Μπορεί η παγκόσμια οικονομική κρίση να οδήγησε στον «θάνατο» πολλών προϊόντων, παράλληλα, όμως σηματοδότησε τη «γέννηση» κάποιων άλλων. Κάτι ανάλογο συνέβη και στην αγορά των παράνομων ψυχοδραστικών ουσιών, όπου αναδύθηκαν τα λεγόμενα «ναρκωτικά της κρίσης».
Αυτά τα συνθετικά ναρκωτικά έχουν μπει εδώ και καιρό στις ελληνικές «πιάτσες», συμπληρώνοντας ή ακόμη και αντικαθιστώντας την ηρωίνη, με τα ποσοστά που αφορούν στην ενέσιμη χρήση της να έχουν μειωθεί από το 2010 και μετά, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Έκθεση του 2017 για τα Ναρκωτικά.
Όπως εξηγεί στη HuffPost Greece, η Κατερίνα Μάτσα, ψυχίατρος και πρώην διευθύντρια της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ, επί της ουσίας πρόκειται για ναρκωτικά με τοξικές προσμίξεις, πολύ φτηνά- ακόμα και 1 ευρώ η δόση- και πολύ επικίνδυνα.
Είναι το σίσα (μεθαμφεταμίνη με τοξικές προσμίξεις, πιθανώς και με υγρά μπαταρίας), το krokodil (οπιούχο ναρκωτικό με πολύ τοξικές προσμίξεις) , το yaba, το meth ή crystal meth, ice κ.α. «Όλα αυτά προκαλούν σοβαρές βλάβες σε ζωτικά όργανα καθώς και σοβαρές ψυχιατρικές διαταραχές, συχνά μη - αναστρέψιμες. Ο αριθμός των θανάτων των χρηστών αυτών των ουσιών, βασικά ανέργων, μεταναστών, εφήβων δεν καταγράφεται, είναι όμως μεγάλος» σημειώνει η κυρία Μάτσα.
H διαδρομή της ηρωίνης στη χώρα μας:
Η ηρωίνη εισέρχεται στην Ευρώπη από τέσσερις κύριες οδούς διακίνησης. Οι δύο κυριότερες εξ αυτών είναι η «βαλκανική οδός» και η «νότια οδός». Η «βαλκανική οδός» διασχίζει την Τουρκία για να καταλήξει σε χώρες των Βαλκανίων (Βουλγαρία, Ρουμανία ή Ελλάδα) και, στη συνέχεια, σε χώρες της Κεντρικής, της Νότιας και της Δυτικής Ευρώπης. Προέκυψε επίσης ένα παρακλάδι της «βαλκανικής οδού» μέσω Συρίας και Ιράκ. Τα τελευταία χρόνια απέκτησε σημασία η «νότια οδός», στην οποία φορτία από το Ιράν και το Πακιστάν εισέρχονται στην Ευρώπη από αέρος ή διά θαλάσσης, είτε άμεσα είτε μέσω αφρικανικών χωρών. Υπάρχει επίσης η «βόρεια οδός» και μια οδός μέσω του νότιου Καυκάσου και διαμέσου της Μαύρης Θάλασσας.
*Πληροφορίες από την Ευρωπαϊκή Έκθεση για τα Ναρκωτικά (2017)
Η πρόσφατη εμφάνιση νέων συνθετικών οπιοειδών υψηλής δραστικότητας, κυρίως παραγώγων φαιντανύλης, προκαλεί σημαντική ανησυχία, την ίδια στιγμή που γίνεται λόγος για «επιδημία» ηρωίνης στις ΗΠΑ και η χρήση της στην Ευρώπη εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο ποσοστό (περίπου 80%) των νέων αιτήσεων θεραπείας.
«Τα νέα συνθετικά ναρκωτικά (ΝΣΝ) καταλαμβάνουν μεγάλο κομμάτι στη χρήση ναρκωτικών στην Ευρώπη, με την εμφάνιση 560 ΝΣΝ, από τα οποία τα 380 εμφανίστηκαν την τελευταία πενταετία. Στην Ελλάδα εμφανίζουν επίσης αύξηση τα τελευταία χρόνια. Κατά τη χρονική περίοδο 2011-2016 ταυτοποιήθηκαν για πρώτη φορά στη χώρα μας 62 νέες ψυχοδραστικές ουσίες, εκ των οποίων οι 25 αφορούν συνθετικά κανναβινοειδή, οι 17 παράγωγα συνθετικών καθινόνων και οι 8 φαιναιθυλαμίνες (με διεγερτική και παραισθησιογόνα δράση)» επισημαίνει στη HuffPost Greece, η Μανίνα Τερζίδου, επιστημονικά υπεύθυνη του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά στη χώρα μας (ΕΚΤΠΝ).
