, το σαβάτι* και το ανάγλυφο, οι παραδοσιακές τεχνικές μορφοποίησης και διακόσμησης αργυρών αντικειμένων και πώς φούσκωναν και σκάλιζαν τα πιάτα.
*Η διακόσμηση με σαβάτι (savat, στα ιταλικά niello), κράμα μετάλλων σε μαύρο χρώμα, αποσκοπεί στη δημιουργία οπτικών εντυπώσεων. Η πρώτη συνταγή οφείλεται στον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο (1ος αιώνας) και η πρώτη λεπτομερής περιγραφή στον Μοναχό Θεόφιλο (12ος αιώνας). Βασικά υλικά για την κατασκευή του είναι το ασήμι, ο χαλκός, ο μόλυβδος και το θειάφι.
Άποψη της μόνιμης έκθεσης, Η χύτευση στο χώμα, ΠΙΟΠ, Β. Καραβασίλογλου
- Για να απολαύσετε τη μόνιμη έκθεση που χρονικά καλύπτει κατά βάση τη μεταβυζαντινή περίοδο, από τον 15ο αιώνα και έπειτα, χωρίς ωστόσο να λείπουν και αναφορές στο απώτερο παρελθόν.
- Για την ιδιαιτερότητα της τοποθεσίας του: Το Μουσείο Αργυροτεχνίας βρίσκεται στο Κάστρο Ιωαννίνων, στο δυτικό προμαχώνα της νοτιοανατολικής ακρόπολης (Ιτς Καλέ), καταλαμβάνει τις δύο στάθμες του προμαχώνα, καθώς και το κτίσμα των παλαιών μαγειρείων που εφάπτεται με αυτόν. Οι εκθεσιακοί χώροι αναπτύσσονται στα δύο επίπεδα του προμαχώνα. Στο πρώτο επίπεδο ξετυλίγεται το βασικό μέρος της έκθεσης, το οποίο αναφέρεται στην ιστορία και την τεχνολογία της αργυροτεχνίας στην Ήπειρο. Ο επισκέπτης, με τη βοήθεια ποικίλων εποπτικών μέσων, ανακαλύπτει παραδοσιακές τεχνικές μορφοποίησης και διακόσμησης αργυρών αντικειμένων, μαθαίνοντας για τα στάδια κάθε τεχνικής ως τη δημιουργία του τελικού προϊόντος. Στο δεύτερο επίπεδο και μέσα σε διαφανές κέλυφος παρουσιάζεται η συλλογή ηπειρώτικων αργυρών αντικειμένων από τον 18ο ως τον 20ό αιώνα.
Εξωτερική άποψη του Μουσείου, Photo Credits: Θάνος Καμπύλης
- Γιατί σύμφωνα με τους ανθρώπους του μουσείου αναμένονται τουλάχιστον 60.000 επισκέπτες ετησίως στο Μουσείο.
- Γιατί είναι το 9ο στη σειρά του Δικτύου Θεματικών Μουσείων του ΠΙΟΠ (Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας Ν.&Σ. Τσαλαπάτα, Βόλος, Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας, Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού, Σπάρτη, Μουσείο Μετάξης, Σουφλί, Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου, Μουσείο Μαρμαροτεχνίας, Πύργος Τήνου, Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης, Δημητσάνα, Μουσείο Μαστίχας Χίου).
- Για τη συμβολή του στη διάσωση της γνώσης για την ηπειρώτικη αργυροτεχνία, τη διάχυση στο ευρύ κοινό πληροφοριών σχετικά με την τεχνολογία της, καθώς και τη σύνδεση αυτής της τεχνολογίας με τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της εποχής στην οποία αναπτύχθηκε και άκμασε.
Ρολόι τσέπης σε θήκη, με κιουστέκι (αλυσίδα) και διακόσμηση με σαβάτι, 19ος αιώνας, Photo Credits: Θάνος Καμπύλης
Γιαταγάνι, 1799, Θήκη: αρχές 19ου αιώνα. Photo Credits: Θάνος Καμπύλης
Ρόκα: πιστόλα, επίχρυση, με σαβάτι, αρχές 19ου αιώνα. Photo Credits: Θάνος Καμπύλης
- Για να θαυμάσετε τη σπουδαία συλλογή όπλων (από πιστόλες μέχρι γιαταγάνια) και την ιδιαίτερη συλλογή κοσμημάτων (πόρπες, σκουλαρίκια, χαρχάλια** και κιουστέκια).
**Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να ρωτήσετε τους ντόπιους από πού προέρχεται ο χαρακτηρισμός «χαρχάλω».
Άποψη της μόνιμης έκθεσης, Συλλογή έργων Ηπειρώτικης Αργυροχρυσοχοΐας, 18ος-20ός αιώνας, ΠΙΟΠ, Β. Καραβασίλογλου
Κιουστέκι (διπλό), Photo Credits: Θάνος Καμπύλης
- Γιατί πρόκειται για μουσείο θεματικό, τεχνολογικό, αφού πραγματεύεται την τεχνολογία της αργυροχοΐας κατά την προβιομηχανική περίοδο, αλλά ταυτόχρονα και για μουσείο περιφερειακό, αφού εστιάζει κυρίως στην ιστορία της περιοχής της Ηπείρου. Μπορείς να θαυμάσεις το ανεξάντλητο υλικό από πολυμεσικές εφαρμογές, αρχειακό φωτογραφικό υλικό, τις οπτικοακουστικές παραγωγές και όλα τα εκθεσιακά «εργαλεία» που βοηθούν τον επισκέπτη να αντιληφθεί το ρόλο της αργυροτεχνίας στη διαμόρφωση της ταυτότητας της ευρύτερης περιοχής.
- Γιατί με τη μορφή διαδραστικών πινάκων, καλείσθε να προσεγγίσετε τον χαρακτήρα, το λειτουργικό ρόλο και τη συμβολική αξία των αργυρών αντικειμένων και να ταξιδέψετε στην ιστορία μέσα από ψηφιακούς χάρτες.
Photo credits: Θάνος Καμπύλης
- Γιατί η γενική είσοδος κοστίζει 3 ευρώ, ενώ το μειωμένο εισιτήριο είναι στο 1,5 ευρώ. Υπάρχει η δυνατότητα οργανωμένων επισκέψεων ενώ η είσοδος για άτομα με αναπηρία είναι ελεύθερη.
- Για να μάθετε πώς μεταδόθηκε η γνώση και η τέχνη του ασημιού στα Ιωάννινα (το 1930 ιδρύθηκε στα Ιωάννινα η Σχολή Αργυροχρυσοχοΐας, νέοι τεχνίτες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία φέρνουν μαζί τους διαφορετικούς τρόπους δουλειάς, ενώ πολλοί τεχνίτες της εποχής παίρνουν μέρος σε διεθνείς εκθέσεις).
- Για να δείτε την πολυτελή αρχιερατική μίτρα του 1636, αφιέρωμα των Χριστιανών της πόλης των Ιωαννίνων στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης του όρους Σινά και το μνημειακό πολυέλαιο του 1752, έργο των αδερφών Σερμπάνου και Ευσταθίου Σουγδουρή, με το ρόλο της Εκκλησίας σαν βασικός παραγγελιοδότης των έργων αργυροτεχνίας.
Last but not least,
- Για να διαπιστώσετε ιδίοις όμμασιν αν ισχύει η φράση: «Τα Γιάννενα πρώτα στα άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα!».