Ο χώρος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, πάνω στο λόφο των Νυμφών και με θέα τον Παρθενώνα έχει από μόνος του μια ιδιαίτερη αύρα, μια άλλη ενέργεια. Πρόκειται άλλωστε για το παλαιότερο ίδρυμα του ελληνικού κράτους (1842) που χτίστηκε και λειτούργησε χάρη στη στη χορηγία του Βαρόνου Γεωργίου Σίνα με αρχιτέκτονα τον Δανό Θεόφιλο Χάνσεν, ενώ από το 1890 και μετά τη διεύθυνση ανέλαβε ο Δημήτριος Αιγινήτης, προτομή του οποίου κοσμεί το χώρο. «Η επιλογή του χώρου για την εγκατάσταση του Αστεροσκοπείου δεν φαίνεται τυχαία, καθώς η περιοχή συνδέεται με τον αστρονόμο και γεωμέτρη Μέτωνα, που έστησε στη γειτονική Πνύκα το περίφημο «Ηλιοτρόπιον» (433/2 π.Χ.) για τις αστρονομικές του παρατηρήσεις, και ακόμη με τη λατρεία του Διός που ήλεγχε τις δυνάμεις της φύσης», μας πληροφορεί η ενημερωτική πινακίδα στο χώρο, ενώ ανεβαίνοντας το λόφο διαβάζουμε για τη στενή σχέση που είχαν οι Νύμφες με το γονιμοποιό στοιχείο, το νερό, κάτι που τις έκανε να λατρεύονται ως θεότητες της βλάστησης και ως «κουροτρόφοι».
Ο μύθος συνδέει τις Νύμφες με το Δία, άλλοτε ως κόρες του και άλλοτε ως τροφούς του, καθώς μαζί με τους κουρήτες ανέθρεψαν τον Κρητογενή Δία στο Ιδαίο Άντρο. Έτσι το ιερό των Νυμφών στον ομώνυμο λόφο σχετίζεται με το αρχαϊκό ιερό του Διός στο λόφο της Αγίας Μαρίνας και τις θεότητες της γονιμότητας που λατρεύονταν στην περιοχή.
Από το 2015 όμως ο λόφος αυτός συνδέεται και με κάτι αρκετά πιο σύγχρονο, που σίγουρα ούτε οι Νύμφες, ούτε και ο Δίας είχαν στο μυαλό τους. Στον ίδιο λόφο πραγματοποιείται το πρώτο πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών στην Ελλάδα στον τομέα του Διαστήματος με τίτλο «Διαστημική Επιστήμη, Τεχνολογίες και Εφαρμογές», με πρωτοβουλία του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
Ο διευθυντής του μεταπτυχιακού και πρύτανης του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Καθ. Κώστας Μασσέλος και η ερευνήτρια του Αστεροσκοπείου Δρ. Ιφιγένεια Κεραμιτσόγλου ήταν παραπάνω από πρόθυμοι να μου λύσουν όλες τις απορίες για αυτό το πρωτοποριακό πρόγραμμα, του οποίου την ύπαρξη πολλοί από εμάς αγνοούσαμε ως τώρα.
Το πρόγραμμα είναι διετές. Τα δύο πρώτα εξάμηνα περιλαμβάνουν υποχρεωτικά μαθήματα ενώ το τρίτο εξάμηνο περιλαμβάνει μαθήματα επιλογής. Στο τρίο εξάμηνο ξεκινά και η εκπόνηση της πτυχιακής εργασίας ενώ το τέταρτο εξάμηνο είναι αφιερωμένο αποκλειστικά στην εκπόνηση της πτυχιακής εργασίας, μου εξηγεί ο κ. Μασσέλος. Το Σεπτέμβριο κλείνει ο πρώτος κύκλος και θα έχουμε τους πρώτους αποφοίτους του προγράμματος! Ξεκινήσαμε συντηρητικά με 18 φοιτητές στην αρχή, αλλά συνέχισαν οι 16. Οι εδβομαδιαίες απαιτήσεις του μεταπτυχιακού είναι μεγάλες. Οι φοιτητές προέρχονται από θετικές επιστήμες και Τμήαμτα/Σχολές μηχανικών (ηλεκτρολόγοι μηχανικοί και μηχανικοί υπολογιστών, Φυσική, Μαθηματικά, Πληροφορική), αλλά και από στρατιωτικές σχολές). Ο συμβολισμός και η ιστορικότητα του χώρου στον οποίο διεξάγεται το πρόγραμμα είναι αυτονόητα ενώ υπάρχει και η ευκολία στην πρόσβαση με το σταθμό του ηλεκτρικού να βρίσκεται σε κοντινή απόσταση. Το ύψος των διδάκτρων ξεκίνησε στις 5.000 ευρώ για δύο χρόνια, όμως αντιλαμβανόμενοι την κατάσταση και τις δυσκολίες που υπάρχουν, τα δίδακτρα μειώθηκαν σε 4.000 ευρώ. Αξίζει να πούμε όμως πως οι αμοιβές των διδασκόντων για το μεταπτυχιακό είναι εξαιρετικά μικρές. Τα χρήματα των διδάκτρων αξιοποιούνται για την απαραίτητη τεχνική και διοικητική υποστήριξη αλλά και για την ανάπτυξη απαραίτητων υποδομών.
