Ο τομέας της Δημόσιας Υγείας υπήρξε ανέκαθεν ένα πρόσφορο έδαφος για την εκάστοτε κυβέρνηση όταν είχε ανάγκη να περικόψει τα έξοδα του Κράτους, εφαρμόζοντας τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Αυτό το ήδη προβληματικό σκηνικό ετών, επιδεινώθηκε με την είσοδο της Ελλάδας σε δημοσιονομική εποπτεία το 2010.
Η σταδιακή υποβάθμιση της ποιότητας και της ποσότητας των παροχών της Δημόσιας Υγείας αλλά και του βιοτικού επιπέδου των μικρομεσαίων κοινωνικών στρωμάτων είχαν ως αποτέλεσμα πολλοί συμπολίτες μας να μην μπορούν να εξασφαλίσουν στους ίδιους και τις οικογένειές τους τα βασικά, όπως τροφή, ένδυση, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
Ευτυχώς, υπήρξαν ομάδες ανθρώπων που εμφάνισαν γρήγορα αντανακλαστικά στη βίαιη φτωχοποίηση των πολιτών και δημιούργησαν κοινωνικές δομές αλληλεγγύης, με στόχο να μη νιώσει κανείς μόνος του στην κρίση και το κατάφεραν σε ένα μεγάλο βαθμό. Μία τέτοια δομή, που μετρά πέντε και πλέον χρόνια δράσης, είναι το Μητροπολιτικό Κοινωνικό Ιατρείο Ελληνικού (ΜΚΙΕ).
Το ΜΚΙΕ ιδρύθηκε το Δεκέμβριο του 2011 και άρχισε τη λειτουργία του στις αρχές του 2012 ως μια αλληλέγγυα, πλήρως εθελοντική δομή, με στόχο να προσφέρει πρωτοβάθμια ιατροφαρμακευτική φροντίδα σε ανασφάλιστους, άπορους και άνεργους πολίτες. Η αρχική ομάδα αποτελούνταν από 20-25 άτομα, ενώ σήμερα οι εθελοντές που συνδράμουν ανιδιοτελώς τη δράση του ιατρείου ανέρχονται στους 280.
.
«Παρακολουθούσα έναν ασθενή με σοβαρό καρδιακό πρόβλημα στο ΙΚΑ του Αγίου Δημητρίου, τον οποίο έπρεπε να βλέπω κάθε τρεις μήνες κι εκείνος είχε ανάγκη από διαρκή φαρμακευτική αγωγή. Τον Απρίλιο ή Μάιο του 2011, τον έφεραν στο ιατρείο μου με οξύ πνευμονικό οίδημα, σχεδόν σε μία προθανάτια κατάσταση. Όταν τον ρώτησα γιατί έκανε σχεδόν έξι μήνες να με επισκεφτεί μου είπε ότι έπαψε να έχει πρόσβαση στο δημόσιο σύστημα υγείας, όντας άνεργος και ανασφάλιστος. Ήταν η πρώτη φορά που αντιμετώπιζα μία τέτοια κατάσταση. Αυτό το περιστατικό ήταν το βασικό ερέθισμα για να με κάνει να σκεφτώ δύο πράγματα: πρώτα απ' όλα ως γιατρός ότι είναι ανεπίτρεπτο να μένουν έτσι οι άνθρωποι, χωρίς πρόσβαση στην υγεία, ανασφάλιστοι και μη και δεύτερον αν γνωρίζεις ένα τόσο σοβαρό πρόβλημα που ισχύει για μία μεγάλη μερίδα ανθρώπων και δεν κάνεις τίποτα, ακόμα και αν δεν ευθύνεσαι εσύ γι' αυτό, τότε έχεις μια συνενοχή», δηλώνει στη HuffPost Greece.
«Αν γνωρίζεις ένα τόσο σοβαρό πρόβλημα που ισχύει για μία μεγάλη μερίδα ανθρώπων και δεν κάνεις τίποτα τότε έχεις μια συνενοχή»Η ιδέα για τη δημιουργία ενός χώρου που θα φροντίζει σε πρωτοβάθμιο επίπεδο ανασφάλιστους και άπορους πολίτες είχε ήδη γεννηθεί στο μυαλό του κ. Βήχα κι έκτοτε έψαχνε τον τρόπο να την υλοποιήσει.
