Στο εξώφυλλο των (σχεδόν) 550 σελίδων, με κεφαλαία μαύρα γράμματα σε κόκκινο φόντο: «Το Κρυφό Ημερολόγιο του Χίτλερ» και με μικρότερα ο τόπος και η περίοδος που αφορά: Φυλακές Λάντσμπεργκ, Νοέμβριος 1923- Δεκέμβριος 1924. Στην πάνω αριστερή γωνία της καλαίσθητης έκδοσης του «Πατάκη» γράφει: Χάρης Βλαβιανός. Από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες ποιητές, δεινός μεταφραστής, με σπουδές Πολιτικών Επιστημών και Ιστορίας στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, καθηγητής Ιστορίας στο Αμερικανικό Κολέγιο. Για λίγο ήμουν σίγουρος ότι βρέθηκε το ημερολόγιο που ο ίδιος ο Χίτλερ έχει παραδεχτεί ότι κρατούσε στους 13 μήνες της φυλάκισής του μετά το αποτυχημένο «Πραξικόπημα της Μπιραρίας» ότι, κάποιος κυνηγός «χαμένων θησαυρών» το βρήκε και ο Βλαβιανός το μετάφρασε. Η αλήθεια δεν είναι ακριβώς αυτή. Ήμουν πολύ κοντά της όμως...
Ο Βλαβιανός, αναμιγνύοντας μυθοπλασία με εξαντλητική ιστορική έρευνα, μεταχειριζόμενος αμφότερες την ποιητική του τέχνη και την επιστήμη της ιστορίας, ανασύνθεσε το ημερολόγιο που πιο «κακού χαρακτήρα» του 20ου αι. που έγραφε, κάθε μέρα, στην (άνετη) φυλακή του.
Χρησιμοποιεί επιδέξια το εύρημα του ημερολογίου και κατορθώνει να παρουσιάσει στον αναγνώστη του βιβλίου του έναν ολοζώντανο Χίτλερ - ακόμη και στις πιο ιδιωτικές του στιγμές, όταν αυτός συνομιλεί εχέμυθα με τον μυστικοπαθή, μανιακό εαυτό του.
«Ανέκαθεν με προβλημάτιζε το ''φαινόμενο Χίτλερ'' αλλά ειδικά στην παρούσα συγκυρία της ανόδου των εθνικιστικών κινημάτων, διαπίστωνα με λύπη και έκπληξη ότι υπάρχει ακόμα θαυμασμός, από κάποιους, νέους ανθρώπους κυρίως, στο πρόσωπό του. Για μένα ο Χίτλερ είναι η προσωποποίηση του Κακού. Πώς μπορεί κάποιος να θαυμάζει τον υπαίτιο του Ολοκαυτώματος και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου; Γιατί ελκύει ακόμη οπαδούς; Και πώς ο αποτυχημένος Χίτλερ μεταμορφώθηκε σε απόλυτο Φύρερ;»
Τι σας δυσκόλεψε περισσότερο στη συγγραφή του βιβλίου;
Ο Χίτλερ δεν ήξερε πολύ καλά Γερμανικά, έγραφε απλοϊκά. Έπρεπε κι εγώ να υιοθετήσω στο ημερολόγιο ένα ανάλογο ύφος που να μην είναι γλωσσικά πολυσύνθετο ή επιτηδευμένο. Θα έπρεπε να είναι άμεσο, θερμό, πολλές φορές υστερικό. Και στα χρόνια που δούλεψα το βιβλίο συμβουλεύτηκα φίλους μου, ιστορικούς και ψυχαναλυτές. Ήθελα να βεβαιωθώ ότι ο τρόπος που έχω φανταστεί τον Χίτλερ και την ψυχοδομή του είναι συνεπής σε όλο το βιβλίο.
