Φανταστείτε οι (περισσότερες) ελληνικές παραλίες να μην είχαν εύκολη πρόσβαση, να μπορούσες να τις θαύμασεις από μακριά αλλά όχι και να κατέβεις μέχρι την άκρη της θάλασσας. Θα ήταν μια άβολη αλλά και παράλογη κατάσταση. Και μετά σκεφτείτε πόσες φορές βρεθήκατε να διασχίζετε τον ασφαλτοστρωμένο (ή χωμάτινο) δρόμο καταμεσής ενός εντυπωσιακού δάσους αλλά δεν υπήρχε τρόπος να περπατήσετε στην «ενδοχώρα» του- και να χαρείτε την ορεινή φύση με την ψυχή σας. Εξίσου άβολη, παράλογη κατάσταση, που, όμως, δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά πραγματικότητα, τόσο διαχρονική, τόσο καθολική στον ελλαδικό χώρο, ώστε έχουμε κιόλας εκπαιδευτεί να την θεωρούμε φυσική κατάσταση.
Ο Αποστόλης Τσιμπανάκος- Βολιώτης που τα τελευταία πέντε χρόνια έχει μετοικήσει στην Ήπειρο, πρώτα στα Τζουμέρκα και, πλέον, στο Δίστρατο, κοντά στο βαθίσκιωτο, αιωνόβιο δάσος της Βάλια Κάλντα- προσπαθεί να καταστήσει επισκέψιμα τα ελληνικά βουνά.
Σηματοδότηση πεζοπορικής διαδρομής στον πυρήνα του δρυμού της Βάλια Κάλντα.
Πολυσχιδής προσωπικότητα της ορεινής φύσης και των δραστηριοτήτων εντός της- οδηγός βουνού και από τους πιο έμπειρους Έλληνες στο canyoning, έχει διασχίσει, χαρτογραφήσει και «ασφαλίσει» πολλά φαράγγια της χώρας. «Πως πρέπει να σε συστήσω;», τον ρωτάω. «Μπορώ να με χαρακτηρίσω σαν “ορεσίβιο” πλέον», απαντάει γελώντας.
Τα τελευταία χρόνια ο Αποστόλης αποκαθιστά μονοπάτια στην Πίνδο, «σε ένα πλούσιο οικοσύστημα όπου συναντάς τα πατήματα και τα ίχνη της αρκούδας», μου λέει. «Ψάχνω τα παλιά μονοπάτια που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι για να μετακινηθούν, όταν η πεζοπορία δεν ήταν αναψυχή, αλλά μόχθος και προσπάθεια επιβίωσης. Και προσθέτω νέες "γραμμές", ώστε να ολοκληρωθεί ένα ανεξάντλητο πεζοπορικό δίκτυο στη βόρεια Πίνδο, από το Μέτσοβο έως τη Σαμαρίνα», λέει ο ίδιος.
«Ο πεζοπορικός τουρισμός είναι ένας εύκολος, βιώσιμος τρόπος ορεινής ανάπτυξης. Η δημιουργία υποδομών πεζοπορίας και η συντήρησή τους απαιτούν πενιχρά ποσά. Αλλά με την επισκεψιμότητα που φέρνουν, μπορούν να αναστήσουν μια απομακρυσμένη περιοχή».
Γιατί επέλεξες το Δίστρατο, ένα σχετικά άγνωστο, μη διαφημισμένο χωριό;
Το Δίστρατο το είχα «βάλει στο μάτι» από καιρό. Μια δυσπρόσιτη τοποθεσία με άπειρο φυσικό πλούτο και φοβερή δυναμική, αλλά παντελώς αναξιοποίητη. Η ευρύτερη περιοχή, το Δίστρατο και τα γύρω χωριά, ερημώνει όλο και περισσότερο. Μοναδικά σχεδόν αντικείμενα εργασίας στην περιοχή είναι η κτηνοτροφία και η υλοτομία. Ξεκίνησα μια προσπάθεια ιδιωτική, χωρίς την στήριξη κάποιου φορέα, με το δικό μου βαλάντιο και την δική μου τεχνογνωσία.
Κάθε αρχή και δύσκολη;
Βρήκα μεγάλη υποστήριξη από τον Γιώργο Παφίλη- νέος άνθρωπος κι αυτός, ζει κι εργάζεται στο Δίστρατο και έχουμε τον ίδιο τρόπο σκέψης. Θέλει να γίνει κάτι σε αυτόν τον τόπο για να μπορέσει να παραμείνει. Και γενικά οι ντόπιοι μας βοήθησαν πολύ- μας παραχώρησαν ένα μέρος της πλατείας για να κατασκηνώνουμε, αρκετοί ήρθαν εθελοντές στην αποκατάσταση των μονοπατιών, αλλά και μας τάϊσαν, μας πότισαν, όχι μια, πολλές φορές, μας έβαλαν πλυντήριο τα ρούχα μας, κάναμε ντουζ στα σπίτια τους. Η τοπική κοινωνία συντελεί ενεργά στην προσπάθεια, αν δεν ήταν σύμφωνη, δε θα μπορούσα να σταθώ εδώ.