«Η πρόκληση που παρουσιάζουν αυτές οι ουσίες είναι αφ’ ενός μεν η δυσκολία εντοπισμού τους, αφού παράγονται από νόμιμες πρόδρομες ουσίες και διακινούνται μέσω του διαδικτύου κυρίως, αφ’ ετέρου δε η περιορισμένη γνώση για τη θεραπευτική αντιμετώπιση της χρήσης τους», προσθέτει.
Από την άλλη, οι κατασχέσεις ηρωίνης παραμένουν σχετικά σταθερές στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, με εξαίρεση το 2014 όταν και κατασχέθηκε μια εξαιρετικά μεγάλη ποσότητα ηρωίνης (2,5 τόνοι). Μάλιστα σύμφωνα με στοιχεία του ΕΚΤΠΝ, η λιανική τιμή της ηρωίνης στις ελληνικές «πιάτσες» μειώνεται στα χρόνια της κρίσης, αφ’ ενός μεν, επειδή αυξήθηκαν αρκετά οι ομάδες εμπόρων και διακινητών και υπάρχει ανταγωνισμός, αφ’ ετέρου, επειδή αρκετοί χρήστες ηρωίνης στρέφονται προς τις φθηνότερες αυτές συνθετικές ουσίες.
«Οι συνθήκες ακραίας φτώχειας, εξαθλίωσης και κοινωνικού αποκλεισμού ευνοούν τη διάδοση, την καταφυγή στις ουσίες ως "παράδοξη στρατηγική επιβίωσης", ως μέσο φυγής από μια αβίωτη πραγματικότητα», ωστόσο, «το φαινόμενο της εξάρτησης σήμερα, είναι διαταξικό, αφορά όλα τα κοινωνικά στρώματα, επισημαίνει η κυρία Μάτσα. Συνεπώς, δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για «ταξική τοξικότητα».
Αναφορικά με τους λόγους που οδηγούν στην εξάρτηση αυτοί θα πρέπει να αναζητηθούν σε πολλά επίπεδα: της οικογένειας που δυσλειτουργεί, της κοινωνίας σε κρίση, του πολιτισμού σε παρακμή, του ατομικού, ευάλωτου ψυχισμού.
Σύμφωνα με την ίδια, κάθε περίπτωση είναι μοναδική. Διάφοροι παράγοντες, όπως η περιέργεια, η μίμηση, η μόδα, ο πειραματισμός, η μύηση από κάποιον συνομήλικο ή φίλο, η πρόκληση του κατεστημένου των γονιών και της κοινωνίας, η μυθοποίηση των ναρκωτικών κ.α. μπορεί να κάνουν τον έφηβο να δοκιμάσει κάποια εξαρτησιογόνα ουσία. «Όμως οι ρίζες της εσωτερικής αγωνίας, της ανασφάλειας, της έντασης, του ανικανοποίητου που βασανίζουν τους νέους της εποχής μας και τροφοδοτούν το φόβο, τον πανικό, τη συναισθηματική αστάθεια, πρέπει να αναζητηθούν βασικά στην κοινωνική πραγματικότητα» σημειώνει η κυρία Μάτσα.
«Όλα αυτά αποτελούν την πηγή της δυσφορίας τους μέσα στην σημερινή πραγματικότητα όπως διαμορφώνεται από τη ρήξη των κοινωνικών δεσμών, την ακραία αποξένωση, την κρίση των αξιών, την απουσία προτύπων και σημείων κοινωνικής αναφοράς, τον ατομοκεντρισμό, την κουλτούρα της ανομίας και του καταναλωτισμού. Όλα αυτά κάνουν τον νέο "ευάλωτο" και έτσι επιρρεπή στη χρήση ουσιών. Η ατομική ευαλωτότητα (δηλαδή η μειωμένη ανθεκτικότητα στις πιέσεις, εσωτερικές και εξωτερικές, η αδυναμία ανάληψης ευθυνών) έχει πάντα τις ρίζες της στην κοινωνική ευαλωτότητα (δηλαδή στην ρήξη των κοινωνικών δεσμών και την ακραία εξατομίκευση).