Πώς μπόρεσε αυτός ο εμφανώς διαταραγμένος άνθρωπος να γοητεύσει έναν ολόκληρο λαό;
Νομίζω ότι αν κάποιος χαρακτηρίσει τον Χίτλερ απλά παρανοϊκό, έχει απλουστεύσει την αλήθεια. Ο Χίτλερ κατάφερε να πείσει εκατομμύρια Γερμανούς, πολίτες μιας χώρας που έχει αναδείξει εμβληματικές προσωπικότητες στη φιλοσοφία, την επιστήμη, την τέχνη, ότι αυτός είναι το πεπρωμένο της Γερμανίας. Κατάφερε να τους εκμαγεύσει. Αυτό σημαίνει ότι δεν ήταν μόνο ένας τρελός, οπορτουνιστής και μείζων δημαγωγός. Ήταν σαφώς και χαρισματικός ηγέτης. Η λέξη «χαρισματικός» δεν έχει πάντοτε θετικό πρόσημο, «χαρισματικό» μπορεί να είναι και ένα τερας. Ο Πεσσόα στον «Ηρόστρατο» μελετά το ζήτημα της αθανασίας, ποιος μένει στην Ιστορία τελικά. Επιλέγει τον τίτλο «Ηρόστρατος», γιατί ενώ όλοι ξέρουμε ποιος έκαψε τον ναό της Αρτέμιδας στην Έφεσο, δεν ξέρουμε ποιος τον έκτισε, παρόλο πουαποτελεί ένα από τα 7 θαύματα της αρχαιότητας.
Ο Χίτλερ ήθελε ένα οργισμένο, απελπισμένο κοινό, γιατί ήξερε ότι εκεί η δημαγωγία του θα έχει αποτέλεσμα. Και οι σημερινοί λαοπλάνοι και δημαγωγοί τέτοιο ακροατήριο αναζητούν γιατί ξέρουν ότι όσο πιο οργισμένοι είναι οι άνθρωποι, τόσο ευκολότερα απευθύνεσαι στο θυμικό τους, όσο περισσότερο απογοητευμένοι είναι τόσο πιο γρήγορες, εύκολες λύσεις αναζητούν. Και η Δημοκρατία είναι ένα πολίτευμα που λειτουργεί με πολύ αργούς ρυθμούς ενώ, ο απολυταρχικός ηγέτης υπόσχεται άμεσες λύσεις. Τηρουμένων των αναλογιών, ο ΣΥΡΙΖΑ από το 3% πήγε στο 35% υποσχόμενος ότι με έναν μόνο νόμο θα ξηλώσει το μνημόνιο και θα λύσει τα προβλήματα των Ελλήνων. Είναι βέβαια σύνηθες οι πολιτικοί να υπόσχονται τα πιο απίθανα πράγματα για να καταλάβουν την εξουσία, για να μην αδικούμε τον ΣΥΡΙΖΑ τώρα που η ''kolotumba'' έγινε διεθνής όρος, πόσες κωλοτούμπες έχουν κάνει τόσα χρόνια ΠΑΣΟΚ και ΝΔ;Η δημαγωγία είναι διαχρονικό χαρακτηριστικό της ελληνικής πολιτικής. Και όταν έγραφα το βιβλίο δεν μπορούσα να φανταστώ ότι ο Τραμπ θα κέρδιζε τις εκλογές στις ΗΠΑ... Τις κέρδισε, όμως. Πώς μπόρεσε ένας εκατομμυριούχος σαν τον Τραμπ να πείσει τον μέσο Αμερικανό του Midwest ότι είναι αντισυστημικός; Ακούγεται εξωφρενικό, τον έπεισε όμως. Γιατί ο μέσος Αμερικανός είναι οικονομικά εξαθλιωμένος και πίστεψε ότι ο Τραμπ, που δεν ανήκει στην «μαφία» της Ουάσιγκτον, θα φέρει χρήμα και δουλειές.
Ταυτόχρονα, ο Χίτλερ στο θυμωμένο κοινό της εποχής του εξαπέλυσε ρητορική μίσους γιατί ήξερε πως όταν είσαι απελπισμένος, αναζητάς μανιωδώς κάποιους υπαίτιους. Η ρητορική μίσους συνοδεύεται πάντα από ομάδες που στοχοποιούνται. Ο Χίτλερ στοχοποίησε τους Εβραίους, τους κομμουνιστές, τους ομοφυλόφιλους, την κυβέρνηση της Βαϊμάρης που υπέγραψε την κατ’ αυτόν προδοτική Συνθήκη των Βερσαλλιών... Ο εχθρός, ακόμη και φανταστικός, συσπειρώνει τους ανθρώπους.