Είσαι 3 ½ μήνες στην περιοχή. Τι έχεις δουλέψει;
Αποκαταστήσαμε πλήρως το μονοπάτι από τη Βωβούσα στο Δίστρατο και από εκεί στη Σαμαρίνα. Το ανάπτυγμα του μονοπατιού είναι 32 χμ. αλλά θα προστεθούν και νέα τμήματα που θα το επιμηκύνουνε. Πλέον, έχω μπει στη Βάλια Κάλντα και δουλεύω. Τελείωσα περισσότερα από 40 χμ. μονοπατιού στο Αρκουδόρεμα (ποταμός), τα 8 από αυτά μέσα στο δάσος της Βάλια Κάλντα. Τώρα θα ανέβω στις λίμνες Φλέγγα που είναι στην κορυφή του βουνού της Βάλια Κάλντα (Μαυροβούνι) και πίσω από αυτό θα «πέσω» στο Μέτσοβο.
Χτίζοντας κούκους (παραδοσιακή τεχνοτροπία ορειβατικής σήμανσης) στην κορυφογραμμή της Κακαρδίτσας.
Πως συνολικά προσεγγίζεις την αποκατάσταση ενός μονοπατιού, ποιος είναι ο τρόπος δουλειάς σου;
Πρώτα γίνεται η μελέτη, χωρίς βιασύνη. Θέλει ψάξιμο, διορατικότητα και υπομονή. Διάβασα το ανάγλυφο του βουνού, την υδρολογία του, την γεωλογία του, τις πηγές και τα πετρώματα. Πέρσι έκανα μια προεργασία- περπάτησα όλο το μονοπάτι, το κλάδεψα, ίσα ίσα για να μπορούμε να περάσουμε. Όταν φτιάχνεις ένα μονοπάτι δεν πρέπει να σκέφτεσαι τον εαυτό σου, αλλά τον πιο αδύναμο πεζοπόρο και τις δικές του ανάγκες, αναλόγως βέβαια τις διαδρομές που αναλαμβάνουμε να αποκαταστήσουμε. Αν είναι μια δασική πεζοπορία φροντίζουμε να είναι καλά σκαμμένο το μονοπάτι, να έχει σκάλες στα σημεία όπου οι κλίσεις είναι απότομες, η σήμανσή του να είναι άρτια και να περνάει κοντά από δασικούς δρόμους. Κατά τη διάρκεια της εργασίας επιλέγουμε εποχές χωρίς έντονη ξηρασία- για να σκάβεται το χώμα- εποχές που η τριγύρω βλάστηση είναι ήδη αναπτυγμένη για να ξέρουμε το μάξιμουμ της απόδοσής της. Πρώτη κίνηση είναι το κλάδεμα, ώστε να γίνει η διάνοιξη, να «δώσουμε τη γραμμή» του μονοπατιού. Μετά το σκάβουμε, ύστερα το «σημαδεύουμε» και τέλος καταγράφεται η διαδρομή του με GPS- αυτή δημοσιεύεται και προωθείται ηλεκτρονικά, ενώ την μοιράζουμε και στις εταιρείες που κάνουν χαρτογραφήσεις. Ο ίδιος γράφω και άρθρα σε μπλογκς και σάιτς για το βουνό, όπου περιγράφω τη διαδρομή: που είναι η αφετηρία, από που θα περάσεις, τι θα συναντήσεις, τι είδους βλάστηση, τι ζώα υπάρχουν, αν είναι βιότοπος. Και καταγράφουμε όλες τις πηγές, είναι σημαντικό στη διάρκεια της πεζοπορίας να γνωρίζεις που μπορείς να βρεις νερό.