«Η ηλικία έναρξης χρήσης της ηρωίνης δεν έχει μεταβληθεί εν μέσω κρίσης, έχει όμως αυξηθεί η ηλικία κατά την οποία οι χρήστες απευθύνονται για θεραπεία, που σημαίνει ότι το διάστημα που βρίσκονται στη χρήση αυξάνεται επίσης»
Η σημερινή κρίση, με τα χαρακτηριστικά της αβεβαιότητας για το μέλλον, του απρόβλεπτου, της αποξένωσης, του φόβου για αύριο και για τον διπλανό, που συστηματικά καλλιεργείται, των στερήσεων και των απωλειών, του κυνισμού και της διαρκούς απαξίωσης κάθε σταθερού σημείου κοινωνικής αναφοράς, συμβάλλει στην ελλειμματική κοινωνικοποίηση, την συναισθηματική ανωριμότητα και την ψυχική ευαλωτότητα των παιδιών και των νέων που μεγαλώνουν εν μέσω αυτής. Η αύξηση της διάδοσης των ναρκωτικών και γενικά των εξαρτήσεων στην εποχή μας είναι το μέτρο της απόγνωσης εκείνων, που βιώνουν με τον πιο οδυνηρό τρόπο την καταστροφή των όρων της ζωής τους, βουλιάζοντας στην εξαθλίωση που προκαλεί η κρίση», αναφέρει η πρώην διευθύντρια της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ.
Όσον αφορά στην ηλικία έναρξης χρήσης της ηρωίνης αυτή δεν έχει μεταβληθεί εν μέσω κρίσης, έχει όμως αυξηθεί η ηλικία κατά την οποία οι χρήστες απευθύνονται για θεραπεία, που σημαίνει ότι το διάστημα που βρίσκονται στη χρήση αυξάνεται επίσης. Η κ. Μανίνα Τερζίδου παρατηρεί πως «όπως φαίνεται και από εμπειρίες άλλων χωρών, σε περιόδους οικονομικής κρίσης αυξάνεται η απροθυμία για θεραπεία επειδή τα υψηλά ποσοστά ανεργίας εξαφανίζουν την ελπίδα για μια καλύτερη ζωή μετά την απεξάρτηση».
Μάλιστα, η επιστημονικά υπεύθυνη του ΕΚΤΕΠΝ αναφέρει ότι οι εξαρτημένοι χρήστες, ως ευάλωτα άτομα, υφίστανται την κρίση σε μεγαλύτερο βαθμό από το γενικό πληθυσμό. «Όπως επισημαίνει η Παγκόσμια Τράπεζα, το εισόδημά τους (από χαρτζιλίκι η επαιτεία) μειώνεται, αλλά και οι δωρεές στις ΜΚΟ που τους στηρίζουν είναι και αυτές μικρότερες. Κυρίως, όμως, περικόπτονται οι χρηματοδοτήσεις των υπηρεσιών πρόληψης και θεραπείας, με αποτέλεσμα να διογκώνεται ο κοινωνικός αποκλεισμός», σημειώνει χαρακτηριστικά η κ. Τερζίδου.
«Oι εξαρτημένοι χρήστες, ως ευάλωτα άτομα, υφίστανται την κρίση σε μεγαλύτερο βαθμό από το γενικό πληθυσμό»
Παρόλα αυτά, στην Ελλάδα ο αριθμός των θεραπευομένων εξαρτημένων από οπιοειδή είναι αρκετά μεγάλος (στο πρόγραμμα υποκατάστασης που απευθύνεται μόνο σε χρήστες οπιοειδών είναι ενταγμένοι πάνω από 10.000 χρήστες), σε σχέση με το σύνολο των εξαρτημένων από οπιοειδή στον πληθυσμό(που παραμένει περίπου στους 16.000). Η μεγάλη απορρόφηση οφείλεται στην κινητοποίηση της Πολιτείας την περίοδο 2012-2014 λόγω της επιδημικής έξαρσης του ιού HIV στους ενδοφλέβιους χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών.