Είχε ο Χίτλερ κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που τον ανέδειξε;
Ο Χίτλερ ήταν ένας ημιαγράμματος άνθρωπος, αποτυχημένος καλλιτέχνης, δεκανέας στον πόλεμο, ο οποίος φτάνοντας στο Μόναχο το 1919 και είναι το απόλυτο τίποτα. Τέσσερα χρόνια αργότερα, ως αρχηγός ενός μικρού εθνικιστικού κόμματος, έχει πια τόση εμπιστοσύνη στον εαυτό του, που δοκιμάζει με ένα πραξικόπημα να κατακτήσει την εξουσία. Πώς αυτός ο άνθρωπος κατάφερε, σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, να γίνει αυτός που έγινε; Αν μπορούμε να καταλήξουμε σ’ ένα συμπέρασμα, είναι ότι φυσικά εκμεταλλεύτηκε πολύ έξυπνα την ιστορική συγκυρία, αλλά ότι είχε αυτό που ο Νίτσε ονομάζει «βούληση για εξουσία», στην περίπτωση του θα λέγαμε τρομερή.
Η ιστορική γνώση εμποδίζει πλέον την επανάληψη τέτοιων φαινομένων, την ανάρρηση τέτοιων ανθρώπων και κομμάτων στην εξουσία;
Δεν μπορώ να ξέρω. Αυτό που διαπιστώνω είναι ότι έχουμε μια επέλαση δημαγωγών σε όλο τον κόσμο. Αν αυξηθεί η δυστυχία των ανθρώπων θα βλέπουμε ολοένα περισσότερους να στρέφονται εναντίον άλλων ομάδων (ανθρώπων) και να είναι έρμαια του προπαγανδιστικού λόγου αυτών των δημαγωγών. Δεν λέω ότι θα έχουμε ξανά ένα Ολοκαύτωμα, αλλά πολέμους, βία, κάποια χαρακτηριστικά του ναζισμού και του φασισμού μπορεί να αναβιώσουν.
Πώς πρέπει να αντιδράσουν οι δημοκρατίες για να αποτρέψουν τέτοια σενάρια;
Κατ' αρχάς θα πρέπει να είναι πολύ αυστηρή η νομοθεσία απέναντι σε φαινόμενα βίας, απ’ όπου κι αν προέρχονται. Δεν μπορεί (στην ελληνική περίπτωση) να κυκλοφορεί ελεύθερος ο Ρουπακιάς επειδή πέρασε το 18μηνο της κράτησης. Αυτό δείχνει ανικανότητα της δικαιοσύνης να επιληφθεί ενός πολύ σοβαρού ζητήματος. Το κράτος θα πρέπει να είναι επίσης πολύ αυστηρό έναντι της ρητορικής του μίσους και της μισαλλοδοξίας, γιατί αυτή επεκτείνεται σαν καρκίνος και προσβάλλει και τα υγιή κομμάτια του οργανισμού. Κόμματα με παραστρατιωτικές οργανώσεις, που διοργανώνουν βραδιές με πυρσούς και όπλα αποτελούν παραδείγματα όπου πρέπει ο νόμος να παρέμβει. Δεν μπορεί η δικαιοσύνη να είναι αυστηρή με τους Πυρήνες της Φωτιάς και επιεικής σε φαινόμενα τύπου Ρουπακιά, όπως δεν μπορεί να επιτρέπεται σε έναν τρομοκράτη όπως ο Κουφοντίνας να δίνει διάλεξη στη Νομική μέσω skype, γιατί έτσι νομιμοποιείται το έγκλημα. Η δικαιοσύνη πρέπει να είναι αδέκαστη και να μην κλείνει το μάτι προς καμία πλευρά.