-Πώς γεννήθηκε η ιδέα του μεταπτυχιακού;
-(Κ. Μασσέλος): Η συζήτηση για τον ραγδαία αναπτυσσόμενο τομέα του Διαστήματος δεν είναι κάτι καινούριο, υπάρχουν για παράδειγμα εκτιμήσεις πως το 2020 η βιομηχανία του Διαστήματος παγκοσμίως θα είναι αξίας 1 τρισ. δολαρίων, δεν ήταν κάτι που ήρθε ξαφνικά δηλαδή. Η διαπίστωση πως στην Ελλάδα δεν υπήρχε μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών αμιγώς εστιασμένο σε διαστημικές εφαρμογές και τεχνολογίες ήταν το έναυσμα. Το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου δεδομένου ότι δεν έχει ακαδημαϊκό Τμήμα σχετικό με τον τομέα του Διαστήματος, θα ήταν αδύνατο να το υλοποιήσει χωρίς συνεργασία, οπότε το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών νομίζω ήταν ο προφανής φορέας για μια τέτοια συνεργασία.
-(Ιφ. Κεραμιτσόγλου): Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών είναι η πύλη της Ελλάδας προς στο Διάστημα και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Διαστήματος. Και είναι και μια εποχή που στην Ευρώπη έχει ξεκινήσει το πρόγραμμα Κοπέρνικος το οποίο έχει να κάνει με τους νέους δορυφόρους Sentinel, που είναι η νέα ευρωπαϊκή οικογένεια των δορυφόρων. Αυτό θα αλλάξει πάρα πολύ το τοπίο στις εφαρμογές Παρατήρησης της Γης από το Διάστημα και μάλιστα το αστεροσκοπείο φιλοξενεί το ελληνικό mirror site, από όπου παίρνουμε άμεσα τα δεδομένα από τους δορυφόρους Sentinel. Αυτό αποτελεί μια μεγάλη επιτυχία. Σκεφθείτε ότι στην Ευρώπη είναι λίγα αυτά τα mirros sites, δεν έχει κάθε χώρα το δικό της, το Αστεροσκοπείο καλύπτει την περιοχή όλης της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Το timing λοιπόν ήταν κατάλληλο σε συνδυασμό με τις υποδομές και την απαραίτητη γνώση.
Ο διευθυντής του μεταπτυχιακού και πρύτανης του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Καθ. Κ. Μασσέλος
Οι συνεργασίες και τα καλά νέα
Στο πρόγραμμα διδάσκουν μεγάλα ονόματα Ελλήνων επιστημόνων (όπως π.χ. ο Ακαδημαϊκός Χ. Ζερεφός και ο Καθηγητής Κ. Τσίγκανος) ενώ και οι δύο συνεντευξιαζόμενοι συμφωνούν πως όλοι οι διδάσκοντες έχουν άριστη γνώση του αντικειμένου του Διαστήματος. Πολύ σημαντικοί είναι και οι επισκέπτες ομιλητές από το ΙΤΕ και άλλους φορείς, που είναι άνθρωποι που δραστηριοποιούνται στα ερευνητικά προγράμματα, και νομίζω αυτή είναι και η όποια επιτυχία του προγράμματος: οι φοιτητές αισθάνονται ότι αυτό που μαθαίνουν είναι state-of-the-art, στην αιχμή της Τεχνολογίας και αυτό που παίρνουν δεν είναι γνώση που θα βρουν σε ένα βιβλίο, μας εξηγεί η κ. Κεραμιτσόγλου. Οι συνεργασίες που έχουμε είναι ευρωπαϊκές και διεθνείς, δεν αισθάνομαι ότι κάνουμε κάτι αμιγώς ελληνικό. Οι μεθοδολογίες που αναπτύσσονται δεν είναι απαραιτήτως για την Ελλάδα, η εφαρμογή όμως από εμάς θα γίνει πρώτα για την Ελλάδα.
Όσον αφορά τις διεθνείς συνεργασίες, θέλουμε να ανοίξουμε διεξόδους για τους φοιτητές και να τις κάνουμε πιο εντατικές, και μέσω του δικτύου μας αλλά και Ευρωπαϊκών προγραμμάτων όπως π.χ. με το Copernicus Academy Network of Hellenic Partners (CAN-HelP) και με το Erasmus, που προωθούν τη συνεργασία ανάμεσα στα πανεπιστήμια.