«Το καλοκαίρι του 2011, η ορχήστρα του Μίκη Θεοδωράκη έδινε μια συναυλία στο χώρο του Ελληνικού, όπου και συναντήθηκα με τον ίδιο το δημιουργό. Σε μια συζήτηση που είχαμε για την κρίση, μου είπε: “Εσείς οι γιατροί πρέπει να κάνετε κάτι για να μη μείνει κανένας άνθρωπος χωρίς γιατρό και χωρίς φάρμακα και κυρίως τα μικρά παιδιά”. Αυτή η συζήτηση έγινε Παρασκευή οπότε και εντόπισα τα άδεια κτίρια στο παλιό αεροδρόμιο του Ελληνικού, όλο το σαββατοκύριακο σκεφτόμουν πώς μπορεί να γίνει. Προσέγγισα, τελικά, τον τότε δήμαρχο Χρήστο Κορτζίδη ο οποίος ήταν πολύ θετικός και έτσι ξεκίνησε δειλά δειλά η δημιουργία του ΜΚΙΕ», επισημαίνει ο καρδιολόγος.
Στο κτίριο συστεγάζονται τα διάφορα ιατρεία, με εξοπλισμό που προέρχεται αποκλειστικά από δωρεές Ελλήνων και ξένων αλληλέγγυων, καθώς και το φαρμακείο της δομής. Μπαίνοντας σε αυτό τον τελευταίο χώρο του κτιρίου, είναι εντυπωσιακή η εικόνα που αντικρίζει κανείς: ράφια και ντουλάπια γεμάτα με φάρμακα κάθε είδους, τόσα που νιώθεις ότι δε χωράνε πια, όλα δοσμένα από πολίτες που, ο καθένας για το δικό του λόγο, θέλησε με αυτό τον τρόπο να βοηθήσει το έργο του ΜΚΙΕ. Αυτό το στοιχείο είναι που κάνει το μήνυμα της συγκεκριμένης εικόνας ακόμα πιο δυνατό.
Στους χώρους του ΜΚΙΕ με ξενάγησε η κ. Πολυξένη, εθελόντρια και η ίδια στο ΜΚΙΕ και συνταξιούχος φαρμακοποιός. Μου επισημαίνει ότι η τυπική πρόσβαση στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη που παρέχεται από το 2016 στους ανασφάλιστους πολίτες δεν έχει αλλάξει επί της ουσίας κάτι και πως πρόκειται για ένα φαύλο κύκλο, αφού καλούνται να πληρώσουν τη διαφορά λιανικής και ασφαλιστικής τιμής, οπότε η μηδενική συμμετοχή στα φάρμακα δεν υφίσταται.
«Για μένα το πιο τραγικό είναι ότι υπάρχουν άποροι και άστεγοι διαβητικοί οι οποίοι λόγω της οικονομικής ανέχειας δεν μπορούν να τραφούν σωστά, για παράδειγμα καταναλώνουν διαρκώς μακαρόνια, με αποτέλεσμα να κάνουν διπλάσιες και τριπλάσιες ποσότητες ινσουλίνης και κατ' επέκταση επιβαρύνουν την υγεία τους. Στον άστεγο και σκουπίδια να δώσεις, θα τα φάει. Είναι σοκαριστικό».
Μια ιστορία από τις πολλές που έχουν αντιμετωπίσει στο ΜΚΙΕ και θυμάται έντονα η κ. Πολυξένη είναι από τον περασμένο Μάιο όταν τους τηλεφώνησαν από το φαρμακείο δημόσιου νοσοκομείου και τους είπαν ότι μια . Το φάρμακο που απαιτούνταν για την περίπτωσή της χρειαζόταν ειδική έγκριση και θα έπαιρνε άγνωστο χρόνο μέχρι να φτάσει στα χέρια της. Ευτυχώς, το ΜΚΙΕ διέθετε το συγκεκριμένο ακριβό σκεύασμα και το ίδιο απόγευμα έφτασε ο σύζυγός της στο ιατρείο για να το παραλάβει. Αυτό που είδα στα μάτια της κ. Πολυξένης όταν μου περιέγραφε πώς ένιωσαν οι εθελοντές αλλά και ο σύζυγος της κοπέλας τη στιγμή της παράδοσης του φαρμάκου, , είναι κάτι που δεν θα ξεχάσω ποτέ.