Και οι ελίτ θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικές στη διαχείριση του δημόσιου χρήματος, στις υποθέσεις των σκανδάλων, γιατί στην Ελλάδα υπάρχει πάντα μια υποψία γενικής ατιμωρησίας όσων βρίσκονται ψηλά στα κόμματα, ή στην κοινωνία. Η Χ.Α. και τα ακροδεξιά κόμματα αυτό προτάσσουν στη ρητορική τους: ότι υπάρχει ένα σάπιο σύστημα που προστατεύεται από σάπιους ανθρώπους. Μια σαρθρή δημοκρατία είναι ευάλωτη στις συνειδήσεις των ανθρώπων. Ο Χίτλερ έλεγε ότι η Δημοκρατία της Βαϊμάρης έχει χρεοκοπήσει, δεν μπορεί να προστατεύσει τον απλό Γερμανό. “Εγώ θα το κάνω αυτό”... Και ο Γερμανός επείσθη. Το ίδιο πράγμα λέει σήμερα και η Χ.Α. στην Ελλάδα.
Δεν τρόμαξαν οι Έλληνες από τον ξεκάθαρα νεοναζιστικό χαρακτήρα της Χ.Α.; Ούτε ακροδεξιοί, όπως η Λεπέν, δεν τους αποδέχονται.
Όντως, πολλοί άνθρωποι της Χ.Α. δεν έκρυβαν, μέχρι πρόσφατα, τον θαυμασμό τους για τον Χίτλερ. Έχουν πορτρέτα του στα δωμάτιά τους, φωτογραφίζονται έξω από το Άουσβιτς. Όμως αρκετοί Έλληνες, όχι, δεν τρόμαξαν όπως λες. Είμαστε ένας λαός που η πολιτική του διαδρομή χαρακτηρίζεται από μεγάλη βία. Εμφύλιοι πόλεμοι, εθνικοί διχασμοί, πραξικοπήματα, στρατοδικεία και εκτελέσεις (όπως αυτή των «Έξι», του Μπελογιάννη, του Πλουμπίδη). Δεν είμαστε φιλειρηνικός λαός, ούτε συναινετικός. Δέστε τις συνεδριάσεις της Βουλής: ο πολιτικός λόγος είναι βίαιος, απαξιωτικός, απόλυτος. Το κλίμα είναι διχαστικό και πολωμένο. Βουλευτές ξυλοκοπούνται και υβρίζονται χυδαία. Στην περίπτωση της Χ.Α., πίστευα ότι η δολοφονία του Φύσσα θα τρομάξει τον Έλληνα ψηφοφόρο, ότι θα πει ως εδώ. Γιατί όταν η Χ.Α. φτάνει να δολοφονεί, σε καιρό ειρήνης μάλιστα, δείχνει να ενστερνίζεται μεθόδους σαν αυτές που μεταχειριζόταν ο Χίτλερ με τα Τάγματα Εφόδου.
Το ερώτημα είναι γιατί η Δημοκρατία ανέχεται αυτές τις τακτικές, από κόμματα που ζητούν την κατάλυσή της. Χρησιμοποιούνε τον κοινοβουλευτισμό σαν εφαλτήριο προς την εξουσία, αλλά αν την καταλάβουν, όπως έκανε ο Χίτλερ, την επόμενη μέρα αυτή παύει να υφίσταται. Ο Άγγλος φιλόσοφος Τζον Λοκ στην περίφημη «Επιστολή περί ανοχής» έγραφε ότι θα πρέπει να ανεχόμαστε τους πάντες, εκτός από αυτούς που αν έρθουν στην εξουσία δεν θα ανεχτούν εμάς (στη δική του περίπτωση εννοούσε τους Παπιστές). Πολλές φορές η Δημοκρατία έχει αποδειχτεί αδύναμη απέναντι σε αυτά τα φαινόμενα και τότε έχει ηττηθεί.
