Το Διάστημα φαίνεται να έχει επανέλθει στην επικαιρότητα τον τελευταίο καιρό, τόσο λόγω των πρόσφατων ανακοινώσεων περί δημιουργίας Εθνικού Κέντρου Διαστημικών Εφαρμογών (ΕΚΔΕ- μια «Ελληνική Διαστημική Υπηρεσία»), όσο και λόγω των ανακοινώσεων της NASA για τον εντοπισμό συστήματος με επτά εξωπλανήτες στο μέγεθος της Γης, σε απόσταση περίπου 40 ετών φωτός από εμάς, που αναζωπύρωσαν τις συζητήσεις περί ύπαρξης εξωγήινης ζωής.
Γενικότερα μιλώντας, ο τομέας της αεροδιαστημικής βρίσκεται στην αιχμή των εξελίξεων τα τελευταία χρόνια, μετά από στασιμότητα ετών. Μια επανδρωμένη αποστολή στον Άρη φαντάζει πιο κοντά από ποτέ άλλοτε, ενώ οι ΗΠΑ ετοιμάζονται να ανακτήσουν τη δυνατότητα επανδρωμένων αποστολών σε τροχιά για πρώτη φορά μετά την απόσυρση του Διαστημικού Λεωφορείου. Παράλληλα, στον «στίβο» έχουν μπει ιδιωτικές εταιρείες, που επικεντρώνονται σε τομείς όπως οι επαναχρησιμοποιούμενοι πύραυλοι (SpaceX), ή ακόμα και η εξόρυξη πρώτων υλών από αστεροειδείς (Planetary Resources)- ενώ οι μικροί «Cubesats» ανοίγουν τον δρόμο για μεγάλα επιτεύγματα στο Διάστημα από πλευρές που δεν θα το περίμενε κανείς πριν λίγα χρόνια.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι ανακοινώσεις για το ΕΚΔΕ ακούγονται στα αυτιά πολλών ως κάτι «πολύ λίγο, πολύ αργά», ή απλά απορρίπτονται ως κάτι που απλά θεωρείται πως δεν είναι για τα ελληνικά δεδομένα.
Ανεξαρτήτως του ποιες μπορεί να είναι οι σκοπιμότητες της κάθε κυβέρνησης πίσω από την ίδρυση ενός νέου οργανισμού, ή το τι χιούμορ (ή «χιούμορ») κάνουν στο Twitter ή σε άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η «διαστημική οικονομία» ανατέλλει ήδη, και υπάρχουν αυτοί που θα ηγηθούν και αυτοί που θα μείνουν πίσω. Σε αυτό το πλαίσιο, αξίζει να δει κανείς τις απόψεις ανθρώπων – ειδικών του ευρύτερου χώρου σχετικά με το πώς θα έπρεπε να είναι, δεδομένων των ελληνικών μεγεθών και ιδιαιτεροτήτων, μια «Ελληνική Διαστημική Υπηρεσία».
«Παράθυρο ευκαιρίας»
«Όλες σχεδόν οι προηγμένες χώρες στην Ευρώπη αλλά και πέραν αυτής πέραν των διεθνών συμμετοχών τους, όπως παραδείγματος χάριν στην ESA (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος), όπου και η Ελλάδα από το 2003 είναι μέλος) διατηρούν παράλληλα και τους δικούς τους εθνικούς διαστημικούς οργανισμούς (Γαλλία- CNES, Γερμανία - DLR, Ιταλια- Agenzia Spaziale Italiana, κλπ) για λόγους εγχώριου εθνικού ενδιαφέροντος για ανάπτυξη εξειδικευμένων τεχνολογικών εφαρμογών και φυσικά για θέματα εθνικής ασφάλειας» σημειώνει ο Παναγιώτης Παπαδόπουλος, καθηγητής Πανεπιστημίου- Μηχανολόγος Μηχανικός (σχεδιασμός συστημάτων) και συνεργάτης με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Ο κ. Παπαδόπουλος θεωρείται ως ένας από τους πλέον ειδήμονες στον κλάδο που υπάρχουν στη χώρα- ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι ο αδελφός του, Περικλής Παπαδόπουλος, καθηγητής Αεροδιαστημικής και Αστροδιαστημικής Μηχανικής, αποτελεί εδώ και πάνω από 30 χρόνια στενό συνεργάτη της NASA, με συνεισφορά σε πληθώρα αεροδιαστημικών εγχειρημάτων, όπως τα προγράμματα του Διαστημικού Λεωφορείου, του Curiosity αλλά και του μικροδορυφόρου Λ-sat, που φτιάχτηκε από Έλληνες ερευνητές και μηχανικούς.