Στον άστεγο και σκουπίδια να δώσεις, θα τα φάει. Είναι σοκαριστικό
Στα πέντε και πλέον χρόνια που υπάρχει, το ΜΚΙΕ έχει ζήσει αλλαγή της ηγεσίας στο υπουργείο Υγείας αρκετές φορές, οπότε εύκολα αναρωτιέται κανείς αν έχει αντιμετωπίσει προβλήματα εξαιτίας αυτών των αλλαγών.
«Τον Οκτώβριο του 2013, Δευτέρα βράδυ σε μία εκπομπή στην τηλεόραση είπα για πρώτη φορά στον τότε υπουργό Υγείας, Άδωνι Γεωργιάδη, ότι πεθαίνει κόσμος εξαιτίας του αποκλεισμού από τη δημόσια υγεία και πως γι' αυτό είναι υπεύθυνος εκείνος. Πέμπτη πρωί της ίδιας εβδομάδας, (η οποία μας έφερε τότε και δύο τσάντες με φάρμακα), λέγοντάς μας ότι δέχθηκαν ανώνυμη καταγγελία στο υπουργείο για διακίνηση ναρκωτικών στη δομή. Τελικά, απλά πιστοποίησαν ότι δεν υπάρχουν ναρκωτικά στο ΜΚΙΕ και έφυγαν. Κατά κάποιο τρόπο, από τότε κι έπειτα "νομιμοποιήθηκε" η δομή, παρόλο που δεν είχε και δεν έχει καμία νομική υπόσταση. », αναφέρει ο Γιώργος Βήχας.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια υπήρξε μια γενικότερη προσπάθεια στοχοποίησης από μερίδα των Μέσων και του πολιτικού κόσμου της Αλληλεγγύης ως έννοιας και των αλληλέγγυων δομών στο σύνολό τους, ειδικά με την έξαρση της προσφυγικής κρίσης κι έπειτα.
«Όσοι στοχοποιούν την Αλληλεγγύη, γνωρίζουν πόσο μεγάλη δύναμη έχει όταν αναπτύσσεται σε ένα λαό που υποφέρει και πόσο μπορεί να ανατρέψει μερικές καταστάσεις σε σχέση με αυτά που εκείνοι είχαν σχεδιάσει ή τουλάχιστον να επιβραδύνει κάποιες διαδικασίες. Επιπλέον, δυστυχώς, συχνά η έννοια της αλληλεγγύης βάλλεται και εκ των έσω», επισημαίνει και εξηγεί ο κ. Βήχας, «από το 2012 που άρχισε κυρίως ο κόσμος να μιλά για την Aλληλεγγύη, δόθηκε σε κάποιους μια πολύ καλή ευκαιρία να δημιουργήσουν δομές, να εξασφαλίσουν χρήματα μέσω προγραμμάτων ΕΣΠΑ οπότε τότε ασχολήθηκαν με την Aλληλεγγύη και άνθρωποι που επί της ουσίας δεν είχαν καμία σχέση με αυτή. Αυτό εννοώ με τη φράση “εκ των έσω”».
