Οι ελληνικές κυβερνήσεις «φημίζονται» για τη διαχρονική ικανότητά τους να έπονται αντί να προηγούνται δυσάρεστων γεγονότων και καταστάσεων. Αυτό ακριβώς συνέβη και στην περίπτωση της ΔΕΗ, η οποία εν μέσω ατέρμονων πολιτικών αντιπαραθέσεων και ανούσιων αντεγκλήσεων μεταξύ παρατάξεων αφέθηκε να κατρακυλά δίχως φρένο στον κατήφορο της εμπορικής απαξίωσης και της οικονομικής ασφυξίας. Αυτό συνέβη διότι η Πολιτεία προτίμησε να εθελοτυφλεί και να λαϊκίζει αντί να κοιτάξει κατάματα το πρόβλημα και να γίνει προσωρινά δυσάρεστη αλλά μακροπρόθεσμα χρήσιμη στην εθνική αγορά, στους καταναλωτές, στους φορολογούμενους και στην ίδια τη ΔΕΗ. Η στόχευση του παρόντος άρθρου είναι η έγκαιρη αφύπνιση της κοινής γνώμης σχετικά με την επερχόμενη νέα μεγάλη πρόκληση της ελληνικής αγοράς ενέργειας: τη διασφάλιση βιωσιμότητας της Δημόσιας Επιχείρησης Αερίου (ΔΕΠΑ) εντός μίας εθνικής αγοράς φυσικού αερίου που τελεί υπό ταχεία απελευθέρωση.
Η μείωση του μεριδίου αγοράς της ΔΕΠΑ όσον αφορά την προμήθεια του φυσικού αερίου στην Ελλάδα αποτελεί ικανή και αναγκαία συνθήκη για την επιτυχή απελευθέρωση της αγοράς. Αυτό είναι λογικό και αναπόφευκτο να συμβεί. Το σχέδιο αυτό υλοποιείται σήμερα μέσω διαφόρων παρεμβάσεων όπως ενδεικτικά της διεξαγωγής τακτικών δημοπρασιών ποσοτήτων φυσικού αερίου εκ μέρους της ΔΕΠΑ σε τιμές κόστους. Η ΔΕΠΑ, λοιπόν, αναγκάζεται να διαθέτει σε Τρίτους (προμηθευτές, μεγάλους καταναλωτές) ένα σημαντικό ποσοστό των ποσοτήτων της - σχεδόν- χωρίς κέρδος. Το 2019 το ποσοστό αυτό θα έχει αγγίξει το 20%. Άρα νομοτελειακά το μερίδιο αγοράς της ΔΕΠΑ στην Προμήθεια καθώς και η κερδοφορία της βαίνουν μειούμενες.
Επίσης, η ΔΕΠΑ είναι η μόνη ελληνική εταιρεία που διαθέτει μακροχρόνιες συμβάσεις εισαγωγής φυσικού αερίου στη χώρα. Σταδιακά αυτές οι συμβάσεις θα αρχίσουν να λήγουν από το 2021 και μετά, συνεπώς η ΔΕΠΑ θα κληθεί στο μέλλον να τις επαναδιαπραγματευτεί. Είναι εύκολα κατανοητό πως στον τομέα του φυσικού αερίου - και όχι μόνο - η διαπραγματευτική θέση του Πελάτη (εν προκειμένω της ΔΕΠΑ) βελτιώνεται όταν είναι σε θέση να παραγγείλει μεγαλύτερες ποσότητες. Όμως η ΔΕΠΑ σίγουρα δεν θα είναι σε θέση να «δεσμευτεί» για το ίδιο υψηλές ποσότητες όπως παλιά, δεδομένου πως η εθνική αγορά απελευθερώνεται και το σύνολο των Ελλήνων καταναλωτών από 1/1/2018 καθίστανται «επιλέγοντες» (δηλ. αποκτούν το δικαίωμα ελεύθερης επιλογής του προμηθευτή τους).
