Ζούμε σε μια χώρα όπου συχνά ενοχοποιείται η γυναίκα για το γεγονός ότι ο πληθυσμός των παιδιών μειώνεται διαρκώς. Είναι γεγονός ότι τα παιδιά στην σημερινή Ελλάδα αποτελούν μια ηλικιακή μειονότητα. Ο πληθυσμός μας διαρκώς γερνάει. Τα παιδιά, το 1961 αποτελούσαν το 32% του συνολικού πληθυσμού. Το 2012, έφθασαν στο 17,4%, σύμφωνα με εκτιμήσεις που δημοσίευσε η UNICEF. Συνολικά, τα τελευταία 50 χρόνια, το ελληνικό νοικοκυριό συρρικνώθηκε κατά 2,65 μέλη.
Όμως, η γυναίκα ενοχοποιείται ακόμη και για κάτι άλλο, αν και ίσως λιγότερο ανοικτά. Ενοχοποιείται για το γεγονός ότι η δομή της οικογένειας αλλάζει καθημερινά.
Τα διαζύγια στην Ελλάδα έχουν αυξηθεί, παρότι ο θεσμός της πυρηνικής οικογένειας παραμένει αρκετά πιο ισχυρός από ό,τι στην υπόλοιπη Ευρώπη. Υπολογίζεται ότι περίπου το 27% των γάμων στη χώρα μας καταλήγουν σε διαζύγιο, ενώ στο δυτικό κόσμο το αντίστοιχο ποσοστό φθάνει στο 50%.
Το τρίπτυχο «οικογένεια-οικονομική ανεξαρτησία-κοινωνική και προσωπική ολοκλήρωση» δεν φαίνεται να λειτουργεί για τις γυναίκες. Τι συμβαίνει, λοιπόν, γύρω μας;
Παρότι οι γυναίκες μορφώνονται περισσότερο από τους άνδρες, και συχνά εργάζονται εκτός σπιτιού, επωμίζονται κατά κύριο λόγο τα βάρη της οικιακής φροντίδας. Η άνιση κατανομή του χρόνου μεταξύ γυναικών και ανδρών για τη φροντίδα σπιτιού και οικογένειας, συνεχίζει να αποτελεί ένα από τα πιο κρίσιμα πεδία ανισότητας μεταξύ των φύλων. Πρόκειται για ένα πρόβλημα ευρωπαϊκό, που όμως στη χώρα μας είναι ιδιαίτερα οξυμένο.
Στη χώρα μας, με την οικιακή φροντίδα απασχολούνται κατά μέσο όρο 78% γυναίκες και μόνον 9% άνδρες σε συστηματική βάση.
Όμως, ο δεύτερος ρόλος για τη γυναίκα, κοστίζει ακριβά στις κοινωνίες μας. Κοστίζει κοινωνικά και οικονομικά. Και το κόστος είναι τεράστιο.
Όμως ίσως τελικά η κρίση μας βοηθά. Γιατί αναδεικνύει ξεκάθαρα τα αδιέξοδα των κοινωνιών μας που εμποδίζουν την εξέλιξή μας, που υπονομεύουν την ίδια την επιβίωσή μας. Όμως, όπως λέει και ο Μικρός Πρίγκιπας, «Αυτό που κάνει την έρημο όμορφη είναι ότι κάπου κρύβει μια πηγή!».
Σταδιακά θα δούμε ριζικές ανατροπές στη λειτουργία και το ρόλο των φύλων. Δεν πρέπει να περιμένουμε όμως ότι οι αλλαγές θα γίνουν αυθόρμητα. Χρειάζονται παρεμβάσεις και μάλιστα ξεκινώντας από τον πιο θεμελιώδη θεσμό κοινωνικοποίησης, την οικογένεια. Είναι το πρώτο «σχολείο» της κοινωνίας μας. Το φυτώριο θετικών και αρνητικών στερεοτύπων. Η κινέζικη σοφία διδάσκει τους γονείς ότι «τα παιδιά θα κάνουν το 10% από αυτό που τους λες, αλλά το 80% από αυτό που θα δουν να κάνεις».
Η λειτουργική οικογένεια συμβάλλει καταλυτικά στην εναρμόνιση της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής για τους εργαζόμενους γονείς.
Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: πώς θα αλλάξουν οι βαθιά ριζωμένες νοοτροπίες σχετικά με τα φύλα; Η εφαρμογή πρακτικών μέτρων ίσως να μπορεί να ξεκλειδώσει το αδιέξοδο του φαύλου κύκλου των έμφυλων στερεοτύπων που αναπαράγονται και μαζί αναπαράγουν τις ανισότητες.