Από τη Βάλια Κάλντα περνάει το περίφημο ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε6;
Ναι, το μονοπάτι Βωβούσα- Σαμαρίνα είναι τμήμα του Ε6, που ξεκινάει από το Γιβραλτάρ, διασχίζει την Ευρώπη από δύση προς ανατολή και μπαίνει στην Ελλάδα από την Ηγουμενίτσα, περνάει τη βόρεια Πίνδο και καταλήγει στη Σαμοθράκη. Όμως, ενώ το ανάπτυγμα του Ε6 στον ελληνικό χώρο είναι περίπου 1.000 χιλιόμετρα, σχεδόν 900 από αυτά είναι χαμένα. Με την πάροδο των χρόνων το ανάγλυφο του βουνού αλλάζει, το δάσος επεκτείνεται και τελικά το μονοπάτι ακυρώνεται, γίνεται ερμητικά κλειστό ή το ίχνος της διαδρομής χάνεται. Σκέφτηκα ότι το Ε6 είναι ένα εμβληματικό μονοπάτι, που μπορεί να προσελκύσει κόσμο όχι μόνο από την Ελλάδα, αλλά απ’ όλον τον κόσμο. Έπρεπε όμως να συντηρηθεί και να γίνουν προσθήκες, χωρίς να αλλάξει τελείως η γραμμή του, ώστε να του δώσουμε μια νέα προοπτική. Πλέον το έχω αποκαταστήσει κατά 95% και έχω προτείνει στον Δήμο της περιοχής να τοποθετήσει καινούργια σήμανση- να το κάνουμε ολοκαίνουργιο το μονοπάτι και να το προωθήσουμε.
Περνώντας από τις Λίμνες Φλέγγα Μαυροβουνίου στα πλαίσια 7ήμερης διάσχισης της Ηπείρου.
Ποιο είναι το συνολικό πλάνο σου;
Εδώ τα μονοπάτια δεν είναι «αλέ- ρετούρ», η διαδρομή Δίστρατο- Βωβούσα π.χ. είναι 6-7 ώρες και άλλες τόσες να γυρίσεις, δεν βγαίνει σε μία μέρα. Τα μονοπάτια εδώ είναι «διασχίσεων»- θα πρέπει στο τέλος της διαδρομής να σε περιμένει αμάξι που θα σε γυρίσει πίσω.
Αυτό το χαρακτηριστικό μπορεί να δημιουργήσει θέσεις εργασίας για τους ντόπιους, θα προσφέρουμε υποστήριξη σε κάθε τομέα της περιήγησης και διαμονής τους εδώ, στην πεζοπορία, στο φαγητό, στη διαμονή.
Εγώ, παράλληλα, έχω στο νου μου και άλλες γραμμές: ανάβαση για τη Βασιλίτσα, ή για το Σμόλικα. Μονοπάτια ορειβατικά δηλαδή, με υψομετρικές διαφορές έως και 1.100 μέτρα εντός της διαδρομής τους, όταν τα δασικά μονοπάτια έχουν 300 μέτρα μέγιστη υψομετρική διαφορά. Οι δασικές εκτάσεις περπατιούνται πολύ εύκολα και απευθύνονται στο ευρύ κοινό, τα ορειβατικά μονοπάτια είναι για τους πιο μυημένους. Και προσπαθώ να συνδέσω κορυφές με κορυφές, μέσω μονοπατιών πάνω στις κορυφογραμμές. Σκοπός είναι να δημιουργήσουμε ένα δίκτυο μονοπατιών που θα ξεπεράσει τα 150 χιλιόμετρα. Είναι ένα μεγάλο πρότζεκτ που για την ώρα στηρίζουμε με τις δικές μας δυνάμεις. Σύντομα θα βρεθώ με τον Περιφερειάρχη για να τον ενημερώσω ο ίδιος για όλα αυτά, μπορεί να μην ξέρει καν τι προσπαθούμε να κάνουμε. Ελπίζουμε στην υποστήριξη των φορέων, έχουν δείξει ένα, έστω, προκαταρκτικό ενδιαφέρον
Επαγγελματικά για σένα πως συνδυάζονται όλες αυτές οι δράσεις, το μεράκι που βγάζεις, ο κόπος σου;
Η αποκατάσταση των μονοπατιών γίνεται εθελοντικά. Το μόνο όφελος για μένα είναι η γραμμή που έσκαψα να πατηθεί από όσους περισσότερους ανθρώπους για να διατηρηθεί. Και έχε υπόψη ότι έχουνε δοθεί υπέρογκα ποσά, της τάξης των 600.000 ευρώ, για την αποκατάσταση μονοπατιών από ανειδίκευτους εργολάβους- που δεν έχουν καμιά τεχνογνωσία στο πεζοπορικό κομμάτι και τοποθετούν inox κουπαστές, λες και είσαι σε κρουαζιερόπλοιο, σε μονοπάτια που σμίλεψε ο χρόνος και οι πατημασιές των προηγούμενων ανθρώπων.
