. Αν η επταετία της κρίσης είχε soundtrack, αυτό θα ήταν ραπ κυρίως. Το ελληνικό χιπ χοπ έχει «φιλτράρει» τη νεοελληνική πραγματικότητα, ειδικά μετά το 2009, όσο καμιά άλλη μουσική. Καλώς ή κακώς στη δισκοθήκη του ανήκουν τα περισσότερα δείγματα απ’ το «πολιτικό τραγούδι» της γενιάς μας.
Συναντιόμαστε με τον Νικήτα Κλιντ σε ένα διαμέρισμα στο Παγκράτι. Μένει στο Περιστέρι και ήρθε με το ποδήλατο για να μιλήσουμε ήσυχα σε ένα ψηλό μπαλκόνι με θέα το Λυκαβηττό.
Ο Νικήτας είναι ράπερ, από τους «παλιούς» που έφεραν αυτό το μουσικό κίνημα στην Ελλάδα. Ακόμα γράφει στίχους, φτιάχνει μουσική και κάνει τις ρίμες τραγούδια στο μικρόφωνό του. Κάθε απόπειρα τέχνης και έκφρασης ακούγεται διαφορετικά στον καθένα. Για τον υποφαινόμενο συντάκτη του παρόντος, ο Νικήτας είναι ένας από τους καλύτερους mcs στην Ελλάδα.Στα ραπ «κατεβατά» του περιέχονται μικρά ποιήματα, γεμάτα (αυτο)σαρκασμό, στεγνά από μεγάλα λόγια. Και η μουσική του, οι παραγωγές του, μού ακούγονται σαν ήχος και λόγος “made in” από τη σύγχρονη Αθήνα, αλλά και παγκόσμιος ταυτόχρονα: ειλικρινά ρεαλιστικός και ανοιχτά κοσμοπολίτης ο λόγος και ο ήχος του Κλιντ.
Από την αρχή της ελληνικής κατάρρευσης ο Κλιντ εκφράζει δημόσια απόψεις που τον τοποθετούν πολιτικά σε έναν κεντρώο, μεταρρυθμιστικό χώρο. Κανένας άλλος «εναλλακτικός» καλλιτέχνης δεν το έκανε τόσο εμφατικά. Πολλοί, πρώην φανς ή φίλοι, τον κατηγορούν από τότε ως συστημικό, συμβιβασμένο, πουλημένο ή προδότη. Δεν χωρά στο μυαλό τους πως ο πρώην «Άκτιβ Μέμπερ» έκαψε το αμερικάνικο διαβατήριό του on stage, ενώ ο B.D. Foxmoor που κραύγαζε “FUCK USA”, είναι υπέρμαχος της Ε.Ε. ή «τα χώνει» στον ελληνικό δημόσιο τομέα. Για αυτούς τέτοιες απόψεις δεν είναι απλά απροσδόκητες, είναι ανεπίτρεπτες.
Ο ίδιος ο Κλιντ ήξερε ότι οι θέσεις του, ειδικά στο κοινό της μουσικής του, δεν έχουν «πέραση». Ανεξάρτητα από το αν κάποιος συμφωνεί ή διαφωνεί, πρέπει να του αναγνωριστεί ότι ούτε σιώπησε, ούτε έβαλε νερό στο κρασί του. “He stood his ground”, όπως λένε στα αμερικάνικα... «Το χιπ χοπ κάνει τη βρώμικη δουλειά, λέει την αλήθεια», μου απάντησε ο ίδιος.
*****
Νικήτα χαίρομαι που τα λέμε. Σε τι φάση σε βρίσκω;
Μουσικά εννοείς;
Ας ξεκινήσουμε από εκεί.
Παίζω dj πολύ. Όλο κάτι φτιάχνω από μουσικές και προσπαθούμε μέχρι το καλοκαίρι να κυκλοφορήσει ο πρώτος μας δίσκος σαν ΡΟΔΕΣ UNITED σε βινύλιο από την ΕΜΙ.
Οι ΡΟΔΕΣ ήταν άλλη μπάντα;
Ναι, μείναμε μόνο εγώ και ο Νίκος που ραπάρει κι αυτός. Από τον προηγούμενο δίσκο σαν ΡΟΔΕΣ έχει περάσει μια δεκαετία. Στα χρόνια αυτά έκανα το Cheap Science και το Moriginal με τον Βέβηλο.
Ο νέος δίσκος;
Η μπάντα έχει δικό της ήχο αλλά με πολλές επιρροές. Είναι ένα μίγμα η μουσική μας, αυτό είναι το χαρακτηριστικό της. Πάντα με λένε ράπερ αλλά δεν είμαι μόνο αυτό. Προσπαθώ να είμαι και ράπερ με την έννοια του ότι ραπάρω, κάνω χιπ χοπ. «Ράπερ» όμως ήταν ο Rakim που ακούγαμε πιτσιρικάδες. Εμείς προσπαθούμε.
Στη ζωή σου πως περνάς;
Προσπαθώ σ’ αυτή την πραγματικότητα να είμαι ήρεμος, από πείσμα κάπως, για να τη σπάω στους μίζερους.