«Yπήρξαν δράσεις που ξεκίνησαν στο όνομα της αλληλεγγύης χωρίς να έχουν σχέση με αυτήν και το αλληλέγγυο κίνημα. Όλο αυτό, διογκώθηκε με το προσφυγικό, όταν το να έλεγες ότι είσαι αλληλέγγυος συχνά παρέπεμπε σε κάποιους περίεργους ανθρώπους που κάνουν περίεργα πράγματα και κανείς δεν ξέρει για ποιο λόγο τα κάνουν»
Ο καρδιολόγος είναι σαφής: «Το βασικότερο απ' όλα είναι μία συνέχεια σε αυτό που κάνουμε, να μην είναι ένα πυροτέχνημα, να μην είναι κάτι που έγινε, εξασφάλισε το σκοπό του και τέλειωσε. Το δεύτερο, κατά τη γνώμη μου, είναι να μην υπάρχει καμία χρηματοδότηση από πουθενά (ούτε από το Κράτος, ούτε από τους πολίτες) στη δομή που θέλει να λέγεται αλληλέγγυα. Η όποια βοήθεια να είναι μόνο σε είδος, ανάλογα με το πεδίο δραστηριότητας της κάθε δομής (πχ. ρούχα, φαγητό, φάρμακα κλπ.). Αυτός είναι και ένας πολύ ξεκάθαρος τρόπος για να πεις ότι δεν υποκρύπτει κάτι άλλο αυτό που κάνεις. Μία ακόμα πολύ σημαντική παράμετρος είναι να μην υπάρχει η αλληλεγγύη μόνο ως βοήθεια, δηλαδή μόνο να προσφέρουμε προϊόντα ή υπηρεσίες αλλά να υπάρχει ταυτόχρονα η έννοια της καταγγελίας και του αγώνα ώστε να ανατραπεί η κατάσταση που έχει οδηγήσει τον κόσμο σε αυτή τη θέση. Σε διαφορετική περίπτωση, γίνεσαι “επαγγελματίας αλληλέγγυος”, που δεν σε αφορά να πάψει το πρόβλημα γιατί θα πάψεις κι εσύ να υπάρχεις μαζί του. Η πραγματική αλληλεγγύη είναι αυτή που δε θέλει να υπάρχει αλλά υπάρχει αναγκαστικά, εξαιτίας της συγκυρίας».
Αυτός ήταν και ένας σημαντικός λόγος που οι εθελοντές του ΜΚΙΕ προέτρεψαν τον κόσμο να επιστρέψει στα δημόσια νοσοκομεία για τις ανάγκες τους, όταν ψηφίστηκε το 2016 ο νόμος για την πρόσβαση των ανασφάλιστων στη δημόσια υγεία, ώστε να μην αποκτήσει το ΜΚΙΕ μια “επαγγελματική” υπόσταση.
Η κ. Μαριάννα, εθελόντρια στο ΜΚΙΕ σχεδόν από το ξεκίνημά του, δηλώνει: «Ο κόσμος ξαναγυρνά σε εμάς. Υπάρχει μεγάλη αναμονή για να βρεις ένα γιατρό ή να κάνεις μια εξέταση οπότε πρακτικά οι ανάγκες είναι οι ίδιες: έχεις τυπικά το δικαίωμα της πρόσβασης αλλά το κόστος για να κλείσεις τηλεφωνικά ραντεβού είναι υψηλό για κάποιον που δεν μπορεί να εξασφαλίσει την τροφή του πολλές φορές, αργείς να βρεις διαθέσιμο και τα φάρμακα δε δίνονται δωρεάν όπως θεωρητικά συμβαίνει, γιατί υπάρχει διαφορά λιανικής και ασφαλιστικής τιμής οπότε συχνά οι φαρμακοποιοί δεν τα δίνουν στους ασθενείς, αν δεν μπορούν να καλύψουν το αντίτιμο».
