Κάτι σας κάνει να γυρίζετε συνεχώς προς τα πίσω για να δείτε αν κάποιος σας παρακολουθεί. Ίσως σε ένα πολυσύχναστο τρένο ή τη νύχτα ή όταν περπατάτε μέσα στο πάρκο. Πώς γνωρίζετε αν κάποιος σας παρακολουθεί; Μοιάζει σαν μία διαίσθηση η οποία είναι ξεχωριστή από τις υπόλοιπες αισθήσεις σας, αλλά στην πραγματικότητα καταδεικνύει ότι οι αισθήσεις σας - ιδιαίτερα η όραση - μπορούν να λειτουργούν με μυστηριώδη τρόπο.
Eνστικτωδώς, πολλοί από εμάς ίσως φανταζόμαστε ότι όταν κοιτάζουμε κάτι με τα μάτια σας, τα σήματα ταξιδεύουν στον οπτικό μας φλοιό και στη συνέχεια έχουμε τη συνειδητή εμπειρία ό,τι βλέπουμε κάτι, αλλά η πραγματικότητα είναι πολύ πιο περίπλοκη.
Μόλις οι πληροφορίες φύγουν από τα μάτια μας, ταξιδεύουν σε τουλάχιστον 10 ξεχωριστές περιοχές του εγκεφάλου, καθεμία από τις οποίες εκτελεί εξειδικευμένες λειτουργίες. Πολλοί από εμάς έχουμε ακούσει για τον οπτικό φλοιό, μια μεγάλη περιοχή στο πίσω μέρος του εγκεφάλου που κεντρίζει τη μεγαλύτερη προσοχή από τους νευροεπιστήμονες. Ο οπτικός φλοιός υποστηρίζει τη συνειδητή μας όραση επεξεργάζοντας το χρώμα και τις λεπτομέρειες, ώστε να δημιουργήσουμε την πλούσια εντύπωση του κόσμου που απολαμβάνουμε. Ωστόσο, άλλα μέρη του εγκεφάλου μας επεξεργάζονται επίσης διάφορα στοιχεία και αυτά μπορούν να δουλέψουν ακόμη και όταν δεν αντιλαμβανόμαστε - ή δεν μπορούμε - να συνειδητοποιήσουμε κάτι.
Όσοι έχουν υποστεί μία νευρική βλάβη και έχουν επιζήσει μπορούν να ρίξουν λίγο φως σε αυτούς τους μηχανισμούς. Όταν ένα ατύχημα καταστρέφει τον οπτικό φλοιό, η όρασή σας επηρεάζεται. Αν χάσετε όλο τον οπτικό φλοιό σας, θα χάσετε κάθε συνειδητή όραση, μετατρέποντας σε αυτό που οι νευρολόγοι αποκαλούν «φλοιώδης τύφλωση». Όμως σε αυτή την περίπτωση οι μη οπτικές περιοχές μπορούν ακόμα να λειτουργούν.
Αν και έχετε την υποκειμενική εντύπωση ότι δεν βλέπετε τίποτα χωρίς οπτικό φλοιό, μπορείτε να ανταποκρίνεστε στα ερεθίσματα που συλλαμβάνονται από τα μάτια σας, τα οποία γίνονται αντιληπτά από αυτές τις μη οπτικές περιοχές του εγκεφάλου.
Το 1974, ένας ερευνητής που ονομάζεται Λάρι Βαίσκραντς χρησιμοποίησε τον όρο «blindsight» για το φαινόμενο των ασθενών που ήταν ακόμη σε θέση να ανταποκριθούν σε οπτικά ερεθίσματα παρά το γεγονός ότι έχασαν κάθε συνειδητή όραση λόγω της καταστροφής του οπτικού φλοιού. Οι ασθενείς που βρίσκονται σε αυτή την κατάσταση δεν μπορούν να διαβάσουν ή να παρακολουθήσουν ταινίες ή να ανταπεξέλθουν σε κάτι που απαιτεί επεξεργασία με λεπτομέρεια, αλλά είναι σε θέση- αν ζητηθεί να μαντέψουν - να μπορούν να εντοπίζουν τα φώτα που βρίσκονται μπροστά τους. Αν και αισθάνονται ότι μπορούν να δουν τίποτα, οι «εικασίες» τους έχουν εκπληκτική ακρίβεια. Άλλες οπτικές περιοχές του εγκεφάλου είναι σε θέση να ανιχνεύσουν το φως και να παρέχουν πληροφορίες σχετικά με την τοποθεσία, παρά την έλλειψη οπτικού φλοιού. Άλλες μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι σε αυτή την κατάσταση μπορούν να ανιχνεύσουν τα συναισθήματα στα πρόσωπα και τις αιωρούμενες κινήσεις.