Παράλληλα, σαν επαγγελματίας στο χώρο του βουνού, άνοιξα το Exp.Trekking, μια καινοτομική πρόταση για τα ελληνικά δεδομένα, αφού υποστηρίζουμε μόνο πολυήμερες διασχίσεις- δεν κάνουμε ημερήσιες εκδρομές. Υπάρχει αυτοκίνητο μετακίνησης/ υποστήριξης που μεταφέρει τον κατασκηνωτικό εξοπλισμό και τα σακίδια των πεζοπόρων σε προεπιλεγμένους σταθμούς κατασκήνωσης, ενώ παρέχουμε και φαγητό. Πέρσι κάναμε το Discovery Epirus Trekking: ξεκινήσαμε από Μελισσουργούς στα Τζουμέρκα, περάσαμε από Καλαρρύτες και Συρράκο, όλο το βουνό του Περιστερίου, μετά Μέτσοβο, Βάλια Κάλντα, Βωβούσα και από εκεί Σαμαρίνα, διάσχιση του Σμόλικα και βγήκαμε στην Κόνιτσα. Οκτώ ημέρες, απόλαυση. Προσφέρουμε παροχές υψηλού επιπέδου, βέβαια θα λιώσεις στο περπάτημα (γελάει), αλλά οι ρυθμοί μας είναι ήπιοι, περιηγητικοί. Κάνουμε γεωγραφική τοποθέτηση, πολλές στάσεις σε όμορφα σημεία, μιλάμε για τα βότανα και τα φυτά των περιοχών που διασχίζουμε, την ιστορία και την παράδοσή τους, την γεωλογία και την υδρολογία τους. Είναι μια βιωματική εμπειρία στα «άγρια», στα άδυτα του βουνού.
Οργανωμένη διάσχιση του φαραγγιού Πύλη Παραδείσου στα Τζουμέρκα (canyoning).
Επίσης κάνουμε river trekking, διασχίσεις και πεζοπορία ποταμών. Π.χ. «πιάνω» τον Αώο στη Βωβούσα και καταλήγω στην Κόνιτσα μετά από 3- 4 μέρες. Το river trekking δεν γίνεται με πλωτό μέσο- φοράμε καταδυτική στολή, κράνος και ακολουθούμε τη ρότα του ποταμού, αλλού περπατάμε, σε άλλα σημεία πρέπει να κολυμπήσεις. Το river trekking γίνεται κυρίως στον Αώο, που για μένα είναι ο βασιλιάς των ποταμών στην Ελλάδα. Βάλλεται άσχημα τα τελευταία χρόνια και εξαιτίας του φράγματος στο Μέτσοβο έχει χάσει τεράστιο όγκο νερών, παραμένει, όμως, ένα όμορφο, άγριο ποτάμι, εξαιρετικά καθαρό γιατί δεν περνάει από καλλιεργήσιμες εκτάσεις.
Ακούγεται και για άλλο φράγμα μέσα στη Βάλια Κάλντα.
Όντως, «κυκλοφορούν» τέτοιες προθέσεις και σχέδια. Αυτό αν γίνει θα είναι αποτρόπαιο και θα ακυρώσει τουριστικά όλη την περιοχή. Η ΔΕΗ και κάποιες μεγάλες κατασκευαστικές έχουνε κάνει «μαγαζάκι» την βόρεια Πίνδο και την βιάζουνε συστηματικά. Αν φέρουν μηχανήματα και μέσα στη Βάλια Κάλντα, θα γίνω «Ταλιμπάν», κάθε βράδυ δε θα μένει σωληνάκι άκοπο. Στο λέω στο λόγο της τιμής μου, ας μπω και φυλακή.