Φάρμακα
«Με το πρώτο μνημόνιο το 2010 ξεκίνησε και συνεχίζεται έως σήμερα η υποχρηματοδότηση στο Δημόσιο Σύστημα Υγείας, η οποία έχει υπερβεί το 50% και αυτή είναι μία πολύ βασική αιτία για τις ελλείψεις που υπάρχουν. Αυτό που συνέβαινε μέχρι το καλοκαίρι του 2014 και δημιούργησε την ανάγκη για τα κοινωνικά ιατρεία είναι ο απόλυτος αποκλεισμός των ανασφάλιστων από το δημόσιο σύστημα υγείας. Εκείνο το χρόνο, η τότε κυβέρνηση δίνει μία θεωρητική πρόσβαση στους ανασφάλιστους στη δημόσια υγεία που ουσιαστικά δεν υπήρξε ποτέ αφού οι ασθενείς συνέχιζαν να πληρώνουν κανονικά (προβλέπονταν στο σχετικό νόμο κάποιες τριμελείς επιτροπές που θα εξέταζαν τις περιπτώσεις και θα αποφάσιζαν την πρόσβαση ή μη των ανασφάλιστων κατά περίπτωση, οι τριμελείς δε δημιουργήθηκαν ή όπου είχαν φτιαχτεί δε συνεδρίασαν ποτέ και έτσι οι διοικήσεις συνέχισαν να χρεώνουν κανονικά τους ανασφάλιστους)», σημειώνει ο κ. Βήχας και συνεχίζει:
«Αρχές του '16, η τωρινή κυβέρνηση κάνει ένα νέο νόμο και πράγματι δίνει δωρεάν πρόσβαση στα νοσοκομεία, στη νοσηλεία, στα φάρμακα και έτσι θα μπορούσε κανείς να πει ότι επιτέλους ήρθε μία κυβέρνηση που αποκατέστησε μια αδικία σοβαρή. Δεν είναι έτσι όμως. Αρχικά, για να μειωθούν οι προϋπολογισμοί των νοσοκομείων, δεν αγόραζαν φάρμακα και για τους απόρους, αλλά τους συμπεριέλαβαν κι εκείνους στα φάρμακα που προορίζονταν για τους ασφαλισμένους ασθενείς, λέγοντας ότι οι άποροι θα έχουν μηδενική συμμετοχή. Αυτό είναι μία αλχημεία γιατί υπάρχει διαφορά ασφαλιστικής/λιανικής τιμής την οποία καλείται έτσι κι αλλιώς να πληρώσει ο ασθενής. Άρα το “συμμετοχή 0” δεν ισχύει».
Πρόσβαση σε δομές υγείας
«Αναρωτιέται κανείς γιατί το κράτος δεν έδωσε πρόσβαση στους ανασφάλιστους και στις ιδιωτικές δομές τις συνεργαζόμενες με τον ΕΟΠΥΥ όπως συμβαίνει και με τους ασφαλισμένους. Εδώ γίνεται το εξής: δίνει πρόσβαση σε 2.5 εκατ. ανασφάλιστους και η χρηματοδότηση από τον ΕΟΠΥΥ είναι 100 εκατ., δηλαδή ένα ελάχιστο ποσό. Άρα, σκέφτεται κανείς ότι αν έδινε πρόσβαση στους ανασφάλιστους και στις ιδιωτικές δομές, οι ιδιωτικές δομές δεν θα πληρώνονταν ποτέ άρα το πρόβλημα θα φαινόταν γιατί θα το έθιγαν οι ίδιες οι ιδιωτικές δομές. Αλλά έστω και με την πρόσβαση στις δημόσιες δομές, ο ανασφάλιστος μπλέκει σε μια “οδύσσεια” και χάνεται με αποτέλεσμα ή να δανειστεί για να κάνει ιδιωτικά τη δουλειά τους ή δεν την κάνει καθόλου γιατί για να κλείσει, για παράδειγμα, ένα ραντεβού για μαγνητική εγκεφάλου, πρέπει να καλέσει ένα ένα τα νοσοκομεία για να βρει διαθέσιμο και ραντεβού αλλά και τομογράφο που να λειτουργεί, ενώ θα μπορούσε πολύ απλά να υπάρχει ένα τηλεφωνικό κέντρο στο οποίο θα καλεί ο ανασφάλιστος και θα κλείνει αυτομάτως το ραντεβού του. Τους το έχουμε θέσει το ζήτημα στο υπουργείο πολλές φορές αλλά δεν το κάνουν γιατί και έτσι θα φαινόταν το πρόβλημα», εξηγεί ο καρδιολόγος.