Όπως τονίζει ο κ. Παναγιώτης Παπαδόπουλος, αυτήν την στιγμή δεν υπάρχει αυτός ο επίσημος κυβερνητικός οργανισμός που να αντιπροσωπεύει το τι θέλει η χώρα συνολικά να πράξει και πως να το μεθοδεύσει. «Το κενό αυτό το καλύπτουν αποσπασματικά διάφοροι άλλοι οργανισμοί όπως το αστεροσκοπείο, η ΓΓΕΤ ή ένας σύνδεσμος βιομηχανικών εταιρειών στον κλάδο αυτό» (si -Cluster).
Ο κ. Παπαδόπουλος σημειώνει ότι πρόκειται για μια πρωτοβουλία- απόρροια προηγουμένων πρωτοβουλιών στο συγκεκριμένο θέμα κατά το χρονικό διάστημα 2013-2015, οι οποίες περιελάμβαναν και τις προτάσεις περί εγκαταστάσεων- διαστημικής πύλης στην Καλαμάτα. «Ορθώς το κάνουν, εάν και καθυστερημένα για τα συμφέροντα της χώρας στον τομέα αυτό (first to market)» προσ%MTSlideshow-PHOTO--ROCKET-LAUNCH-5126486%θέτει , σημειώνοντας ότι «δεν θέλουμε μια Διαστημική Υπηρεσία που να θυμίζει ένα στείρο δημόσιο οργανόγραμμα αλλά μια μικρή, ευέλικτη, χαμηλού κόστους και υψηλής ανταποδοτικότητας Διαστημική Υπηρεσία για την χώρα, με τις τελευταίες και πιο σύγχρονες πρακτικές διοίκησης και management, στελεχωμένο με νέα γενιά δίπλα σε διεθνώς καταξιωμένες προσωπικότητες του κλάδου της Αεροδιαστημικής με παγκόσμια δυναμική και ευεξία».
Σε αυτό το πλαίσιο, υπογραμμίζει τη διαφορά εννοιών ανάμεσα στον τομέα της Αεροδιαστημικής και την Αστροφυσική: «Το πρώτο αφορά την τεχνολογία που καθιστά δυνατό να βγεις και να ενεργήσεις στο διάστημα και το δεύτερο αφορά κάποιες από εκεί προκύπτουσες εφαρμογές. Στην χώρα μας δεν καλύπτεται εμπεριστατωμένα αυτός ο τομέας στα ΑΕΙ η τα ΤΕΙ μας. Λόγω της έλλειψης αυτής υπάρχει κενό σωστής πληροφόρησης στην ενημέρωση και την σωστή αντιμετώπιση του θέματος που αφορούν το διάστημα. Αυτό είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί για να μπορέσει αυτήη προσπάθεια να αποφέρει όντως για την χώρα μας απτά αποτελέσματα και να μην βραχυκυκλωθεί μια σημαντική περιοχή τεχνολογικής δράσης για την χώρα».
Όπως συμπληρώνει ο κ. Παπαδόπουλος, η Υπηρεσία που είναι υπό ίδρυση πρέπει να επαυξήσει το υπάρχον τοπίο στον χώρο αυτό και να δημιουργήσει καινούργιους ορίζοντες και προοτπική για τον τομέα της Αεροδιαστημικής στην χώρα.
Π. Παπαδόπουλος: «Αυτή η υπηρεσία θα πρέπει να βρεθεί με τεχνολόγους και άτομα που είναι κοντά στην διεθνή εμπειρία στην βιομηχανία της Αεροδιαστημικής και εξοικειωμένα με το επερχόμενο τεχνολογικό κύμα εφαρμογών που θα προκύψουν από την προ των πυλών τεχνολογική επανάσταση στον τομέα της αεροδιαστημικής» τονίζει, υπογραμμίζοντας πως πρόκειται για μια εποχή που χαρακτηρίζεται από ευρέα εμπορικοποίηση και πρόσβαση στο διάστημα με πολύ χαμηλό κόστος (SpaceX, Blue Origin) και εκτιμώντας πως, ως εκ τούτου, δημιουργείται σαν αποτέλεσμα παράθυρο ευκαιρίας που καθιστά εφικτό και για μικρές χώρες σαν την Ελλάδα να αποκτήσουν «κρίσιμης μάζας δραστηριότητες και μερίδια αγοράς με υπεραξία στηριγμένα επάνω στο συγκριτικό πλεονέκτημα του ανθρώπινου δυναμικού της νέας γενιάς στην χώρα μας».