Στόχος είναι η ανάπτυξη συνεργασιών σε διεθνές επίπεδο με έμφαση στον τομέα της έρευνας, μας λέει ο κ. Μασσέλος. Έχει ξεκινήσει συνεργασία με το National University of Defense Technology της Κίνας για το κομμάτι του Διαστήματος, ενώ έχει υπογραφεί ένα Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ των δύο Πανεπιστημίων που προβλέπει από ανταλλαγές φοιτητών -καθηγητών μέχρι κοινά ερευνητικά προγράμματα. Για μένα αυτό είναι το πιο ενδιαφέρον, να αναπτυχθεί γύρω από το μεταπτυχιακό η ερευνητική δραστηριότητα.
Εξίσου ελπιδοφόρο νέο είναι πως έχει πλέον δημιουργηθεί κι ένα δεύτερο μεταπτυχιακό, από το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και το Ερευνητικό Κέντρο Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος», αυτή τη φορά, με θέμα την Επιστήμη Δεδομένων (Data Science), το οποίο ξεκινά τον Οκτώβριο του 2017, και αυτό στο ίδιο μοντέλο της επίσημης και ισότιμης προσέγγισης ανάμεσα στο Πανεπιστήμιο και το Ερευνητικό Κέντρο.
-Δυνατότητες επαγγελματικής απορρόφησης υπάρχουν;
-(Ιφ. Κεραμιτσόγλου): Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι η διασύνδεση του μεταπτυχιακού με τη σχετική βιομηχανία και εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον τομέα του Διαστήματος στην Ελλάδα (τη δεύτερη χρονιά θα έχουμε περισσότερες ομιλίες από στελέχη τέτοιων εταιρειών). Αυτό θα ενισχύσει τις προοπτικές επαγγελματικής απορρόφησης των αποφοίτων του Προγράμματος. Οι απόφοιτοι του Προγράμματος έχουν επίσης τη δυνατότητα να συνεχίσουν με την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, κάτι που θα τους ανοίξει επιπλέον προοπτικές μέσω του δικτύου των συνεργασιών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
«Yπάρχουν εκτιμήσεις πως το 2020 η βιομηχανία του Διαστήματος παγκοσμίως θα είναι αξίας 1 τρισ. δολαρίων»
Συζητώντας με τους δύο συνομιλητές μου, δε μπορώ να αποφύγω να τους ζητήσω ένα σχόλιο για την ανακοίνωση του Νίκου Παππά για την ίδρυση Ελληνικής Διαστημικής Υπηρεσίας. Δεν έχουμε επίσημη ενημέρωση ακόμη, θα πω όμως σίγουρα πως κάτι τέτοιο έλειπε, μου απαντά η κ. Κεραμιτσόγλου. Περιμένουμε να δούμε και ποιες προτεραιότητες θα βάλει, ποιους τομείς θα περιλάβει. Κι εμείς γελάσαμε με όσα γράφτηκαν στο twitter, αν όμως ο κόσμος καταλάβαινε την αξία του Διαστήματος και των αμέτρητων εφαρμογών και ευκαιριών, δε θα κορόιδευε.
Χωρίς να είμαι ο πλέον ειδικός θεωρώ ότι η ίδρυση της Ελληνικής Διαστημικής Υπηρεσίας είναι στη σωστή κατεύθυνση. Σίγουρα περιμένουμε να δούμε περισσότερα σχετικά με τις αρμοδιότητες και το αντικείμενο της υπηρεσίας καθώς και τις πιθανές αλληλεπιδράσεις της με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος αλλά σε κάθε περίπτωση πιστεύω ότι είναι ένα θετικό βήμα. Διαφωνώ με τη σκληρή κριτική για οτιδήποτε καινούριο ακούμε . Για παράδειγμα κριτική δεχθήκαμε και όταν ξεκινήσαμε το μεταπτυχιακό «Διαστημική Επιστήμη Τεχνολογίες και Εφαρμογές». Ακόμα και αν διαφωνούμε με τον τρόπο υλοποίησης κάποιων πραγμάτων αν αυτά είναι σε σωστή κατεύθυνση πρέπει να τα αναγνωρίσουμε και να τα στηρίξουμε, συμπληρώνει ο κ. Μασσέλος. Εύχομαι όλες οι πρωτοβουλίες σχετικά με το Διάστημα στην Ελλάδα να βρουν ένα σημείο επικοινωνίας και να δημιουργηθεί πραγματικά ένα οικοσύστημα σχετικό με το Διάστημα, αν αυτό αποτελεί στρατηγική επιλογή για τη χώρα.
Σπάνιο βιβλίο του 1648 του Τύχο Μπράχε
Η ερευνήτρια του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Δρ. Ιφιγένεια Κεραμιτσόγλου
*Ο δεύτερος κύκλος του μεταπτυχιακού «Διαστημική Επιστήμη Τεχνολογίες και Εφαρμογές» αναμένεται να ξεκινήσει τον Οκτώβριο 2017. Σύντομα θα ανακοινωθεί η πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος για τους ενδιαφερόμενους υποψήφιους φοιτητές.
Photo Credits: Νίκος Παλαιολόγος / SOOC.