Ποιοι είναι μίζεροι;
Αυτοί που είναι μονίμως στη γκρίνια, που ποτέ δεν κάνουν αυτοκριτική και θυματοποιούνται. Παπαγαλίζουν απόψεις και συμπεριφορές, όπως τα παιδιά στο σχολείο. Συνήθως είναι κιόλας επιθετικοί και σου πρήζουν τα αρ.... Είναι ο μισός πληθυσμός του κόσμου. Στην Ελλάδα βεβαια έχουμε ένα ταλέντο παραπάνω σ’ αυτό.
Η ελληνική κρίση εσένα σε τι φάση σε πέτυχε;
Εγώ πάντα σε κρίση ήμουνα, μουσικός είμαι. Φτωχοί υπήρχανε και πριν την κρίση, άσχετα αν όλοι τους «γράφανε». Οι πιο πολλοί όταν έσκασε η κρίση ήτανε καβατζωμένοι. Κακά τα ψέματα, αυτό το σύστημα τον μισό πληθυσμό της χώρας τον τάϊζε καλά.Όταν έσκασε η φούσκα, με δυο χρόνια καθυστέρηση - απ’ ότι στον υπόλοιπο κόσμο - φερθήκαμε εντελώς ηλίθια.
Είχαμε νομίσει ότι θα τη γλιτώσουμε τότε.
Θα τη γλιτώσουμε... Μα είναι παγκόσμιο το θέμα. Δεν είναι αν θα τη σκαπουλάρουμε σήμερα, εμείς, εδώ, αλλά να την γλιτώσουμε παγκοσμίως. Αλλάζει ολόκληρη η παραγωγή σε διεθνή και μαζική κλίμακα, ακόμα και ο όρος παγκοσμιοποίηση είναι παρωχημένος πλέον. Όλο και περισσότερες δουλειές τις κάνουν τα ρομπότ, οι άνθρωποι πρέπει να στραφούμε σε νέα πεδία, να μάθουμε καινούργια πράγματα.
Ο Έλληνας, ο άνθρωπος γενικά, θα το καταλάβει αυτό με κάποιον τρόπο τελικά, ίσως με το ζόρι. Αλλά αργεί, δε θέλει να αλλάξει. Αντιδρά μέχρι να βολευτεί. Διορίζεται καποιος, το βουλώνει και όλα μια χαρά. Υπάρχει πολύ άρνηση για αυτοσυνειδησία, για κατανόηση της πραγματικότητας. Άνθρωποι προσδοκούν να διοριστούν στο τελευταίο γραφείο της γης, να πληρώνονται για να βάζουν όλη μέρα υπογραφές σε άδεια, λευκά χαρτιά. Οι περισσότεροι, αν τους προσφέρεις μια τέτοια ζωή, ναι θα πούνε. Και θα το βουλώσουν.
«Εμπιστεύονται Βαρουφάκηδες, Καμμένους, χρυσαυγίτες, όποιον τρελό τους πει αυτό που θέλουν να ακούσουν», μου λέει. «Και γίνονται και επιθετικοί σε όποιον έχει άλλη άποψη. Συχνά είναι τα ίδια άτομα που μιλάνε για bullying και ρατσισμό αλλά κοντεύουν να γίνουν οι ίδιοι φασίστες. Κάποτε σε ένα από τα πιο γνωστά κλαμπ των Εξαρχείων είχαν κόψει τον τένοντα ενός μέλους των Onyx επειδή φόραγε ρόλεξ. Ρωτούσε μετά o άνθρωπος αν οι δράστες είναι “της ΚΚΚ”...»
Εσύ έχεις «φάει» bullying για την πολιτική σου άποψη;
Ξεκίνησε σιγά σιγά και κορυφώθηκε την περίοδο του δημοψηφίσματος. Με έβριζαν στο ίντερνετ ή σε σάιτ αναρχικά (και κάποια φασιστικά). Aνέβαζαν φωτογραφίες μου, έγραφαν ότι είμαι εμετός και άλλα τέτοια... Και στην πραγματική ζωή όμως συνέβαινε. Έχω πάει σε δυο μαγαζιά στα Εξάρχεια, ήρθαν κάποιοι και μου είπαν ότι είμαι «ανεπιθύμητος». Πάντα κάποιος γκρινιάζει και έρχεται και μου λέει να φύγω ή θα πέσει ξύλο. Δε συμφωνεί με αυτούς τους τρελούς όποιος ζει ή εργάζεται στα Εξάρχεια, πηγαίνει να διασκεδάσει ή είναι και αναρχικός, μια ελάχιστη μειοψηφία είναι, αλλά όποιος κάνει θόρυβο, αυτός μόνο ακούγεται.
Στο ίντερνετ πως αντιδράς;
Ανάλογα πως είμαι εκείνη τη στιγμή και τι μου λένε. Μπορεί να ξεκινήσω κουβέντα αν δε βαριέμαι, μπορεί να βρίσω κι εγώ, σίγουρα όμως θα τον/την μπλοκάρω. Κρίμα που ανεβάζεις κάτι στο φέισμπουκ και υπάρχουν άνθρωποι που όταν κάποια ανάρτηση δεν κολλάει με την εικόνα που έχουν για σένα, παθαίνουν κρίση ταυτότητας.