Θα αναφερθώ σε ένα χαρακτηριστικό και χρήσιμο παράδειγμα από τη Σκανδιναβία. Στη Νορβηγία παρέχεται η δυνατότητα 59 εβδομάδων αμειβόμενης γονικής άδειας με το 80% των απολαβών (ή 49 εβδομάδων με το 100% των απολαβών). Ένα τρίμηνο προορίζεται για τον πατέρα, αντίστοιχο διάστημα για τη μητέρα, και το υπόλοιπο οι γονείς το μοιράζονται με δική τους απόφαση. Αντίστοιχη πολιτική εφαρμόζεται στη Σουηδία.
Η υποδοχή και αποδοχή αυτών των «ονοματισμένων» τριμήνων από τους άνδρες ήταν εντυπωσιακή. Σταδιακά, φαίνεται να αντιμετωπίζουν την προοπτική αυτή όχι ως υποχρέωση αλλά ως ένα πολύτιμο δικαίωμα και ευκαιρία να μοιραστούν χρόνο με τα παιδιά τους. Η υποχρέωση της τρίμηνης άδειας ήταν αρκετή για να ανακαλύψουν τις χαρές της πατρότητας. Να αναπτύξουν νέες δεξιότητες και ανθρώπινες πτυχές του εαυτού τους.
Με τη ρύθμιση αυτή, επιλύεται με έναν δίκαιο τρόπο το θέμα της γονικής άδειας. Αντιμετωπίζονται όμως και μια σειρά δυσλειτουργίες στο όλο σύστημα που εμπλέκει την οικογένεια, το επάγγελμα και το φύλο. Αν οι πιθανότητες ανδρών και γυναικών να απουσιάσουν για την ανατροφή του παιδιού τους, είναι ίδιες, τότε επιλύονται αρκετά προβλήματα παράλληλα. Κατ'αρχάς, εκλείπει αυτομάτως ο λόγος «επιλογής» του φύλου του υποψηφίου κατά την πρόσληψη. Τα δύο φύλα έχουν τις ίδιες ευκαιρίες να προοδεύσουν επαγγελματικά, χωρίς οι επιλογές σταδιοδρομίας να συνδέονται αυτονόητα με την τεκνοποίηση και την ανατροφή των παιδιών. Άνδρες και γυναίκες, όταν μοιράζονται τις ευθύνες της οικογένειας, μπορούν να αποδώσουν εξίσου. Η συμφιλίωση της επαγγελματικής, κοινωνικής και οικογενειακής ζωής αποβαίνει προς όφελος του ατόμου, της οικογένειας, αλλά και της ίδιας της επιχείρησης.
Δεν είναι τυχαίο ότι η παροχή υψηλής ποιότητας υπηρεσιών για την φροντίδα παιδιών από τη γέννηση έως και την ολοκλήρωση της φοίτησης στην υποχρεωτική σχολική εκπαίδευση, αποτελεί προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό διατυπώθηκε επίσημα στη Βαρκελώνη το 2002.
Η δημιουργία οικογένειας, η ανατροφή, η φροντίδα και η διαπαιδαγώγηση των παιδιών αποτελεί θέμα και ευθύνη όλων μας! Αφορά εξίσου άνδρες και γυναίκες. Αφορά την πολιτεία, τους θεσμούς κοινωνικοποίησης και φροντίδας, τις επιχειρήσεις και τους εργοδότες.
Αν ενέχει κόστος, αυτό είναι ένα κόστος που πρέπει όλοι μας να αναλάβουμε. H επένδυση στη φροντίδα και στην ανατροφή των παιδιών μας είναι μια επένδυση υψηλής απόδοσης. Γιατί πρόκειται για την ίδια την επιβίωση και την ευημερία της κοινωνίας μας.
Τον θεσμό της Οικογένειας δεν πρέπει να τον θεωρούμε δεδομένο. Πρέπει να τον φροντίσουμε, για να παραμείνει ζωντανός. Για να παράγει ανθρώπους με αξίες και αρχές. Και πρώτα απ' όλα, με αμοιβαίο σεβασμό του ενός φύλου προς το άλλο. Όσο πιο σοβαρά και υπεύθυνα αντιμετωπίσουμε την ισορροπία των φύλων μέσα στην οικογένεια, τόσο πιο ανθρώπινη ζωή θα χαρίζουμε στους εαυτούς μας.