Νοσηλεία
Το 2012, η τρόικα για πρώτη φορά συμπεριέλαβε στο μνημόνιο την πρόσβαση των ανασφάλιστων στη δημόσια υγεία κάτι που εξέπληξε και οπωσδήποτε δημιούργησε απορίες στους εργαζομένους στο χώρο της υγείας, αφού η λιτότητα εξακολουθούσε να υπάρχει ως προϋπόθεση. Τι συνέβη, όμως, πραγματικά; «Νομοσχέδιο χωρίς χρηματοδότηση δεν υφίσταται ουσιαστικά. Οπότε ναι, δίνεις πρόσβαση τυπικά αλλά όταν τα νοσοκομεία παίρνουν πχ. 90 εκ. ευρώ το χρόνο και βάζεις και τους ανασφάλιστους, ουσιαστικά μειώνεις την παροχή υγείας σε όλους και για να το καταφέρεις αυτό υπολειτουργείς πολλά τμήματα», εξηγεί ο κύριος Βήχας και συνεχίζει:
«Μου έλεγε ο διοικητής του νοσοκομείου Αικατερίνης όπου είχαν εγκαινιάσει τη ΜΕΘ πριν 6 μήνες και τον οποίο είδα τον Ιούνιο ότι κρατούν τη ΜΕΘ ανοιχτή με νύχια και με δόντια γιατί θέλει το 25% του ετήσιου προϋπολογισμού επιπλέον μόνο για τη ΜΕΘ και έως τώρα δεν έχουν λάβει χρήματα, με αποτέλεσμα να λειτουργεί μέσω περικοπών σε φαγητό και άλλα βασικά έξοδα του νοσοκομείου. Αυτά όμως δε φαίνονται. Άρα η τρόικα ήξερε τι έκανε τότε, ό,τι κάνει και η σημερινή κυβέρνηση: δίνουν πρόσβαση αλλά ζητούν να βολευτούμε με ό,τι έχουμε. Ο προϋπολογισμός του '17 που δημοσιεύτηκε προβλέπει μείωση 200 εκ. για τα δημόσια νοσοκομεία και τα ΠΕΔΥ, από αυτόν που είχαν προϋπολογίσει το '16. Πώς είναι εφικτό να βάζεις στο σύστημα τους ανασφάλιστους πολίτες και να μειώνεις κατά 200 εκ. τη χρηματοδότηση και παρόλ' αυτά να είναι όλα ωραία και καλά, μόνο στο μυαλό του κου Πολάκη και του κου Ξάνθου γίνονται αυτά».
Πράγματι, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), σε έκθεσή του για τις δαπάνες στη Δημόσια Υγεία των κρατών-μελών του το 2015, αναφέρει μεταξύ άλλων ότι στην Ελλάδα οι κατά κεφαλήν δαπάνες για την υγεία μειώθηκαν από το 2009 περισσότερο από το 1/3, δηλαδή περίπου 5 δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ το ποσοστό του ΑΕΠ που αφορά στην υγεία το 2014 έφτασε το 4.7%, όταν στα χρόνια πριν την κρίση άγγιζε το 9.9%.
Επιπλέον, σε άρθρο του Guardian με τίτλο «Η κατάρρευση της Δημόσιας Υγείας στην Ελλάδα» τον Ιανουάριο του 2017, ο πρόεδρος της ΠΟΕΔΗΝ, Μιχάλης Γιαννάκος, αναφέρει πως μόνο το 2016 ο προϋπολογισμός προέβλεπε μείωση δαπανών για τη Δημόσια Υγεία κατά 350 εκατομμύρια ευρώ. Πρόσφατη ανακοίνωση της ΠΟΕΔΗΝ στις 25/9/2017 μιλά για περικοπές στις δαπάνες Δημόσιας Υγείας που φτάνουν στο 5% του ΑΕΠ.
Η συζήτηση έκλεισε με τη φράση . Αυτό είναι το πρώτο μήνυμα που προσπάθησε να περάσει ο καρδιολόγος καθόλη τη διάρκεια της κουβέντας μας. Το δεύτερο και εξίσου σημαντικό είναι πως η Αλληλεγγύη συνιστά πράξη αντίστασης. Γιατί, όσο σημαντικό είναι να καταφέρουμε να επιβιώσουμε σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία, άλλο τόσο χρειάζεται να παραμείνουμε άνθρωποι και να παλεύουμε για την ανατροπή των συνθηκών που ευθύνονται γι' αυτήν. Δεν αρκεί να δίνουμε μαγειρεμένο το ψάρι σε κάποιον που πεινάει, πρέπει να τον μάθουμε και πώς να ψαρεύει. Αυτό, μπορεί να είναι το πιο δύσκολο, αλλά σίγουρα είναι και πιο αναγκαίο και ουσιαστικό από ποτέ.
*Φωτογραφίες: Μενέλαος Μυρίλλας/SOOC