Αξίζει να σημειωθεί πως θετική είναι η στάση και του si-Cluster στο συγκεκριμένο ζήτημα: Πρόκειται για τον σύνδεσμο που εκπροσωπεί 55 επιχειρήσεις, πανεπιστημιακά εργαστήρια και ερευνητικά ινστιτούτα και μονάδες που δραστηριοποιούνται στην έρευνα και ανάπτυξη διαστημικών τεχνολογιών και εφαρμογών.
Όπως δήλωσε στη HuffPost Greece ο Χόρχε Σάντσεζ, μέλος του ΔΣ, πρόκειται σίγουρα για μια θετική εξέλιξη, στο πλαίσιο της οποίας το si-Cluster έχει την πρόθεση να συνεργαστεί για την επιτυχία του εγχειρήματος:
Χ. Σάντσεζ: «Το si-Cluster, από την ίδρυσή του το 2008, έχει συμπεριλάβει στους κύριους στόχους του την ανάπτυξη συντονισμένης εθνικής στρατηγικής για το διάστημα και τη δημιουργία εθνικού διαστημικού προγράμματος. Το Διοικητικό Συμβούλιο του si-Cluster πιστεύει ότι για την αποτελεσματική αξιοποίηση όσων προσφέρει ο τομέας του Διαστήματος και οι εφαρμογές του (στη γεωργία, στη ναυτιλία, στο περιβάλλον, στις μεταφορές, στην ασφάλεια, στις τηλεπικοινωνίες, κ.ά.) υπάρχει ανάγκη ενός και μόνο ενός Εθνικού Φορέα που θα κεφαλαιοποιήσει τη μέχρι τώρα επένδυση της χώρας προς όφελος της Κοινωνίας και της Εθνικής Οικονομίας, θα χαράσσει την Εθνική Στρατηγική για την αξιοποίηση των εφαρμογών του Διαστήματος, θα συντονίζει τις σχετικές δραστηριότητες της Δημόσιας Διοίκησης, θα εκπροσωπεί συστηματικά τη χώρα στα Διεθνή Όργανα, θα υποστηρίζει την ανάπτυξη των τεχνολογιών και εφαρμογών στον τομέα του Διαστήματος στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Σε αυτό το πλαίσιο, το Διοικητικό Συμβούλιο του si-Cluster θεωρεί θετική τη δημιουργία Ελληνικής Διαστημικής Υπηρεσίας, και θα συνεργαστεί με τη Δημόσια Διοίκηση με όλη την εμπειρία που διαθέτει ώστε το διαρθρωτικό αυτό εγχείρημα να στεφθεί με επιτυχία»
Δ. Σιμόπουλος: Επιτακτική η ίδρυση ενός ενός φορέα Ελληνικής Διαστημικής Υπηρεσίας
Θέση στο συγκεκριμένο ζήτημα κατά το χρονικό διάστημα του μεγάλου «χαμού» μετά τις ανακοινώσεις είχε πάρει και ο επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου, Διονύσης Σιμόπουλος,επικρίνοντας την όλη «φαιδρότητα» γύρω από το συγκεκριμένο θέμα. Μιλώντας στη HuffPost Greece, ο κ. Σιμόπουλος τονίζει ότι η σημερινή κατάσταση στη χώρα κάνει ακόμη πιο επιτακτική την ίδρυση ενός φορέα Ελληνικής Διαστημικής Υπηρεσίας, «καθ’ όσον έτσι θα υπάρξει πολύ καλύτερος συντονισμός των φορέων που εμπλέκονται στο Διάστημα ώστε να υπάρξει και η βέλτιστη οικονομική απόδοση για τη χώρα από αυτές τις δραστηριότητες».