Φίλους έχεις χάσει;
Ναι, είναι και σχετικό, όμως, ποιος είναι φίλος σου. Ήταν μια ευκαιρία για ξεσκαρτάρισμα. Αλλά υπήρξαν και φίλοι που τράβηξαν τα πάνδεινα εξαιτίας μου, τους την πέφτανε άσχημα, μόνο και μόνο επειδή ακούνε τη μουσική μου. Και αυτό για μένα ήταν το χειρότερο, εκεί πήγαν να μου σπάσουν τα νεύρα. Αλλά άντεξα. Ειδικά στα social media έχεις να κάνεις με κωλόπαιδα όλων των ειδών: μορφωμένους, αμόρφωτους, από βόρεια προάστια, ή δυτικά, αριστερούς ή πιο απολιτίκ, αντίφα, έχεις διάφορους. Και πολλά κορίτσια ήταν επιθετικά, πόσταραν λουλούδια και φορέματα αλλά έβριζαν σαν νταλικέρης. Όλοι αυτοί ανήκουν σε «φυλές» που δεν έχουν καταλάβει ότι ζούνε σε μια πολύ ευρύτερη κοινωνία μαζί και με άλλους ανθρώπους. Κακομαθημένα παιδιά μέχρι αηδίας δηλαδή. Για την Αριστερά τα λέει ωραία ο Tony Judt o οποίος εξηγεί πως έχει χάσει τον μπούσουλα. Το ότι μέρος των φόρων θα πηγαίνει στα νοσοκομεία, ή την εκπαίδευση, αυτές είναι διεκδικήσεις της Αριστεράς. Πολλοί σημερινοί αριστεροί δεν καταλαβαίνουν αυτή τη διάσταση της φορολογίας, ή του αντίτιμου για το εισιτήριο του λεωφορείου, π.χ.. Οι νέες γενιές μεγάλωσαν με δεδομένα που δεν γνωρίζουν πόσος κόπος χρειάστηκε για να υπάρξουν. Ο γιος μου είναι 3,5 χρονών. Μιλάει κανονικά, ρωτάει τα πάντα. Προσπαθώ να μην τον κακομαθαίνω, να του εξηγώ και να του βάζω όρια. Αλλιώς μπορεί να έσπαγε τη μισή Αθήνα για ένα γλειφιτζούρι.
«Θα σου πω ένα παράδειγμα», μου λέει παραστατικά. «Πριν λίγες μέρες μπήκε κάποιος στο λεωφορείο και απείλησε τον οδηγό με μαχαίρι για να σπάσει το μηχάνημα των εισιτηρίων. Αυτός ο φασίστας, μου αφαιρεί χώρο διαμαρτυρίας. Σε μένα δεν αρέσει ότι πρέπει να περάσεις ολόκληρη γραφειοκρατία και να δώσεις ένα σωρό προσωπικά δεδομένα απλά για να μετακινηθείς. Αλλά αυτός ο ξεφτίλας που εκτονώνεται με ένα ξέσπασμα βίας, μου κάνει τη ζωή δύσκολη για να αλλάξω κάτι πραγματικά. Οι συνωμοσιολόγοι, οι τρελαμένοι με την «Νέα Τάξη» και τους “illuminati”, η ψευτοαναρχία και ο κρυφοφασισμός σκεπάζουν τη φωνή μας. Ούτε να τους πληρώνανε, τόση ζημιά δεν θα κάνανε. Και στην πολιτική συμβαίνει αυτό, όχι μόνο στο δρόμο.
Δανειζόμαστε ακόμη χρήματα από τους Ευρωπαίους γιατί τα προηγούμενα δανεικά τα φάγαμε και θέλουμε να συζητήσουμε τους όρους. Ε, με τους ΣΥΡΙΖΑΙΟΥΣ και τους ΑΝΕΛ δε μπορεί να γίνει αυτό, από την αρχή ήταν τόσο αυτοκαταστροφικοί που αφαιρούσανε το προνόμιο της διαπραγμάτευσης»
Και πως μπορείς να διαμαρτυρηθείς πραγματικά για κάτι;
Υπάρχουν πολλοί τρόποι. Στην Ελλάδα δεν απαγορεύτηκε ακόμα να μιλάς και να γράφεις, μπορείς να μιλάς και να γράφεις λοιπόν. Επειδή το κάνω επαγγελματικά, μπορώ να σου πω ότι είναι αποτελεσματικό. Και υπάρχουν οι γνωστοί, «χιλιάδες» άλλοι τρόποι.