Πόσο ξεχωριστό και πολύτιμο είναι το φυσικό περιβάλλον της περιοχής; Πως θα μπορούσε να περιγραφεί αυτός ο τόπος και στην ανθρωποκεντρική, κοινωνική του διάσταση;
Η ευρύτερη περιοχή ονομάζεται Λάκκα Αωού, είναι η κοιλάδα που δημιουργεί ο Αώος και τα χωριά που την περιβάλλουν. Στα ρέματα υπάρχουν πολλά πλατάνια, βλέπεις έλατα διάσπαρτα, αλλά κυριαρχεί το πεύκο, ο κοινός πεύκος και η μαύρη πεύκη, που ειναι πιο εντυπωσιακό σαν δέντρο και σχηματίζει καλαίσθητες συστάδες μέσα στο δάσος. Ψηλά στις κορυφές κυριαρχεί το ρόμπολο (λευκόδερμη πεύκη), αιωνόβιο, πανύψηλο δέντρο. Η περιοχή είναι επίσης γεμάτη άγρια καρποφόρα δέντρα, άπειρες κορομηλιές, αχλαδιές, μηλιές, κερασιές. Η βλάστηση είναι πολύ πυκνή και από τις κορυφές των βουνών, από τον Σμόλικα, τη Βασιλίτσα, τη Γομάρα, πηγάζουν πολλά και καθαρά νερά. Υπάρχει το Σαμαρινιώτικο ποτάμι, υπάρχει η Βάλια Κίρνα, που στα βλάχικα σημαίνει «Κοιλάδα του Διαβόλου». Η κορυφή του Σμόλικα είναι η δεύτερη ψηλότερη στην Ελλάδα και έχει και την Δρακόλιμνη, που την καθιστά ακόμα πιο ελκυστική. Οι περισσότεροι επισκέπτονται το βουνό από την πλευρά της Κόνιτσας, ενώ από τη Σαμαρίνα- που έχει κι εκεί δρακόλιμνες αλλά άγνωστες ευρέως- είναι μάλλον ακόμα πιο ενδιαφέρον, πιο απόκοσμο, με μέρη ελάχιστα περπατημένα.
Έχει μεγάλη ιστορία η περιοχή, έχουν καεί τα χωριά από τους Γερμανούς, μαρτυρικά χωριά, όπως το Δίστρατο. Κατεξοχήν κτηνοτροφικός τόπος, υπάρχουν και συνεταιρισμοί υλοτομίας- δεν κόβουν οι άνθρωποι ασύστολα τα δέντρα και θα βρεις Διστρατιώτες να κάνουν μεροκάματα ως υλοτόμοι και στην Κόνιτσα και στην Καστοριά.
Πόσους ανθρώπους «κρατάει» το χωριό;
Στο Δίστρατο ζούνε μόνιμα 190 άνθρωποι- υπάρχει δημοτικό σχολείο με 12 παιδάκια, ενώ τα παιδιά του Γυμνασίου και του Λυκείου μένουν κατά τη διάρκεια της βδομάδας στην Εστία της Κόνιτσας, «κάνουν» εκεί σχολείο και επιστρέφουν το σαββατοκύριακο.
Ο χειμώνας εδώ πάνω;
Βαρύς, δυνατός. Χωρίς 4x4 αυτοκίνητο και τον κατάλληλο εξοπλισμό δεν επιβιώνεις εδώ. Το χωριό είναι ψηλά, στα 1.100 μέτρα, κάτω από ακριβώς από τις κορφές. Το χειμώνα θα κάνω ορειβατικές διασχίσεις σε χιονισμένο τοπίο... Δίπλα μας είναι το Χιονοδρομικό της Βασιλίτσας, όπως και κάποια σαλέ, ή καταφύγια. Υπάρχει αντικείμενο εργασίας και το χειμώνα- όταν πέφτει το χιόνι, χάνεται το μονοπάτι και πρέπει να «διαβάζεις» το ανάγλυφο του βουνού και να αξιολογείς επι τόπου το πέρασμα που θα κάνεις. Παίζουν μεγάλο ρόλο οι συνθήκες, αν έβρεξε την προηγούμενη μέρα, π.χ.. Το χειμερινό βουνό δεν είναι για όλους και χρειάζεται κάποιος πολύ έμπειρος μπροστά.
Τυχαία συνάντηση στις κορυφές του Περιστερίου με βλάχο κτηνοτρόφο των Καλαρρυτών.
«Εδώ οι ντόπιοι», λέει ο Αποστόλης στο τέλος της κουβέντας μας, «χαίρονται να βλέπουν επισκέπτες αλλά είναι προσιτοί μόνο σε ήπιας μορφής τουριστική ανάπτυξη, δεν θέλουν πλήθη να κατακλύσουν την πλατεία του χωριού τους. Είμαι κι εγώ αυτής της λογικής- αγαπώ αυτό που κάνω και είμαι ολιγαρκής σαν άνθρωπος, κάθομαι σε ένα τραπέζι, κοιτάω το βουνό και δε θέλω ούτε μπύρα να πιω. Τα μονοπάτια τα φτιάχνω με μεγάλη δόση ανιδιοτέλειας, αλλά δεν είμαι ούτε κονομημένος, ούτε «αραχτός» για να φτιάχνω μονοπάτια επειδή έτσι γουστάρω, όπως κάποιοι μπορεί να νομίζουνε. Στους πεζοπόρους και στους ορειβάτες που επισκέπτονται την περιοχή δεν προσφέρω απρόσωπες υπηρεσίες, «δώσε μου 50 ευρώ» και τελειώσαμε- ζω από αυτό που κάνω αλλά δεν εκπορνεύομαι».