Οι κατηγορούμενοι στη δίκη για το "Πραξικόπημα της Μπιραρίας" από αριστερά προς τα δεξιά: Βέμπερ, Φρικ, Κρήμπελ, Λούντεντορφ, Χίτλερ, Μπρύκνερ, Ραιμ και Βάγκνερ
Θα είχε συμβεί ο Β΄Π.Π. αν δεν υπήρχε ο Χίτλερ;
Όχι. Αργότερα μπορεί να γινόταν κάποιος πόλεμος, όμως ο Β΄ Παγκόσμιος που ξέρουμε, οφείλεται σε αυτόν. Οι Άγγλοι και οι Γάλλοι είχαν επιλέξει την πολιτική του κατευνασμού. Ήλπιζαν ότι αν «έδιναν» στον Χίτλερ την Αυστρία και την Τσεχοσλοβακία, θα χόρταινε και θα σταματούσε. Αλλά ο Χίτλερ ήταν ένας άνθρωπος αποφασισμένος να ανατρέψει την ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη. Για αυτό λέω ότι ο Χίτλερ είναι το κεντρικό πρόσωπο στην ιστορία του 20ου αιώνα. Και ο πόλεμος και το Ολοκαύτωμα, που αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα στην ιστορία της ανθρωπότητας, συνδέονται με αυτόν. Και ειδικά η «Τελική Λύση» του Εβραϊκού Ζητήματος, τον διαφοροποιεί από κάθε άλλον ηγέτη που αποφάσισε να οδηγήσει τη χώρα του σε πόλεμο. Ποιος, εκτός από ιστορικούς, θυμάται σήμερα τον καγκελάριο της Γερμανίας στον Α΄Π.Π. που είχε συνέπεια ωστόσο τον θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων.
Στη συγγραφή του βιβλίου με ενδιέφερε πολύ να καταλάβω πως διαβάζει ένας εμμονικός άνθρωπος. Γιατί στη φυλακή διάβασε πολύ ο Χίτλερ. Πρώτη δήλωση που έκανε μόλις έφτασε στο Λάντσμπεργκ είναι ότι το Κράτος τώρα του παρέχει δωρεάν παιδεία. Έχει όμως ενδιαφέρον να δει κανείς πώς διαβάζουν οι άνθρωποι. Ο Χίτλερ δεν διάβαζε ποτέ για απόλαυση, ούτε για να μάθει πραγματικά. Αυτό που έψαχνε στα βιβλία ήταν ιδέες που θα τεκμηρίωναν τις ήδη υπάρχουσες εμμονές του.
Ποιες είναι οι θεωρητικές καταβολές του Χίτλερ;
Οι ιδέες του Χίτλερ δεν είναι καινοτόμες. Στην σκέψη του δεν υπάρχει τίποτα πρωτότυπο, παρά μόνο ένας φανατισμός που εξωθεί κάθε ιδέα στην πιο ακραία της εκδοχή. Το μίσος για τους Εβραίους στη Γερμανία φτάνει μέχρι τον Λούθηρο, που καλούσε τους χριστιανούς να κάψουν τις συναγωγές. Ο αντισημιτισμός είναι κάτι που ξεκινά από την Σταύρωση του Χριστού. Όμως ο Χίτλερ δε θεωρούσε τους Εβραίους απλώς έναν λαό που πιστεύει σε μια κακή θρησκεία (όπως η χριστιανική Εκκλησία), αλλά μια άλλη, κατώτερη φυλή- για αυτόν οι Εβραίοι ήταν υπάνθρωποι. Όπως ο Μάντισον Γκραντ έλεγε πως θα παρακμάσουν οι «νορδικές» φυλές των ΗΠΑ, αν οι Αγγλοσάξονες Αμερικανοί επιτρέψουν την επιμειξία με τους Ινδιάνους, τους μαύρους, τους Μεξικανούς, αντίστοιχα ο Χίτλερ θεωρούσε ότι η επιμειξία με τους Εβραίους θα μολύνει τον γερμανικό λαό. Αν πήγαινε κανείς σε μια μπυραρία του Μονάχου το 1923, τη χρονιά του πραξικοπήματος, θα άκουγε πολλούς να λένε τα ίδια με τον Χίτλερ.Οι ιδέες που ανακυκλώνονταν στους εθνικιστικούς κύκλους ήταν παρόμοιες, υπήρχαν πολλοί χιτλερίσκοι στη Γερμανία, αλλά μόνο ένας που είχε τη θέληση να κάνει τις ιδέες του πράξη.
Δεν ήταν φιλομαθής άνθρωπος. Ημιαγράμματος ήταν, όπως όλοι οι φανατικοί. Όσο πιο μορφωμένος και καλλιεργημένος είσαι, τόσο περισσότερο διακρίνεις τη σχετικότητα των πραγμάτων. Όσοι θέλουν να επιβάλλουν απολυτότητες, συνήθως είναι άνθρωποι χαμηλού μορφωτικού επιπέδου με πολλά συμπλέγματα και φοβίες.
Στην περίπτωση του Χίτλερ πώς μπορεί να εξηγείται αυτό;
Υπάρχουν πολλές ερμηνείες. Θα μπορούσε κανείς, για παράδειγμα, να αναφερθεί στην προβληματική σχέση του Χίτλερ με τον πατέρα του, που διαρκώς τον υποτιμούσε και τον ξυλοκοπούσε. Από την άλλη, πόσοι Γερμανοί πατεράδες δεν έδερναν τα παιδιά τους την εποχή εκείνη. Δεν έγιναν κι αυτά Χίτλερ όταν μεγαλωσαν. Τι ήταν αυτό που φοβόταν ο Χίτλερ στον Εβραίο; Η μητέρα του Χίτλερ πέθανε στα χέρια ενός Εβραίου γιατρού. Αρχικά ο Χίτλερ όχι μόνο δε μισούσε αυτόν τον γιατρό, αλλά τον συμπαθούσε, γιατί είδε πόσο προσπάθησε να την σώσει. Αργότερα όμως, επηρεασμένος από τον αντισημιτισμό αυτών που συναναστρεφόταν, το γεγονός ότι η μάνα του πέθανε στα χέρια ενός Εβραίου, πήρε άλλες διαστάσεις.
Πυρηνικά τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του Χίτλερ;
Μισούσε τον πατέρα του, κι ας γράφει άλλα στο “Mein Kampf” για ευνόητους λόγους, αγαπούσε παθολογικά τη μητέρα του, είχε μόνο ένα φίλο στην εφηβεία, τον Kubitzek, που τον έχασε αργότερα. Ήταν άφιλος, μοναχικός, συμπλεγματικός, είχε πρόβλημα με το σώμα του, αφού ο ίδιος δεν έμοιαζε καθόλου «Άριος». Είναι πολύ ενδιαφέρον δε ότι πολλά ηγετικά στελέχη των Ναζί, όπως ο Γκέμπελς, ο Ες, ο Χίμλερ, δεν έμοιαζαν με «Άριους». Ήτανε φιλόζωος, του άρεσε να φωτογραφίζεται με μικρά παιδιά, αλλά δεν απέκτησε ποτέ παιδιά ο ίδιος, μάλλον τα μισούσε. Κάποιες γυναίκες τις αγάπησε- παρότι ήταν γενικά ανέραστος, αποζητούσε τον θαυμασμό τους. Τους άντρες ήθελε να τους εξουσιάζει.
Κρίσιμα σημεία στη ζωή του;
Ο θάνατος της μητέρας του, η αποτυχία του να εισαχθεί δύο φορές στην Ακαδημία Καλών Τεχνών στη Βιέννη και η ζωή του σαν «κλοσάρ» (clochard, σσ αλήτης) σε αυτή την πόλη. Να προσθέσω ότι η Βιέννη υπήρξε το πρώτο του σχολείο, αφού εκεί μυήθηκε στις ακραίες αντισημιτικές ιδέες του δημάρχου της πόλης. Ασφαλώς και η εμπειρία του Α΄Π.Π. και η ήττα της Γερμανίας ήταν τεράστιο σοκ για αυτόν, όπως και για όλη τη γενιά του. Τελικά, οι συνθήκες διαμόρφωσαν την προσωπικότητα του Χίτλερ: είναι προϊόν της χώρας του και της εποχής του.
Μέσα στο ναζιστικό κόμμα, πως κατάφερε αυτός ο «μικρός τυμπανιστής», όπως ο Χίτλερ αυτοχαρακτηρίζεται στο “Mein Kampf”, να γίνει Φύρερ;
Με την τρομακτική πίστη που είχε στον εαυτό του κατάφερε, ως αρχηγός ενός μικρού κόμματος που βρισκόταν στις παρυφές του γερμανικού πολιτικού συστήματος, να γίνει σε μικρό χρονικό διάστημα καγκελάριος της Γερμανίας και κατόπιν απόλυτος δικτάτορας. Αν διαβάσει κανείς απομνημονεύματα ανθρώπων που τον γνώρισαν, είναι εντυπωσιακό ότι όταν τον πρωτοσυναντούν, τον θεωρούν και λίγο τσαρλατάνο, τους κάνει εντύπωση ο τρόπος που ντύνεται, που μιλάει, οι χειρονομίες του.Δεν ανήκε και στην υψηλή γερμανική κοινωνία, αλλά πολύ γρήγορα τους έπειθε. Ίσως λόγω της ψυχοδομής τουδεν αμφισβητούσε ποτέ τον εαυτό του, δεν είχε αμφιβολίες, ήταν πεπεισμένος ότι ενσάρκωνε το πεπρωμένο της Γερμανίας.
Ποτέ;
Πριν τον συλλάβουν, σκέφτηκε προς στιγμή να αυτοκτονήσει. Του πήρε το πιστόλι από το χέρι η Χελένε (Χανφστάινγκλ). Το ξεπέρασε γρήγορα. Στην φυλακή έκανε για πολύ λίγο απεργία πείνας. Το μόνο που φοβότανε ήταν η απέλαση στην Αυστρία- μια τέτοια τιμωρία θα σήμαινε το τέλος της καριέρας του. Αλλά κι εκεί ήταν τυχερός γιατί στη δίκη που ακολούθησε τον Μάρτιο του ’24, ο δικαστής ήταν συμπαθών κι έτσι ακόμη και αυτό το γεγονός μετατράπηκε σε νίκη του Χίτλερ. Εμφανίστηκε στο δικαστήριο ως αγνός πατριώτης, κατηγόρησε τα μέλη της κυβέρνησης ως προδότες που μαχαίρωσαν τη Γερμανία πισώπλατα κι ανέλαβε όλη την ευθύνη του πραξικοπήματος. Εν μία νυκτί η φήμη του εξαπλώθηκε πέρα από τα σύνορα της Βαυαρίας και έγινε ήρωας για τους εθνικιστές όλης της Γερμανίας.
Κατάλαβε ότι ακόμα και η φυλάκιση θα του αποφέρει πολιτικά οφέλη.
Ναι. Και έκανε και κάτι πολιτικά πολύ έξυπνο. Όταν συνέλαβε την ιδέα να γράψει το “Mein Kampf”, παραιτήθηκε από την αρχηγία του Γερμανικού Εργατικού Κόμματος για να δείξει ότι χωρίς αυτόν το εθνικιστικό κίνημα θα κατέρρεε.
Προξενεί εντύπωση πόσο ειδυλλιακή ήταν η φυλάκισή του, πόσο φιλικοί ήταν οι δεσμοφύλακες, οι δικαστές...
Είναι η εποχή τέτοια, ο Γερμανός έχει «πατηθεί κάτω». Ο Χίτλερ ισχυρίστηκε στη δίκη ότι, πρώτον, εμπόδισε τα σχέδια των αρχών της Βαυαρίας να κηρύξουν την ανεξαρτητοποίησή της , και δεύτερον, ότι ήθελε να σώσει τη Γερμανία από τους προδότες που την κυβερνούσαν. Επαιξε επιτυχημένα το χαρτί των εθνικιστών και ισχυρίστηκε ότι έδρασε ως αγνός πατριώτης και όχι για να αποκομίσει κάποιο προσωπικό όφελος. Έτσι για πολλούς Γερμανούς δεν ήταν ακόμη ο Χίτλερ που θα γνώριζαν αργότερα, αλλά μια ρομαντική φιγούρα με υψηλά ιδεώδη.
Ο θαυμασμός των ναζί για τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό είναι γνωστός. Για τους Νεοέλληνες όμως, ποια ήταν η άποψη του Χίτλερ;
Δε νομίζω ότι είχε κάποια άποψη. Δεν τον ενδιέφεραν οι Νεοέλληνες, παρά μόνο ως κληρονόμοι του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Ο Χίτλερ θαύμαζε πολύ τον Κεμάλ, γιατί είχε καταφέρει να κάνει ότι προσπαθούσε κι αυτός. Ο Κεμάλ, με ορμητήριο την Άγκυρα, κατάφερε να ρίξει την κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης, την αναγνωρισμένη από τους Συμμάχους, και μετά, ως γνωστόν, προέβη σε εθνοκάθαρση. Έτρεφε καμιά συμπάθεια ο Χίτλερ για τους Έλληνες που έπεσαν θύματα των εκκαθαρίσεων; Όχι βέβαια, το αντίθετο. Και ο ίδιος δεν ήθελε μια «καθαρή» Γερμανία; Εκτός των άλλων θαύμαζε τον Κεμάλ γιατί είχε και γαλανά μάτια και θεωρούσε ότι μπορεί να έχει μέσα του και κάτι το «Άριο»...
Συγκαταλέγει τους Έλληνες στις «κατώτερες φυλές του Νότου»;
Σαφώς. Άριοι δεν είμαστε. Δεν θα είχε ο Χίτλερ καμιά αντίρρηση να συμπεριληφθούμε στην μεσογειακή αυτοκρατορία του Μουσολίνι, να είμαστε υπόδουλοι του Μουσολίνι, όπως οι Σλάβοι δικοί του.
Είναι αλήθεια ότι απεχθανόταν το αίμα;
Ναι, είναι φοβερό αυτό. Μην ξεχνάς όμως ότι οι στρατηγοί και οι αυτοκράτορες, πολλές φορές στο παρελθόν, παρακολουθούσαν τις μάχες από μακριά, ενώ οι άνθρωποι σφαζόντουσαν σαν μύγες. Υπάρχει αυτή η αντίφαση στην ανθρώπινη αντίληψη. Ο Λένιν το έχει διατυπώσει ευφυώς: «Ο θάνατος ενός ανθρώπου αποτελεί δράμα, ο θάνατος χιλιάδων είναι μια στατιστική». Όσο μεγαλύτερος ο αριθμός των θυμάτων, τόσο δυσκολότερο να συνδεθείς μαζί τους. Όπως λέει και ο μεγάλος Πολωνός ποιητής Zbigniew Herbert*, που έζησε στο πετσί του και τον Ναζισμό και τον Σταλινισμό, στο ποίημά του «Ο κ. Cogito διαβάζει εφημερίδα», «το μηδενικό στο τέλος/ τους μετατρέπει σε μια αφαίρεση».
Τελικά ποιος μπορεί να είναι οπαδός των Ναζί; Να υποδουλώνεται αυτόβουλα σε έναν απόλυτο ηγέτη;
Η ερώτησή σου μου φέρνει στο νου τους «Αδελφούς Καραμάζωφ» του Ντοστογιέφσκι. Στο κεφάλαιο όπου ο Μέγας Ιεροεξεταστής μιλάει στον Χριστό (τον οποίο έχει φυλακίσει και πρόκειται να εκτελέσει), ο Ντοστογιέφσκι τον βάζει να λέει ότι οι άνθρωποι δεν αντέχουν το άγχος της συνείδησης. Οι άνθρωποι το μόνο που θέλουν είναι ασφάλεια και ψωμί και κάποιον να αποφασίζει για λογαριασμό τους, ώστε να αποφεύγουν την αγωνία της επιλογής.Αναζητούν έναν «πατερούλη», έναν ηγέτη που θα τους απαλλάξει από την υπαρξιακή αγωνία. Για πολλούς ανθρώπους είναι ανακουφιστικό να ορίζει άλλος τη μοίρα τους. Θέλουν να εξουσιάζονται.
- Η συλλογή ποιημάτων του Zbigniew Herbert, «Τιμές στον μικρό θεό της ειρωνείας», σε μετάφραση Χάρη Βλαβιανού κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.