Πιο πρόσφατα, μια μελέτη πάνω σε έναν ασθενή με «blindsight» έδειξε πώς θα μπορούσαμε να αισθανόμαστε ότι είμαστε σε θέση να δούμε, χωρίς να βλέπουμε συνειδητά το πρόσωπο του παρατηρητή. Ο Άλαν Τζ. Πέγκνα στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Γενεύης στην Ελβετία συνεργάστηκε με έναν άνδρα που ονομάζεται Τ. Ντ.(οι ασθενείς αναφέρονται πάντοτε με αρχικά μόνο σε επιστημονικές μελέτες, για να διατηρήσουν την ανωνυμία τους). Ο Τ. Ντ είναι ένας γιατρός που υπέστη ένα εγκεφαλικό επεισόδιο το οποίο κατέστρεψε τον οπτικό του φλοιό, αφήνοντάς τον σε κατάσταση «φλοιώδους τύφλωσης».
Τα περιστατικά ατόμων που βρίσκονται σε αυτή κατάσταση είναι σπάνια, οπότε ο Τ.Ντ έχει συμμετάσχει σε μια σειρά μελετών για να διερευνήσει τι ακριβώς μπορεί και δεν μπορεί να κάνει κανείς χωρίς οπτικό φλοιό. Η μελέτη περιελάμβανε την εξέταση εικόνων με πρόσωπα που είχαν τα μάτια τους στραμμένα προς τα εμπρός, κοιτάζοντας απευθείας στον θεατή, ή που είχαν τα μάτια τους στραμμένα προς το πλάι, κοιτάζοντας μακριά από τον θεατή. Ο Τ. Ντ χρησιμοποίησε σε αυτό το πείραμα έναν ανιχνευτή fMRI ο οποίος μέτρησε την εγκεφαλική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια του πειράματος και επίσης προσπάθησε να μαντέψει το είδος του προσώπου που είδε. Προφανώς για όσους έχουν φυσιολογική όραση, αυτό θα ήταν ασήμαντο - αφού διαθέτουν μια σαφή συνειδητή οπτική εντύπωση για το πρόσωπο που κοιτάζουν οποιαδήποτε στιγμή, αλλά υπενθυμίζεται ότι ο Τ.ΝΤ δεν έχει συνειδητή οπτική εντύπωση. Αισθάνεται τυφλός.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ο εγκέφαλός μας μπορεί να είναι ευαίσθητος σε αυτό που η συνείδηση μας δεν είναι. Μια περιοχή που ονομάζεται «amygdala», που θεωρείται υπεύθυνη για την επεξεργασία των συναισθημάτων και των πληροφοριών σχετικά με τα πρόσωπα, ήταν πιο ενεργή όταν ο Τ. Ντ κοιτούσε τα πρόσωπα με άμεσο και όχι αποτρεπτικό βλέμμα. Όσο ο Τ.ΝΤ κοιτούσε τις εικόνες, η «amygdala» ανταποκρινόταν, παρόλο που εκείνος δεν το γνώριζε.
Η φλοιώδης συνειδητή όραση, εξακολουθεί να θεωρείται ως βασιλιάς. Αν θέλετε να αναγνωρίσετε άτομα, να παρακολουθήσετε ταινίες ή να διαβάσετε τέτοια άρθρα, βασίζεστε στον οπτικό φλοιό σας. Ωστόσο, οι έρευνες αυτού του είδους δείχνουν ότι ορισμένες λειτουργίες είναι απλούστερες και ίσως πιο θεμελιώδεις για την επιβίωση και λειτουργούν ξεχωριστά από τη συνειδητή οπτική μας επίγνωση.
Συγκεκριμένα, αυτή η μελέτη έδειξε ότι μπορούμε να καταλάβουμε ότι οι άνθρωποι μας κοιτάζουν μέσα στο οπτικό μας πεδίο - ίσως στη γωνία του ματιού μας - ακόμα κι αν δεν έχουμε παρατηρήσει κάτι συνειδητά. Αυτό αποδεικνύει ότι στον εγκέφαλό μας υπάρχει η βάση για εκείνην την περίεργη αίσθηση που έχουμε όταν νομίζουμε ότι κάποιος μας παρακολουθεί.
Έτσι, όταν περπατάμε σε εκείνο το σκοτεινό δρόμο και γυρίζουμε και παρατηρούμεκάποιον που στέκεται εκεί, ή κοιτάζουμε παράξενα στο τρένο για να δούμε αν κάποιος μας κοιτάζει, μπορεί να είναι το μη οπτικό σας σύστημα που παρακολουθεί το περιβάλλον σας. Δεν πρόκειται για κάτι υπερφυσικό, αλλά σίγουρα αποτελεί μία ένδειξη ότι ο εγκέφαλός μας λειτουργεί με μυστηριώδη τρόπο.
Πηγή: BBC