«Η Ελληνική πολιτεία έχει ήδη κάνει πολυετείς επενδύσεις στο διάστημα κυρίως μέσω τριών φορέων (Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία, Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας) και έχει ήδη καταβάλει εκατοντάδες εκατομμύρια ΕΥΡΩ για την συμμετοχή της χώρας στην ESA, στην Ευρωπαϊκή Οργάνωση Μετεωρολογικών Δορυφόρων (EUMETSAT), στο στρατιωτικό διαστημικό σύστημα στρατηγικής παρατήρησης της Γης HELIOS-II και για τον HELLAS SAT. Παρόλες τις τεράστιες επενδύσεις της χώρας στο χώρο του διαστήματος δεν υπήρξε ποτέ εθνικός συντονισμός στο διάστημα ούτε οριζόντια διαστημική πολιτική που θα μεγιστοποιεί την ανταπόδοση από τη συμμετοχή μας στους ευρωπαϊκούς οργανισμούς διαστήματος και στα διαστημικά προγράμματα» υπογραμμίζει ο επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου, σημειώνοντας πως σε καιρούς οικονομικής δυσπραγίας η ορθολογική χρήση των πόρων δεν είναι απλά επιλογή είναι επιτακτική ανάγκη, καθώς μια πολιτική προσέγγιση του χώρου του διαστήματος δεν μπορεί να είναι κατακερματισμένη.
«Oι περισσότερες, άλλωστε, χώρες της Ευρώπης διαθέτουν την οργάνωση ενός γραφείου ή μιας υπηρεσίας διαστήματος που έχει τη συνολική ευθύνη για τη χάραξη της εθνικής στρατηγικής, και του προγραμματισμού σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς της χώρας. Η σημερινή κατακερματισμένη δημόσια διοίκηση δεν προσδίδει εχέγγυα επιτυχίας στο τομέα του διαστήματος και η απόφαση για τη δημιουργία ενός συντονιστικού φορέα στο διάστημα είναι, κατά την γνώμη μου, εξαιρετικά εύστοχη ανεξάρτητα κομματικών προτιμήσεων» αναφέρει ο κ. Σιμόπουλος.
Όσον αφορά στις προτεραιότητες στο Διάστημα, αυτές, όπως επισημαίνει, καθορίζονται από την κάθε χώρα.
Δ. Σιμόπουλος: «Αρχικά είναι φυσικά οι τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται στο διάστημα οι οποίες όπως ιστορικά αποδεικνύεται στη συνέχεια εφαρμόζονται στη γη. Για παράδειγμα τα φωτοβολταϊκά συστήματα και οι κυψέλες καυσίμου εφαρμόστηκαν στο διάστημα εδώ και πολλές δεκαετίες και σήμερα έχουν αρχίσει να κατακτούν και τη γη. Στο επίπεδο τώρα των εφαρμογών είναι γεγονός ότι αγορές και υπηρεσίες που παραδοσιακά εξυπηρετούντο από επίγεια μέσα ήδη σήμερα, και πολύ περισσότερο στο μέλλον, θα εξυπηρετούνται σε σημαντικό ποσοστό από το διάστημα. Τέτοιοι τομείς είναι οι τηλεπικοινωνίες, η τηλεόραση η δορυφορική πλοήγηση, η ασφάλεια και η άμυνα, η μετεωρολογία και το κλίμα, η γεωργία ακριβείας και η παρακολούθηση των οικοσυστημάτων. Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι το διάστημα δεν είναι πανάκεια για όλα και ότι ειδικότερα σε ότι αφορά τις εφαρμογές στο κλίμα και στο περιβάλλον το διάστημα συλλειτουργεί με τα επίγεια μέσα και μόνο με τη συλλειτουργία διαστημικών και επίγειων συστημάτων έχουμε το βέλτιστο αποτέλεσμα. Για να καταλήξουμε όμως σε τομείς δραστηριοτήτων σε ότι αφορά τις εφαρμογές οφείλουμε πρώτα να δούμε που έχουμε την απαραίτητη κρίσιμη μάζα επιστημόνων και μηχανικών αλλά και τις υποδομές που θα οδηγήσουν τις όποιες δραστηριότητες. Οι δραστηριότητες θα τεθούν σε προτεραιότητα ανάλογα με τις Εθνικές ανάγκες και τις οικονομικά ανταποδοτικές δραστηριότητες καθώς και την ανάγκη να στηριχθεί η επιστημονική κοινότητα και η βιομηχανία που ασχολούνται με το Διάστημα. Η σχεδίαση όμως αυτή είναι δουλειά του νέου φορέα και η όποια σχεδίαση θα προκύψει δεν πρέπει να είναι στατική αλλά δυναμική και θα εμπλουτίζεται συνεχώς με βάση τις επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις στον τομέα. Επομένως αυτό που χρειάζεται η χώρα είναι να καθορίσει τη Διαστημική της Πολιτική με βάση τα πραγματικά δεδομένα που έχουμε».