Το ότι τα εξαρτημένα από οπιοείδη άτομα στην Ελλάδα επιλέγουν να ενταχθούν σε κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα μπορεί να «γεννά» ελπίδες, ωστόσο για λόγους που ακόμα δεν έχουν διερευνηθεί, ο αριθμός των ατόμων που ολοκληρώνουν τα θεραπευτικά προγράμματα έχει μειωθεί τα χρόνια της κρίσης. Αλλά «αυτό δεν μπορεί να συσχετιστεί άμεσα με αυτήν», αναφέρει στη ΗuffPost Greece o Ευάγγελος Καφετζόπουλος, πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του ΟΚΑΝΑ.
«Για παράδειγμα η ολοκλήρωση της θεραπείας στα "στεγνά" θεραπευτικά προγράμματα έχει μειωθεί από 22%, το 2011, στο 14%, το 2016. Στα προγράμματα υποκατάστασης παρατηρείται επίσης μια μικρή μείωση, αλλά τα προγράμματα υποκατάστασης είναι προγράμματα μείωσης της βλάβης που στοχεύουν στη συντήρηση και όχι στην απεξάρτηση», εξηγεί ο κ. Καφετζόπουλος.
«Η προσπάθεια του προσωπικού των φορέων στρέφεται πλέον σχεδόν αποκλειστικά στην θεραπεία και την φροντίδα των εξαρτημένων και η έρευνα αποτελεί όλο και περισσότερο μια επιστημονική πολυτέλεια»
Επιπλέον, μπορεί, βάσει των πιο πρόσφατων στοιχείων, οι χρήστες ενδοφλέβιας ηρωίνης να έχουν μειωθεί εν μέσω οικονομικής κρίσης στη χώρα μας, καταγράφεται όμως μια επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσής τους. «Παρατηρείται μια συνολική επιδείνωση των υφιστάμενων προβλημάτων των εξαρτημένων: περισσότερη αστεγία, μεγαλύτερα προβλήματα σωματική και ψυχικής υγείας, μεγαλύτερος κοινωνικός αποκλεισμός, μείωση του κινήτρου για θεραπεία» επισημαίνει ο Δρ. Βασίλης Γκιτάκος, διευθυντής του ΚΕΘΕΑ, μιλώντας στη HuffPost Greece.
«Τα προγράμματα απεξάρτησης προσφέρουν θεραπεία για κάθε είδους ουσία. Η θεραπεία αυτή δεν περιορίζεται στη διακοπή της χρήσης ουσιών και στη σωματική αποτοξίνωση που αποτελεί απλώς ένα προστάδιό της. Απεξάρτηση σημαίνει αντιμετώπιση των αιτιών που οδηγούν στη χρήση, καθώς και των προβλημάτων που συνδέονται με αυτή, συνολική αλλαγή τρόπου ζωής.
Επειδή η κρίση έφερε σημαντικούς περιορισμούς για τους οργανισμούς θεραπείας σε επίπεδο πόρων και προσωπικού, δεν είναι εύκολο να καλυφθούν νέες ανάγκες, οι οποίες άλλοτε αφορούν περιοχές της περιφέρειας και άλλοτε ομάδες εξαρτημένων με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ανάγκες. Στο ΚΕΘΕΑ πάντως έχουμε καταφέρει μέσα στην κρίση, χάρη στην υποστήριξη των τοπικών κοινωνικών και φορέων, να δημιουργήσουμε νέες μονάδες σε διάφορες περιοχές της χώρας, όπως η Λειβαδιά, η Κάλυμνος, η Ρόδος, η Άρτα, η Ηγουμενίτσα, η Μυτιλήνη, το Ναύπλιο. Η προσπάθεια αυτή συνεχίζεται», αναφέρει ο κ. Γκιτάκος.«Οι χρήστες ενδοφλέβιας ηρωίνης έχουν μειωθεί εν μέσω οικονομικής κρίσης στη χώρα μας, καταγράφεται όμως μια επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσής τους»
Από την πλευρά της η πρώην Διευθύντρια του 18 ΑΝΩ, αναγνωρίζει ότι τα στελέχη στα κέντρα πρόληψης έχουν κάνει, με πολλές προσωπικές θυσίες, μια πολύ καλή δουλειά καθολικής πρόληψης στην κοινότητα. Παραδέχεται, ωστόσο, ότι οι εργαζόμενοι σ' αυτές τις δομές υποστηρίζουν πως δέχονται άνωθεν πιέσεις να αλλάξουν τον τρόπο παρέμβασής τους και να στραφούν μόνο στους "ευάλωτους πληθυσμούς". «Αυτές οι πιέσεις μαζί με την υποστελέχωση (400 περίπου εργαζόμενοι για να καλυφθούν οι ανάγκες όλης της χώρας), την απουσία ενιαίου πλαισίου λειτουργίας, την απουσία ενιαίας διοίκησης και ενιαίας στρατηγικής, χωρίς προστασία απέναντι στους "τοπικούς παράγοντες" που επιμένουν να παρεμβαίνουν στο έργο τους, χωρίς εποπτεία του δύσκολου έργου που επιτελούν, όλα αυτά δημιουργούν μεγάλα προβλήματα», δηλώνει η κυρία Μάτσα.