Απλό παράδειγμα όσα συμβαίνουν τώρα στην ΑΕΠΙ. Έστω και με τις διαφωνίες μεταξύ μας, κινητοποιηθήκαμε οι δημιουργοί για να μην τη βγάλουν καθαρή τα λαμόγια που φάγανε χιλιάδες ευρώ, κλείσει η ΑΕΠΙ και αυτοί βγούνε λάδι. Πιέσαμε το υπουργείο Πολιτισμού και άλλαξε νομοσχέδιο σε ένα βράδυ. Με καμιά κυβέρνηση δε μπορείς να είσαι σίγουρος, σε κανέναν αγώνα που κάνεις. Μπορεί να σε αγνοήσουν. Αλλά αν υπήρχε και στην περίπτωση της ΕΡΤ π.χ. μια ανάλογη κινητοποίηση ενάντια στις παθογένειες του συστήματός της, μπορεί να μην έκλεινε και να άλλαζε πραγματικά. Δε λειτουργούσε, όμως, σαν κομμάτι του πολιτισμού η ΕΡΤ, μόνο σαν μια ακόμα ΔΕΚΟ και οι άνθρωποί της με δέλεαρ την ασφάλεια του σταθερού μισθού. Αυτοί οι ίδιοι «βάζουν μέσα» το δημόσιο τομέα, μόνο και μόνο για να συνεχίσουν την παρασιτική ζωή τους, τον διαλύουν αργά, μέχρι να μην μπορεί να χρηματοδοτηθεί πλέον.
Εσύ σε τι κοινωνία πιστεύεις, πολιτικά μιλώντας;
Δεν πιστεύω πουθενά... Στον έρωτα, στο υπερτατο ον, στην άλλη ζωή. Αριστερές καταβολές έχω. Και το αμερικάνικο σόι μου, αριστεροί ήταν για τα εκεί πρότυπα. Εδώ μεγάλωσα σε μια οικογένεια που είχε πάρει χαμπάρι... Ο παππούς μου είχε βρεθεί εξόριστος στη Ρουμανία και η μάνα μου είχε δει από κοντά τι συνέβαινε. Προσπαθώ να κρατάω στο πολιτικό μου «φίλτρο» τον σαρκασμό και μια διάθεση απομυθοποίησης των καταστάσεων και αποθυματοποίησης δικής μου.
Να είμαι “woke”, όπως λένε οι Αφροαμερικάνοι εννοώντας αυτόν που ξέρει τι του γίνεται και είναι «ψυλιασμένος» για το το τι συμβαίνει γύρω από αυτόν, πού υπάρχει αδικία, πού υπάρχει καταπίεση... Δεν είναι κάποιος ο οποίος είναι «στον κόσμο του» αλλά δεν βλέπει και φαντάσματα, ζει στην πραγματικότητα.
Ούτε τοποθετείς πολιτικά τον εαυτό σου σ’ ένα σημείο του τρισδιάστατου χώρου από αριστερά προς δεξιά;
Δεν μπορώ να μπω σ’ αυτό το λούκι; Ποια αριστερά/ δεξιά; Αυτή είναι μια άρνηση να καταλάβουν τι συνέβη το ’89, είναι στο «παραμύθι» τελείως. Εκτιμώ τους Μανιάτες κομμουνιστές, τους προοδευτικούς λευκούς στο Νότο των ΗΠΑ, όπως τους περιγράφει στα βιβλία του ο Καπότε. Σαν πολιτικές ιδεολογίες ο φιλελευθερισμός και ο σοσιαλισμός μόνο στο οικονομικό πεδίο διαφωνούν, ο συνδυασμός τους μια χαρά είναι. Και εφικτός επίσης. Νομίζω, όμως, ότι όλη αυτή η κουβέντα για τους –ισμούς είναι λεκτική παγίδα, που λέει και ο Βιτγκενστάϊν. Συζητάμε πως βλέπει ο καθένας τον Μαρξ και μπλα μπλα μπλα... Νιώθουμε την ανάσα των ρομπότ και επιμένουμε να εντρυφούμε στην εποχή του ατμού. Είναι τελείως “off” αυτό.
Πρέπει να την ψάξεις μόνος σου πολιτικά, να έχεις και κάποιες βάσεις, από το σπίτι σου φυσικά, όχι από το ελληνικό σχολείο, όπου οι συνδικαλιστές της ΟΛΜΕ βάζουν τα παιδιά να κάνουν κατάληψη για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους.
Αν επαναπαυτείς, πασόκος με τα μπούνια θα είσαι, ότι και να ψηφίζεις, ας δηλώνεις και αναρχικός ακόμα
Το χιπ χοπ που «είναι» πολιτικά;
Το κανονικό χιπ χοπ μιλάει για αυτά που συμβαίνουνε. Φτιάχτηκε από ανθρώπους που θεωρούνταν κατώτεροι αλλά καταφέρανε να διεκδικήσουνε δικαιοσύνη, και ακόμα το παλεύουνε. Συντηρητικοί υπάρχουν παντού, οι συριζαίοι είναι κατεξοχήν συντηρητικοί, το μόνο που κάνουνε είναι να συντηρούν. Ένας αριστερός θα έκοβε πρώτα απ’ όλα τα προνόμια των βουλευτών, των διοικητών και των μεγαλοστελεχών των ΔΕΚΟ. Αυτοί τα διογκώνουνε. Η άρση βουλευτικής ασυλίας, ή ότι η Χ.Α. είναι έξω από τη φυλακή; Λαϊκιστές και οπορτονιστές σαν τον Τραμπ είναι, μοιράζουν θέσεις στους δικούς τους και τρώνε τα χρήματα από το ανθρωπιστικό κονδύλι που δόθηκε για τους πρόσφυγες. Κάποτε η Αριστερά ήταν κυνηγημένη και το Παλάτι έτρωγε τα λεφτά του Σχεδίου Μάρσαλ. Πώς είναι δυνατόν να κάνει σήμερα το ίδιο και να αποκαλείται Αριστερά; Οι μαύροι που έφτιαξαν το χιπ χοπ είχαν δει όλες αυτές τις υποκρισίες πολύ καιρό πριν, ποιο δεξί και αριστερό χιπ χοπ λοιπόν; Το χιπ χοπ λέει την αλήθεια.
Συντηρητικοί υπάρχουν παντού, οι συριζαίοι είναι κατεξοχήν συντηρητικοί, το μόνο που κάνουνε είναι να συντηρούν.Ένας αριστερός θα έκοβε πρώτα απ’ όλα τα προνόμια των βουλευτών, των διοικητών και των μεγαλοστελεχών των ΔΕΚΟ. Αυτοί τα διογκώνουνε. (...) Λαϊκιστές και οπορτονιστές σαν τον Τραμπ είναι, μοιράζουν θέσεις στους δικούς τους και τρώνε τα χρήματα από το ανθρωπιστικό κονδύλι που δόθηκε για τους πρόσφυγες.
Είναι ατομικιστικό το χιπ χοπ; Αμερικανικές είναι οι ρίζες του...
Ειδικά στο αμερικάνικο ραπ ο καθένας είναι προσωπικότητα μοναδική και ελεύθερη, μπορεί να ελέγξει μόνος του τη ζωή του. Υπάρχει, όμως, και η αίσθηση της κοινότητας, το hip hop community είναι αναπόσπαστο τμήμα της μαύρης κουλτούρας. Δεν αντέχω τα κομματόσκυλα, που σαν ρομπότ κι αυτά, «παίρνουν γραμμή» και την ακολουθάνε, κατακρίνουν τον ατομισμό αλλά κατά βάθος δε γουστάρουν και τη συλλογικότητα. Γιατί οι συλλογικότητες εμπεριέχουν το διαφορετικό, ενώ αυτοί δεν δέχονται οτιδήποτε διαφορετικό. Δεν ξέρουν από χιπ χοπ όλοι αυτοί και αν καταλάβουν θα πάθουν σχιζοφρένεια...
Το χιπ χοπ εμπεριέχει την αίσθηση της κοινότητας και όλων των μειονοτήτων, είναι μια απτή μορφή ανθρωποκεντρικής παγκοσμιοποίησης, όπου όλοι στον πλανήτη γη είναι ελεύθεροι και ίσοι.
«Οι Αφροαμερικανοί έχουνε μια έκφραση: «να σε μάθεις» αποδίδεται στα ελληνικά. Σημαίνει πως μόνο αν μάθεις πραγματικά τον εαυτό σου, μπορείς κιόλας να αλλάξεις. Έτσι πήγαν μπροστά οι Αφροαμερικάνοι. Κατάλαβαν πως όσο είσαι μίζερος και θυματοποιείσαι αντί να πάρεις τη μοίρα σου στα χέρια σου, δεν κάνεις τίποτα. Τα λαμπρά τους μυαλά είχανε από τα χρόνια της σκλαβιάς μιλήσει για αυτό και έτσι φτάσανε σε ανθρώπους σαν τον Μάλκολμ Χ, που τον δολοφόνησαν οι ακραίοι της δικής του πλευράς, και τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. 400 χρόνια σκλάβοι αυτοί, 400 χρόνια ραγιάδες εμείς. Αλλά η πολιτική ωρίμανση που αυτοί κατόρθωσαν, ακόμα λείπει από ‘δω».
«Οι Κύπριοι βγήκαν από το Μνημόνιο, έχουν περάσει την εμπειρία της αποικιοκρατίας, πλήρωσαν την ελληνική χούντα με την διχοτόμηση, από αυτές τις καταστάσεις ωρίμασαν. Τώρα προσπαθούν να συγκρατήσουν τον Καμμένο, έναν τύπο κοντά στα επίπεδα του Μιχαλολιάκου, από τις αρλούμπες που λέει. Η Ελλάδα του 2017 έχει υπουργό ‘Αμυνας έναν θρασύ «λεφτά» που φέρεται σαν αμερικάνος καουμπόης».
Επαναστατικό τι θα ήτανε;
Σε παγκόσμιο επίπεδο να ελεγχθούν οι εταιρείες, η δύναμη που έχουν συγκεντρώσει στα χέρια τους, να ρυθμιστεί αυτό το τοπίο που είναι το μεγαλύτερο αρνητικό της παγκοσμιοποίησης. Να μην μπορείς, π.χ., να αγοράσεις κάτι που έχει κατασκευαστεί από παιδί, να είναι παράνομο. Στην ελληνική περίπτωση, να καταφέρναμε να εξοριστούν όλοι όσοι φέρανε σε αυτό το σημείο την ελληνική κοινωνία, με το ρουσφέτι, τον κομματικό διορισμό, τα μαύρα λεφτά τους. Να υπάρχει δικαιοσύνη, ισονομία, αξιοκρατία. Η χώρα χρειάζεται νέο σύνταγμα, νέο ασφαλιστικό σύστημα, νεό εκλογικό νόμο. Πρέπει να εκσυγχρονιστεί και αυτό θα ήταν αλήθεια επαναστατικό σήμερα. Υπάρχει, όμως, μια κρίσιμη μάζα του κόσμου που μας κατηγορεί όσους έχουμε τέτοιες απόψεις ως αντιδραστικούς, ως δεξιούς. Αντιδραστικοί είναι οι ίδιοι. Η ύπαρξή τους, σε μένα τουλάχιστον εξηγεί το γιατί ένα μεγάλο μέρος του λαού ανέχτηκε τόσα χρόνια τη Χούντα, τέτοιοι τύποι ήτανε. Οι φιλόσοφοι, από τον Καστοριάδη μέχρι τον Ράμφο (που αντάλλασσαν απόψεις σχετικά) συμφωνούν πως πρέπει να θες να κάνεις επανάσταση. Δεν επιβάλλεται.
Εσύ πιστεύεις στη δημοκρατία;
Μέχρι να εφευρεθεί κάτι άλλο, πιο προηγμένο, πιο δίκαιο και πιο σωστό, προτιμώ την δημοκρατία από την μη- δημοκρατία. Και ο Μαρξ την προτιμούσε από τα υπόλοιπα πολιτεύματα και ας το ξεχνάνε συχνά αυτό οι μαρξιστές.
Πως μπορεί να βελτιωθεί;
Όλα αρχίζουν από τα πολύ μικρά χρόνια. Στο ελληνικό σχολείο τα παιδιά μόνο ελεύθερα και αυτόνομα δε μαθαίνουν να σκέφτονται, τα χειραγωγούν αντί να τα μάθουν πως πρέπει να διεκδικούν, θεσμικά κιόλας. Ο πρόεδρος του δεκαπενταμελούς δεν πρέπει να είναι ο πιο ωραίος ή αυτός που όλοι ξέρουν ότι θα πάρει «προμήθεια» για την πενταήμερη, αλλά αυτός που θα διεκδικήσει καινούργιες μπασκέτες. Στο σχολείο όμως τα παιδιά μαθαίνουν πως άλλος είναι ο τρόπος για να γινει η δουλειά... Είναι το σχολείο μιας «λαϊκίστικης δημοκρατίας, που δεν ανέχεται φιλελεύθερες ιδέες.
Πολλοί Έλληνες θέλουν, διαχρονικά αλλά και ειδικά στη συγκυρία της κρίσης, να μεταναστεύσουν στις δυτικές, φιλελεύθερες ή σοσιαλδημοκρατικές, χώρες που «στο καφενείο» και την «πλατεία» κατηγορούν. Είναι αντιφατικό αυτό;
Έχουν την ψυχολογία και την ηθική του σκλάβου. Ο σκλάβος μπορεί να βρίζει τον αφέντη του, αλλά αν κάποιος πάει να πειράξει το σύστημα, τον πετροβολάει. Αυτόν που καλεί τους σκλάβους να απελευθερωθούν, τον έφαγε η μαρμάγκα. Όνειρο του σκλάβου είναι να ζήσει στη χώρα των αφεντάδων, θέλει να γίνει αφέντης, όχι να ελευθερωθεί ή να ελευθερώσει. Είναι “house nigga”, όπως έλεγαν παλιά... (γελάει).
Μ’ αρέσει αυτό που λέει ο Πεσσόα, «οι πολιτικοί μας είναι ότι καλύτερο έχουμε». Ήταν μεγάλος νους ο Πεσσόα. Έζησε στον Μεσοπόλεμο, όταν η φάση έμοιαζε πολύ με τη σημερινή, χωρίς όμως να έχουν οι άνθρωποι την εμπειρία του Β΄ΠΠ. Φανατισμός, οικονομικό κραχ, φτώχεια, ανεργία και άκρα. Στο τέλος κάνανε τον πόλεμο και, όσοι επέζησαν, ηρέμησαν... Ο Πεσσόα άφησε στο μπαούλο του αυτή την φράση. Οι πολιτικοί είναι ο καθρέφτης μας, αν υπήρχε κάποιος καλύτερος δεν θα είχε πάρει τη θέση των ανίκανων, των διεφθαρμένων; (γελάει)
Αφού η μισή Ελλάδα είναι κομματόσκυλα και λαϊκιστές, με μόνη τους έγνοια ποιος θα τους διορίσει, δεν θα είναι και οι πολιτικοί που εκλέγουν ανάξιοι; Ζούμε σε μια χώρα όπου δεν κρίνεται κάποιος με κριτήριο αν κάνει σωστά τη δουλειά του, αλλά με βάση τις προκαταλήψεις και τα γούστα του καθενός. Αν είναι «δικός σου», ας μην κάνει και τη δουλειά του.
«Ο Παπανδρέου είχε κάνει μια μεγάλη σύλληψη: διορίζοντας αβέρτα, κατοχυρώνεις ένα 25- 30% του λαού, αυτοί θα σε υποστηρίζουν μόνιμα. Κάνεις και προπαγάνδα, με την «Αυριανή», τα «Νέα», το «Βήμα» (λιγότερο), ή την «Ελευθεροτυπία»... Τώρα ο ΣΥΡΙΖΑ ΠΑΣΟΚ, έγινε ότι έλεγε ότι θα πολεμήσει. Αν του έλειπε και λίγο Δεξιά... ε, πήρε τον Καμμένο, που είναι το χειρότερο κομμάτι της».
Δηλαδή εσύ θεωρείς ότι αν αντί για τον Τσίπρα είναι ο Μητσοτάκης θα είναι καλύτερα;
Δεν είναι δύσκολο να είσαι καλύτερος από τον Τσίπρα, δεν είναι κατόρθωμα να είσαι καλύτερη κυβέρνηση από αυτήν που έχουμε. Ήλπιζαν κάποιοι όταν βγήκε ο Τσίπρας. Έλεγαν «τουλάχιστον τα μισά απ’ όσα λέει να κάνει». Ποια μισά; Εδώ κανει τα αντίθετα.
Δεν είναι πάντως τυχαίο ότι από τους πολιτικούς της Δεξιάς, το χοντρότερο βρίσιδι το τρώνε οι Μητσοτακαίοι.
Γιατί;
Γιατί είναι οι πιο κεντρώοι εκεί μέσα. Και το τρώνε το βρίσιμο από αριστερούς κυρίως, αυτό είναι το αστείο. Αλλά σου είπα, το είχε πιάσει ο Παπανδρέου από παλιά το κρίσιμο σημείο: ο κόσμος είχε ταλαιπωρηθεί πολύ από τη Δεξιά, είχε καταντήσει αηδία, υπήρχε σε κάθε πολυκατοικία ένας κομμουνιστής, ένας αριστερός που είχε υποφέρει με εξορίες, φυλακίσεις, εργασιακό αποκλεισμό. Όλο αυτό το μετεμφυλιακό απωθημένο που είχε συσσωρευτεί, το εκμεταλλεύτηκε.
Είναι τέρας το κράτος;
Κάθε κράτος είναι τέρας δύναμης, ετυμολογικά κιόλας. Αλλά ειδικά το ελληνικό κράτος, όπως το έχουμε κάνει, είναι επικίνδυνο πολύ. Μπορεί να σε τσακίσει πιο εύκολα. Οπότε, αν δεν έχεις όντως λεφτά, δεν πας και στο «Δεν Πληρώνω» γιατί, μάλλον, το μόνο που θα καταφέρεις θα είναι να σε χώσουν φυλακή πιο γρήγορα.
Ο Έλληνας, πάντως, εξεγέρθηκε για να μην αλλάξει το κράτος αυτό. Δεν ήταν ηθική η στάση του. «Εξεγέρθηκε» για την τσέπη του και υπερασπίστηκε πολλά λαμόγια του συστήματος.
Πως και δεν βγήκε κάτι καινούργιο από την «ανακατωσούρα» και τους κραδασμούς της κρίσης; Αν εξαιρέσουμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεκαπλασίασε το ποσοστό του και έγινε κυβέρνηση.
Όχι, δεν βγήκε κάτι καινούργιο πολιτικά από την ελληνική κρίση. Απλώς ένα μικρό κόμμα έγινε μεγάλο, και το αντίστροφο. Αλλά ποιος είπε ότι είναι τόσο εύκολο να γεννηθεί κάτι πραγματικά νέο στην πολιτική; Όταν δημιουργήθηκε το Ποτάμι, χάρηκα (και το είπα δημόσια) που γίνεται κάτι στο χώρο του Κέντρου. Αν γίνει κάτι άλλο, πάλι θα έχω καλές προθέσεις, θα χειροκροτήσω την προσπάθεια. Τώρα με σταματάνε στο δρόμο και μου λένε, «μα με το Ποτάμι;». Ασχολούνταν με το Ποτάμι αντί να ασχοληθούν με τους φασίστες και την δίκη της Χ.Α., το θεωρούν το χειρότερο πράγμα στον κόσμο...
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Σε ιδεολογικό επίπεδο, οι φιλελεύθερες ιδέες διαχρονικά δέχονται επιθέσεις. Ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία βρίζοντας τις φιλελεύθερες αντιλήψεις (και την Αριστερά). Στην ελληνική πραγματικότητα, ότι είναι στο Κέντρο και δεν είναι ΠΑΣΟΚ, τα πασόκια θα πέσουν να το κατασπαράξουν. Η αλήθεια είναι ότι ο Σταύρος Θεοδωράκης δεν είναι ο πλέον κατάλληλος για αρχηγός. Ήταν δική του ιδέα το Ποτάμι, όμως, κάποτε θα φύγει κι αυτός ή το Ποτάμι θα τελειώσει. Δεν είναι το μέλλον το Ποτάμι. Είναι μια πολιτική κίνηση στον κεντρώο χώρο. Μακάρι από τέτοιες κινήσεις να διαμορφωθεί ένα δυνατό κεντρώο κόμμα. Είναι ανάγκη να υπάρχει. Γιατί το Κέντρο ισχυροποιεί τη δημοκρατία, τα άκρα περισσότερο την αμφισβητούν παρά τη νομιμοποιούν. Υπάρχουν βέβαια άνθρωποι που η ελευθερία και η δημοκρατία δεν είναι τα κύρια ενδιαφέροντά τους.
Η αλήθεια είναι ότι ο Σταύρος Θεοδωράκης δεν είναι ο πλέον κατάλληλος για αρχηγός. Ήταν δική του ιδέα το Ποτάμι, όμως, κάποτε θα φύγει κι αυτός ή το Ποτάμι θα τελειώσει
Αναφέρθηκες πριν στη δίκη της Χ.Α.
Είναι πολύ μεγάλη υπόθεση. Αφορά ολόκληρο κόμμα, ένα νεοναζιστικό κόμμα που, αν είναι δυνατόν, είναι ακομα νόμιμο. Η πολιτική αγωγή έχει πολύ δουλειά να κάνει γιατί τα αδικήματα είναι χιλιάδες. Θεωρώ ότι την κάνει σωστά, παρότι ο κόσμος δεν πολυασχολείται. Έχει να βρίσει το Ποτάμι και δεν προλαβαίνει.
Τι περιμένεις;
Ότι η Δικαιοσύνη θα λειτουργήσει και θα τιμωρήσει τη Χ.Α. ως αυτό που πραγματικά είναι: μια εγκληματική οργάνωση νεοναζιστών και μπράβων. Περιμένω να μπουν φυλακή, ο Μιχαλολιάκος πρώτος, ως ηθικός αυτουργός, αφού έδινε διαταγές σε μια εγκληματική οργάνωση.
Αλλάζει ένας φασίστας;
Δεν μπορείς να κάνεις πολλά...
Τον ρωτάω πως και δεν έχει φύγει από ‘δω.
«Μου αρέσει η Ελλάδα, αν εξαιρέσεις τους ημίτρελους και τους καθεστωτικούς, είναι ωραίο μέρος στη γη. Η μάνα μου κατάγεται από την Κωνσταντινούπολη, ο πατέρας μου από την Καραϊβική, από την πλευρά του έχω και αφρικάνικες ρίζες. Είμαι και Έλληνας και Αμερικάνος. Αισθάνομαι πολίτης του κόσμου αλλά έχω μεγαλώσει εδώ και δεν έχω τάσεις φυγής. Αν και πριν πάρω ιθαγένεια, στα 18 μου, κινδύνευσα να με απελάσουνε...»
«Κάποτε θα πάω στην Καραϊβική, το έχω στο μυαλό μου σαν ένα “Avalon”, σαν έναν τόπο όπου δεν ζεις ακριβώς, σαν έναν παράδεισο».
Θα πας να μείνεις;
Μια και καλή, ναι. Αυτόν τον τόπο τον έχω σχηματισμένο στο μυαλό μου, ας μην έχω πάει ποτέ. Είναι το «άλλο μέρος». Έχουμε και στον δίσκο τέτοιες αναφορές, από τον Derek Walcott, έναν ποιητή από την Καραϊβική, πολυφυλετικής καταγωγής που έγραψε τον «Όμηρο», μια άλλη εκδοχή της Οδύσσειας, γραμμένη από τον ίδιο για εκείνη τη μεριά του κόσμου. Έχουμε σαμπλαρει πάνω σε ορχηστρικό κομμάτι ένα ηχητικό απόσπασμα όπου μιλά ο ίδιος για το Αρχιπέλαγος της Καραϊβικής, λέει ότι είναι ο καθρέπτης του άλλου Αρχιπελάγους του Αιγαίου.
Μιλήσαμε στην αρχή για τους haters. Αυτοί που σε στηρίζουν και ακούνε τη μουσική σου;
Είναι λίγοι και καλοί. Κι αν δεν υπήρχαν αυτοί, τα προβλήματα μου θα ήταν πολύ μεγαλύτερα.
Τελικά ζεις από τη μουσική;
Οχι, τρέχω σε πολλές δουλειές. Στοριμπορντάς για διαφημιστικά, μπογιατζής, dj φυσικά- όπου μπορώ δουλεύω. Η ΔΕΗ δε βγαίνει κι έχω και το παιδί. Θες να είσαι σωστός σαν κυβέρνηση; Όποιος έχει σύνταξη κάτω από 400 ευρώ, δεν πληρώνει ΔΕΗ, ας «καίει» κι όσο ένα αεροπλάνο.
Για όλα αυτά που είπαμε σήμερα μιλάς στο νέο δίσκο;
Ναι, μίλησα πάλι για πράγματα που δε λέγονται εύκολα γιατί είναι εκτός της συλλογικής φαντασίωσης. Είναι, όμως, αυτά που γίνονται και συμβαίνουν. Ωραίες οι φαντασιώσεις, έχει και ο δίσκος τέτοιες αλλά έχει και πολύ, πως να το πω... «Αθήνα, 2017».
(Ο νομπελίστας ποιητής Derek Walcott πέθανε στις 17/03, λίγες μέρες μετά τη συνέντευξη).