Συνεχίζοντας, ο κ. Σιμόπουλος εκτιμά ως η συμμετοχή στα προγράμματα της ESA που αφορούν την εξερεύνηση του διαστήματος είναι θέμα γοήτρου για την κάθε χώρα, ωστόσο στο επίπεδο των εφαρμογών θεωρεί ότι η προτεραιότητα πρέπει να είναι η παρακολούθηση της κλιματικής αλλαγής σύμφωνα με το Παγκόσμιο Σύστημα Παρακολούθησης του Κλίματος (Global Climate Observing System-GCOS) του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού στο οποίο συμμετέχουν και επίγεια και δορυφορικά μέσα. «Όταν ολοκληρώσουμε αυτό το σύστημα για τη χώρα τότε μπορούμε να προχωρήσουμε σε πιο εξειδικευμένες εφαρμογές όπως η γεωργία ακριβείας και η παρακολούθηση της υγείας των οικοσυστημάτων».
Φάκελος «Καλαμάτα»
Με τις ανακοινώσεις περί ΕΚΔΕ, όπως ήταν αναμενόμενο, επανήλθε στην επικαιρότητα το θέμα της διαστημικής πύλης της Καλαμάτας, που είχε προκαλέσει αίσθηση προ ολίγων ετών- και από πολλούς είχε αντιμετωπιστεί με (τυπική, για τα ελληνικά δεδομένα, και τόσο αντιπροσωπευτική της εποχής των social media) θυμηδία και μηδενισμό. Ωστόσο, όπως προαναφέραμε, πέρα από τις «εξυπνάδες» στο Facebook και το Twitter, υπάρχουν και οι στόχοι για το μέλλον και τα σχετικά δεδομένα.
Ο κ. Παπαδόπουλος αναφέρει πως η πρόσφατη πρωτοβουλία της κυβέρνησης αποτελεί απόρροια των πρωτοβουλιών του 2013-2015, που περιλάμβαναν τόσο ένα σχετικό καταστατικό, όσο και το σκεπτικό ίδρυσης μιας τέτοιας υπηρεσίας.
Δείτε τις σχετικές προτάσεις:
«Στο καταστατικό που προτείναμε βάλαμε έδρα την Καλαμάτα (στα ΤΕΙ στο κτίριο της λογοθεραπείας που ήταν τότε κενό η ακόμη και μέσα στην αεροπορία στην 120 ΠΕΑ). Είναι απαραίτητο να βρίσκεται αυτή η υπό ίδρυση Διαστημική Υπηρεσία εγγύς μιας υποδομής σαν το αεροδρόμιο της Καλαμάτας που θεωρείται διεθνώς στρατηγικής σημασίας (a strategic imperative) για την χρήση του από επαναχρησιμοποιούμενα διαστημικά οχήματα (Reusable Space Lauch Vehicles) όπως πχ η Virgin Galactic ή η XCOR για την θέσπιση εκεί μιας Διαστημικής πύλης, υποδομή που θα δώσει στην χώρα αυτοτέλεια στον τομέα αυτό. στις πρακτικές εφαρμογές της και στο πεδίο δράσης.
Δείτε σχετικά: http://spaceportkalamata.com
Η ίδρυση του, κατά τον κ. Παπαδόπουλο, είναι απαραίτητη και αναγκαία συνθήκη για να έχει η χώρα μας την δυνατότητα να έρθει σε συμφωνία με διεθνείς αλλά και εγχώριες εταιρείες «που θέλουν να χρησιμοποιήσουν το αεροδρόμιο της Καλαμάτας σαν hub (Swiss Space Systems) ας πούμε για διαστημικές υποτροχιακές πτήσεις (γύρω στα 100 Km γύρω από την Γή) για εμπορικούς σκοπούς».