Σύμφωνα με την ίδια, πέρα από τις δυσκολίες στο επίπεδο της θεραπείας των τοξικοεξαρτημένων ατόμων, η δημοσιονομική λιτότητα, η μείωση της χρηματοδότησης των φορέων και η έλλειψη προσωπικού δυσχεραίνουν τη διερεύνηση και την παρακολούθηση του φαινόμενου των ναρκωτικών. «Η προσπάθεια του προσωπικού των φορέων στρέφεται πλέον σχεδόν αποκλειστικά στην θεραπεία και την φροντίδα των εξαρτημένων και η έρευνα αποτελεί όλο και περισσότερο μια επιστημονική πολυτέλεια», σχολιάζει και κάνοντας μία συνολική εκτίμηση της κατάστασης και του τρόπου αντιμετώπισης του φαινομένου στη χώρα μας αναφέρει:
«Για να μην εθελοτυφλούμε οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι:
• Δεν φτάνουν τα προγράμματα απεξάρτησης που λειτουργούν. Χρειάζεται να γίνουν πολλά στα πλαίσια του θεραπευτικού πλουραλισμού.
• Η υποκατάσταση δεν είναι θεραπεία απεξάρτησης.
• Χρειάζεται κεντρικός σχεδιασμός στους τομείς πρόληψης - θεραπείας, κοινωνικής επανένταξης.
• Χρειάζεται να γίνουν πολλά στον τομέα της κοινωνικής επανένταξης (εργασία, στέγη, ποιότητα ζωής)».
Αυτό λοιπόν που μπορεί να συμπεράνει κανείς από την ανάλυση της φετινής ετήσιας Ευρωπαϊκής Έκθεσης για τα Ναρκωτικά, είναι ότι αποτυπώνει, μεταξύ άλλων, την ικανότητα της αγοράς των εξαρτησιογόνων ουσιών να ανακάμπτει.
O ρόλος του σκοτεινού Διαδικτύου:
Οι περισσότερες πωλήσεις στις αγορές του σκοτεινού δικτύου αφορούν ναρκωτικά. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, η οποία διερεύνησε τις πωλήσεις σε 16 σημαντικές αγορές του σκοτεινού δικτύου στο διάστημα από το 2011 έως το 2015, εκτιμάται ότι οι πωλήσεις ναρκωτικών αντιπροσωπεύουν άνω του 90% των συνολικών εσόδων των παγκόσμιων αγορών του σκοτεινού δικτύου.
*Πληροφορίες από την Ευρωπαϊκή Έκθεση για τα Ναρκωτικά (2017)
Σύμφωνα με τα πρόσφατα ευρήματα, η χρήση ναρκωτικών υψηλού κινδύνου στην Ελλάδα μπορεί να έχει μειωθεί από το 2010, παρατηρείται όμως ανοδική τάση στη χρήση της κάνναβης και συνεχιζόμενη διαθεσιμότητα νέων και ακόμη πιο επικίνδυνων ψυχοδραστικών ουσιών.
Αυτό με τη σειρά του αποδεικνύει ότι το νέο εμπόριο θανάτου έχει γίνει ακόμη πιο πολύπλοκο στη χώρα μας. Κάτι που προκαλεί μεγαλύτερη ανησυχία στους αρμόδιους φορείς, οι οποίοι καλούνται να αντιμετωπίσουν τα νέα δεδομένα, όπως για παράδειγμα τον ρόλο του Διαδικτύου στην εξάπλωση του φαινομένου, δεδομένου ότι αυτό έχει μετατραπεί τα τελευταία χρόνια στη μεγαλύτερη «πιάτσα» διακίνησης ναρκωτικών.