Συνεπώς, η πρόκληση είναι προφανής για τη ΔΕΠΑ: η προσδοκώμενη κερδοφορία από τον τομέα της προμήθειας αερίου είναι καταδικασμένη να βαίνει μειούμενη για τη Δημόσια Επιχείρηση Αερίου στα επόμενα χρόνια. Επομένως, αναζητείται ένα νέο μοντέλο που θα κρατήσει την εταιρεία και τους εργαζόμενούς της αλώβητους, χωρίς όμως να υπονομεύεται επ' ουδενί η πορεία απελευθέρωσης της αγοράς. Η πρόκληση για την ελληνική Πολιτεία είναι να αναζητήσει ένα νέο μοντέλο λειτουργίας της ΔΕΠΑ για να κρατήσει την αξία της δημόσιας περιουσίας υψηλή και παράλληλα να διευκολύνει τη δημιουργία συνθηκών πραγματικού ανταγωνισμού στην εθνική αγορά φυσικού αερίου.
Επιτρέψτε μου επιγραμματικά να περιγράψω ποιος πιστεύω πως είναι αυτός ο «νέος δρόμος» στον οποίο πρέπει να πορευτεί η ΔΕΠΑ, προκειμένου να επιτευχθεί ο προαναφερθείς στόχος. Αυτός πρέπει να βασιστεί σε δύο πυλώνες: α) στη μεγιστοποίηση της οικονομικής αποζημίωσης της ΔΕΠΑ για την προδιαγεγραμμένη συρρίκνωση του μεριδίου της στην Προμήθεια, β) τον επαναπροσανατολισμό της εταιρείας προς την ενίσχυση της διείσδυσης του φυσικού αερίου στην ελληνική Επικράτεια.
Όσον αφορά τον πρώτο πυλώνα, η ΔΕΠΑ πρέπει να αποφύγει αντίστοιχα λάθη που συνέβησαν στην περίπτωση της ΔΕΗ. Αντί δηλαδή να περιμένει απλά να απολέσει μερίδιο αγοράς στην Προμήθεια άνευ οικονομικού ανταλλάγματος, να προσπαθήσει να διεκδικήσει το μέγιστο δυνατό οικονομικό όφελος γι' αυτήν την παραχώρηση εκ μέρους της. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να προχωρήσει στην απευθείας δημοπράτηση υφιστάμενων συμβολαίων εισαγωγής φυσικού αερίου (σε μικρότερες ποσότητες από τις συμβατικές) - κατά τα γενικότερα πρότυπα του gas release που πραγματοποίησε η Gazprom σε ευρωπαϊκές εταιρείες το 2015/2016 ή η Τουρκία σε εγχώριους προμηθευτές της. Με αυτόν τον τρόπο η ΔΕΠΑ θα αξιώσει υψηλότερο τίμημα σε σχέση με αυτό που αξιώνει μέσω των δημοπρασιών, καθώς θα πουλάει ποσότητες αερίου στους ενδιαφερόμενους υπό καλύτερους όρους «ευελιξίας» (flexibility) και «ασφάλειας τροφοδοσίας» (security of supply).
Επιπλέον, η ΔΕΠΑ μπορεί να αντλήσει κεφάλαια ρευστοποιώντας τη συμμετοχή της στις προσφάτως ιδρυθείσες εταιρείες προμήθειας αερίου (Αττικής, Θεσσαλονίκης, Θεσσαλίας), διατηρώντας όμως τη θέση της στις αντίστοιχες νέες εταιρείες διαχείρισης δικτύων διανομής. Αυτή η κίνηση θα συμβάλει καθοριστικά και στην ουσιαστική απελευθέρωση της εθνικής αγοράς, καθώς θα επιτρέψει στις εν λόγω εταιρείες προμήθειας να δραστηριοποιηθούν αυτόνομα εντός της ελεύθερης αγοράς, στην οποία ούτως ή άλλως θα κληθούν να ανταγωνισθούν την ίδια τη ΔΕΠΑ. Άρα το όφελος μίας τέτοιας επιλογής είναι διπλό, καθώς αφενός εξασφαλίζει σημαντικό οικονομικό αντάλλαγμα για τη ΔΕΠΑ, αφετέρου επιλύει το «κλασικό» πρόβλημα που αντιμετώπισαν στο παρελθόν όλες οι χώρες που σήμερα δρέπουν τους καρπούς της ελεύθερης αγοράς και του ανταγωνισμού: το πρόβλημα της δεσπόζουσας θέσης μίας καθετοποιημένης δημόσιας επιχείρησης εντός της εθνικής ενεργειακής αγοράς.
Ο δεύτερος πυλώνας αυτού του νέου μοντέλου είναι η στόχευση της ΔΕΠΑ να αποτελέσει το «όχημα» για τη διεύρυνση της βάσης ζήτησης του φυσικού αερίου στην χώρα μας.