«Για να ιδρυθεί λοιπόν μια διαστημική πύλη,επέκταση αεροδρομίου, και να κάνει διεθνείς συμφωνίες εν ονόματι της χώρας είναι προαπαιτούμενο η ίδρυση αυτής της Εθνικής Διαστημικής Υπηρεσίας που έχει βάλει μπροστά η κυβέρνηση. Η Διαστημική Υπηρεσία πρέπει να ευρίσκεται εγγύς του επιχειρησιακού πεδίου» σημειώνει ο κ. Παπαδόπουλος, τονίζοντας πως ένα τέτοιο εγχείρημα θα αφορούσε, σε πρώτη φάση, σκάφη όπως αυτά της Virgin Galactic ή τα σκάφη με τα οποία δούλευε η Swiss Space Systems, με την οποία είχαν υπάρξει επαφές όσον αφορά στην Καλαμάτα. «Δεν μιλάμε για πυραύλους και εκτοξεύσεις» λέει χαρακτηριστικά.
Ωστόσο, από πλευράς του, ο κ. Σιμόπουλος είναι μάλλον απαισιόδοξος όσον αφορά στο ενδεχόμενο δημιουργίας μιας τέτοιας βάσης στην περιοχή- αν μη τι άλλο, λόγω της έλλειψης συντονισμού των κυβερνητικών φορέων.
Δ. Σιμόπουλος: Μάλλον δεν πρόκειται για κάτι που μπορεί να υλοποιηθεί. Σχετικά με το θέμα αυτό ο τότε βουλευτής των ΑΝΕΛ Βασίλης Καπερνάρος κατέθεσε στη Βουλή ερώτηση το Φθινόπωρο του 2013 προς τρία υπουργεία και πήρε τρεις διαφορετικές απαντήσεις. Το Υπουργείο Ανάπτυξης ανέφερε ότι “μέχρι σήμερα δεν έχει περιέλθει σε γνώση μας οποιαδήποτε επενδυτική πρόταση, που να αφορά στον τομέα της Αεροδιαστημικής στην Ελλάδα”. Το Υπουργείο Μεταφορών απάντησε ότι: “Το ενδεχόμενο της αλλαγής της χρήσης του αεροδρομίου για τη δημιουργία 'βάσης εκτόξευσης επανδρωμένων πυραύλων στο Διάστημα για τουριστικούς λόγους', προϋποθέτει οικονομοτεχνική μελέτη κόστους - οφέλους και σκοπιμότητας, δεδομένου ότι μια τέτοια αλλαγή χρήσης θα απαιτήσει υποδομές, επεκτάσεις και έργα κόστους αρκετών εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ, ενώ, παράλληλα και αυτή τούτη η λειτουργία και η συντήρηση τους θα πρέπει να εξεταστεί πολύ σοβαρά σε σχέση με την ανάπτυξη τέτοιων υποδομών επί τη βάσει των ευρωπαϊκών και διεθνών Κανονισμών”. Αντίθετα το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας ανέφερε ότι εξετάζεται με προσοχή η σκοπιμότητα υλοποίησης τέτοιου τύπου επενδύσεων, εφόσον αυτές είναι υπαρκτές, εντός του πλαισίου της νομοθεσίας. Αναγνωρίζει μάλιστα, τη σπουδαιότητα απόκτησης εθνικής τεχνογνωσίας αιχμής όπως η αεροδιαστημική και για αυτό το λόγο υπέγραψε μνημόνιο συνεργασίας με τη “Μεσσηνιακή Αμφικτυονία”. Με το μνημόνιο αυτό συμφωνήθηκε αμοιβαία στήριξη Ελλήνων για σπουδές σε υψηλού κύρους εκπαιδευτικό ίδρυμα του εξωτερικού στους τομείς της αεροναυτικής, αεροδιαστημικής, την περιβαλλοντική επιστήμη κ.α., ώστε εν συνεχεία η εμπειρία και η γνώση αυτή να επαναπατριστεί, παρέχοντας τη βάση για έναν νέο τομέα ανάπτυξης. Οπότε, αν και καλοπροαίρετη η όλη ιδέα, μου φαίνεται ότι είναι μάλλον “άνθρακες ο θησαυρός”».
Διαβάστε επίσης: