Εν έτει 2017, δεν είναι πάρα πολλοί αυτοί που θυμούνται πως κάποτε στη λίστα των χωρών με πυρηνικά όπλα περιλαμβανόταν και η Νότια Αφρική. Πρόκειται για τη μοναδική χώρα η οποία ανέπτυξε δικό της πυρηνικό οπλοστάσιο και στη συνέχεια επέλεξε μόνη της να αφοπλιστεί- μία περίπτωση η οποία πραγματικά παρουσιάζει ενδιαφέρον, καθώς δεν υπάρχει μέχρι τώρα αντίστοιχο στην ιστορία.
Η Νότια Αφρική είχε φτιάξει έξι πυρηνικά όπλα στις αρχές του 1980 (επρόκειτο για απλά, για τα δεδομένα των πυρηνικών, όπλα- τύπου Χιροσίμα) και είχε αρχίσει την κατασκευή ενός εβδόμου. Όσον αφορά στον λόγο, το καθεστώς του απαρτχάιντ δεν φοβόταν στρατιωτικές απειλές από γειτονικές χώρες, αλλά μια σοβιετική επίθεση: Τη νοτιοαφρικανική ηγεσία προβλημάτιζε η αυξανόμενη εχθρότητα της διεθνούς κοινότητας λόγω του απαρτχάιντ, αλλά η κύρια ανησυχία της, όπως αναφέρεται σε σχετικό δημοσίευμα του Foxtrot Alpha, ήταν η επέμβαση κουβανικών στρατευμάτων στην Ανγκόλα. Επίσης, υπήρχε ανησυχία για μια υποκινούμενη από τους Σοβιετικούς εισβολή από τη Ναμίμπια.
Ως εκ τούτου, η Πρετόρια κατέληξε σε μια στρατηγική πυρηνικής αποτροπής πολλαπλών επιπέδων: Το πρώτο ήταν η διατήρηση των πυρηνικών δυνατοτήτων της Νότιας Αφρικής κρυφών ή ασαφών, υπό συνθήκες απουσίας εχθροπραξιών. Εάν η απειλή αυξανόταν, η Πρετόρια θα προχωρούσε στο δεύτερο στάδιο, ενημερώνοντας για την πυρηνική αποτροπή της σε μία ή δύο μεγάλες δυνάμεις- όπως τις ΗΠΑ- με σκοπό παρέμβαση από πλευράς τους. Εάν αυτό δεν είχε αποτέλεσμα, τότε η Νότια Αφρική θα δημοσιοποιούσε τις πυρηνικές της δυνατότητες. Το τρίτο στάδιο περιελάμβανε, αν χρειαζόταν, μια πυρηνική δοκιμή που θα λάμβανε χώρα στο υπέδαφος ή στον ωκεανό, για να επιδειχθούν οι δυνατότητές της. Ως τελευταία επιλογή, η Νότια Αφρική θα απειλούσε ανοικτά με χρήση των πυρηνικών της όπλων.
Όπως έγραψε αργότερα στους Los Angeles Times ο F.W de Klerk, ο τελευταίος πρόεδρος της εποχής του απαρτχάιντ, το καθεστώς δεν σκόπευε να τα χρησιμοποιήσει στα αλήθεια: «Η στρατηγική ήταν πως, αν η κατάσταση στη νότια Αφρική επιδεινωνόταν σημαντικά, μία ή δύο από τις μεγάλες δυνάμεις θα ενημερώνονταν για την ύπαρξη των βομβών, σε μια προσπάθεια να πειστούν αυτές οι χώρες να παρέμβουν. Δεν υπήρχε ποτέ πρόθεση χρήσης των όπλων, που θεωρούνταν καθαρά αποτρεπτικά».
Αυτό που έκανε τους Νοτιοαφρικανούς να τα εγκαταλείψουν, όπως έγραψε πρόσφατα ο δημοσιογράφος του NPR, Γκρεγκ Μάιρ, που πραγματοποίησε περιήγηση στις πυρηνικές εγκαταστάσεις της Νότιας Αφρικής, ήταν η πτώση της ΕΣΣΔ και η απελευθέρωση του Νέλσον Μαντέλα το 1990. Με τη Σοβιετική Ένωση να έχει διαλυθεί και τον Μαντέλα ελεύθερο, μια σημαντική στρατιωτική απειλή είχε εξαφανιστεί και ο κόσμος δεν είχε πλέον λόγο να κρατά απομονωμένη την Πρετόρια. Ένα χρόνο μετά, ο de Klerk έδωσε τέλος στο πρόγραμμα πυρηνικών όπλων της χώρας και υπέγραψε τη Συνθήκη για τη Μη Εξάπλωση των Πυρηνικών το 1991- έκανε την ανακοίνωση το 1993.
Σημειώνεται πως σε πυρηνικό αφοπλισμό προέβη και η Ουκρανία, στο πλαίσιο συμφωνίας το 1994 στη Βουδαπέστη, λαμβάνοντας από τη Δύση την υπόσχεση πως θα υποστηριζόταν σε περίπτωση απειλής προς την εθνική της κυριαρχία. Ωστόσο, οι εξελίξεις των τελευταίων ετών (με ρωσικά στρατεύματα παρόντα στην ανατολική Ουκρανία και την προσάρτηση της Κριμαίας) καθιστούν πλέον μάλλον πολύ πιο απίθανο το ενδεχόμενο χώρες με πυρηνικά όπλα να πειστούν να τα εγκαταλείψουν (και εδώ περνάμε στο θέμα της Βόρειας Κορέας, η οποία, μέσα στις τελευταίες δεκαετίες έχει φανεί αδύνατον να πειστεί να εγκαταλείψει το πρόγραμμα πυρηνικών όπλων της).
Όπως σημειώνεται στο δημοσίευμα, η επιλογή της Νότιας Αφρικής να αφοπλιστεί δεν απλά μια κίνηση καλής θέλησης. Η κυβέρνηση του απαρτχάιντ έκανε ακριβείς υπολογισμούς και εκτιμήσεις σχετικά με τις στρατιωτικές απειλές που αντιμετώπιζε, τα οφέλη της μη εξάπλωσης των πυρηνικών και τον «οδικό χάρτη» προς το να γίνει μια χώρα χωρίς πυρηνικά. Εάν η ΕΣΣΔ δεν είχε πέσει και δεν υπήρχε ενδιαφέρον για τον Νέλσον Μαντέλα (τον πιο διάσημο πολιτικό κρατούμενο, και μια ιδιαίτερα πολωτική φιγούρα εκείνη την εποχή), είναι πολύ πιθανό να είχε παραμείνει πυρηνική δύναμη, σημειώνεται σχετικά.