Η ΔΕΠΑ πρέπει να αξιοποιήσει την πλούσια τεχνογνωσία που διαθέτει, προκειμένου να αναπτύξει τοπικά δίκτυα διανομής φυσικού αερίου στην ηπειρωτική Ελλάδα. Αυτό θα εξασφαλίσει την πρόσβαση σημαντικού αριθμού νοικοκυριών και επιχειρήσεων στο πιο φιλικό προς το περιβάλλον καύσιμο του φυσικού αερίου, ακολουθώντας τις διεθνείς τάσεις. Πρέπει να επιτρέψουμε στη ΔΕΠΑ να συνεχίσει να πρωταγωνιστεί στον τομέα της διαχείρισης δικτύων. Όχι μόνο διότι διαθέτει τις γνώσεις και τους ανθρώπους, αλλά επιπλέον διότι κατά κανόνα οι επενδύσεις σε δίκτυα ενέχουν ελάχιστο επιχειρηματικό ρίσκο και αποφέρουν εγγυημένα έσοδα για την Πολιτεία σε βάθος δεκαετιών.
Παράλληλα, η ΔΕΠΑ πρέπει να επιδιώξει την ανάπτυξη σχετικών υποδομών και την υιοθέτηση καινοτόμων πρακτικών για τη μέγιστη δυνατή διείσδυση του φυσικού αερίου τόσο στην ηπειρωτική όσο και στη νησιωτική Ελλάδα. Εφαρμογές αξιοποίησης υγροποιημένου φυσικού αερίου «μικρής κλίμακας» (small scale LNG) μεταφερόμενου τόσο μέσω της χερσαίας όσο και της θαλάσσιας οδού μπορούν να δώσουν σχετικά άμεσα πρόσβαση σε μη-διασυνδεδεμένες περιοχές στο εν λόγω καύσιμο. Μέσω ξηράς και θαλάσσης η ΔΕΠΑ μπορεί να σχεδιάσει και να υλοποιήσει λύσεις «εικονικών οδεύσεων» (virtual pipelines) υποκαθιστώντας σε μεγάλο βαθμό το πετρέλαιο με φυσικό αέριο, διαφημίζοντας παράλληλα την Ελλάδα ως ένα παγκόσμιο case study καινοτομίας και βιωσιμότητας.
Η ΔΕΠΑ οφείλει επίσης να αναδείξει νέες χρήσεις για το φυσικό αέριο στην Ελλάδα και γενικότερα στη Μεσόγειο και στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Αναφέρομαι τόσο στην αεριοκίνηση οχημάτων καθώς και στην αξιοποίηση του φυσικού αερίου ως καυσίμου για τη ναυτιλία. Αυτές είναι δράσεις που μπορούν να επιτρέψουν στη ΔΕΠΑ να αποκτήσει ένα έντονο «περιφερειακό αποτύπωμα» δρώντας ως ο σημαιοφόρος μίας «επανάστασης βιωσιμότητας» στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και Μεσογείου.
Έτσι πιστεύω πως πρέπει να τολμήσουμε να οραματιστούμε τη ΔΕΠΑ του Μέλλοντος. Ως έναν κοινωνό της καινοτομίας στην ευρύτερη περιοχή μας που θα επενδύει στην περαιτέρω διείσδυση του φυσικού αερίου στο ενεργειακό μας μείγμα και στη διεύρυνση των εφαρμογών του. Η καινοτομία όπως πάντα απαιτεί συμπράξεις με τους «καλύτερους» σε παγκόσμιο επίπεδο. Όμως η ΔΕΠΑ έχει αποδείξει ήδη στο παρελθόν πως διαθέτει την απαραίτητη αξιοπιστία, προκειμένου να συνεργάζεται με πρωταγωνιστές του διεθνούς ενεργειακού στερεώματος, να εισάγει πολύτιμη τεχνογνωσία και να προσελκύει ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα.
Αυτό πιστεύω πως πρέπει να είναι το εθνικό πλάνο για τη ΔΕΠΑ του Αύριο. Για να συμβεί όμως αυτό απαιτούνται οι σχετικές αποφάσεις και τα αντίστοιχα έργα. Όχι αύριο, αλλά σήμερα!
*Οι απόψεις που εκφράζονται στο παρόν άρθρο είναι αμιγώς προσωπικές απόψεις του συντάκτη και δεν δεσμεύουν επ' ουδενί τα υπόλοιπα μέλη του Greek Energy Forum