O Ρίτσαρντ Φάινμαν, γεννημένος στο Κουίνς της Νέας Υόρκης το 1918, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς φυσικούς όλων των εποχών, βραβευμένος με Νομπέλ Φυσικής το 1965 για τη συμβολή του στην ανάπτυξη της κβαντικής ηλεκτροδυναμικής, και κάτοχος της έδρας Richard C. Tolman στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνια μέχρι το τέλος της ζωής του το 1988.
Ένα από τα ευρύτερα γνωστά επιτεύγματά του είναι η σύλληψη και πρόταση μιας μεθόδου για την γραφική αναπαράσταση των αλληλεπιδράσεων των στοιχειωδών σωματιδίων. Η λογική πίσω από τα αρχικά «Διαγράμματα Φάινμαν» η οποία επέτρεπε τη διαισθητική αντίληψη των πολύπλοκων αυτών αλληλεπιδράσεων (όπως το περίεργο σχηματάκι - sic - στην παρακάτω εικόνα), υιοθετήθηκε από το σύνολο των θεωρητικών φυσικών και ως «Διαγράμματα Φάινμαν», αναφέρονται πλέον όσα διαγράμματα έχουν προταθεί έκτοτε με βάση την ίδια λογική.
Το πρώτο δημοσιευμένο «Διάγραμμα Φάινμαν» στο περιοδικό Physical Review, το 1949.
Πέραν του έργου του στη θεωρητική φυσική, ο Φάινμαν συμμετείχε στο «Πρόγραμμα Manhattan» για την ανάπτυξη της ατομικής βόμβας κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν μέλος της «Επιτροπής Rogers» για τη διερεύνηση των αιτίων της τραγωδίας του διαστημικού λεωφορείου Challenger, ενώ θεωρείται, ακόμη, ότι συνέβαλε με τις πρωτοποριακές του ιδέες στο να τεθούν οι βάσεις της κβαντικής υπολογιστικής και της νανοτεχνολογίας.
Το κείμενο αυτό, ωστόσο, δεν εστιάζει σε κανένα από τα αμιγώς επιστημονικά επιτεύγματα του Ρίτσαρντ Φάινμαν, αλλά στην ιδιαίτερης ακτινοβολίας προσωπικότητά του, όπως διασώζεται μέσα από βιβλία, αφηγήσεις, αλλά και βιντεοσκοπημένες διαλέξεις, ομιλίες και συνεντεύξεις του.
Ο Φάινμαν ήταν αναμφισβήτητα ένας από τους πιο χαρισματικούς «δασκάλους» που πέρασαν ποτέ από την επιστημονική κοινότητα, ένας πρωτοπόρος της επικοινωνίας της επιστήμης, παθιασμένος, με χιούμορ, πολυταξιδευμένος, με ποικίλα ενδιαφέροντα (από τα bongo drums μέχρι τη ζωγραφική), και με μια - σχεδόν παιδική - περιέργεια που τον οδηγούσε να καταπιάνεται διαρκώς με αντικείμενα που του κέντριζαν το ενδιαφέρον, όσο ετερόκλητα και αν ήταν αυτά μεταξύ τους.
Το διαδίκτυο μας επιτρέπει σήμερα να έχουμε εικόνα «από πρώτο χέρι» για όλα τα προηγούμενα, μέσα από videos στα οποία ο ίδιος ο Φάινμαν ξεδιπλώνει πτυχές αυτής της πραγματικά μοναδικής προσωπικότητας. Παρακολουθώντας τον να μιλάει, αλλά και διαβάζοντας για αυτόν (συνιστώ ανεπιφύλακτα το βιβλίο του "Surely You're Joking, Mr. Feynman"), μπορεί κανείς να ανακαλύψει τον τρόπο σκέψης του, τις απόψεις του για τη φύση, τον άνθρωπο και την επιστήμη, να ανακαλύψει τη στάση του - με λίγα λόγια - απέναντι στην ίδια τη ζωή.
Από το σύνολο της πληροφορίας για τον Φάινμανπροσωπικά ξεχωρίζω τρία σημεία από συνεντεύξεις και ομιλίες του, τα οποία και αξιολογώ ως ιδιαίτερης σημασίας ώστε να τα θεωρώ - πρακτικά - μαθήματα ζωής. Αυτά και θα μοιραστώ μαζί σας στη συνέχεια.
Μάθημα 1ο: Περί αβεβαιότητας και γνώσης
Το να ακούς ένα από τα λαμπρότερα μυαλά της σύγχρονης επιστήμης να λέει:
"I'm not absolutely sure of anything, and of many things I don't know anything about"
φαντάζει παράταιρο σε έναν κόσμο που μοιάζει ιστορικά να κυριαρχείται από την ηγεμονία αυτόκλητων αυθεντιών. Ή συστημάτων αυθεντιών, αν θέλετε, από την πολιτική και τη θρησκεία μέχρι την κοινωνική πραγματικότητα και την ίδια την επιστήμη.
"I don't feel frightened by not knowing things"
συνεχίζει ο Φάινμαν , και αναπόφευκτα φέρνει στο μυαλό του καθενός όλες εκείνες τις φορές (ιστορικές αλλά και σύγχρονες) που κάποια από τις «αυθεντίες» που ανέφερα προηγούμενα προσπάθησε και κατάφερε να επιβάλει το φόβο σε περισσότερους ή λιγότερους ανθρώπους προκειμένου να τους χειραγωγεί, βασισμένη στην αβεβαιότητα του αγνώστου.
Πόσο ελεύθεροι μπορούμε να είμαστε άραγε όταν ζούμε τη ζωή μας διαρκώς φοβισμένοι (ή και βολικά αποχαυνωμένοι ενίοτε), μη στηριζόμενοι στις δυνάμεις μας αλλά αναζητώντας μια αυθεντία για να μας δώσει τις απαντήσεις που χρειαζόμαστε, ή που νομίζουμε ότι χρειαζόμαστε;...
Μάθημα 2ο: Περί τιμών
O Φάινμαν έδωσε τη συγεκριμένη απάντηση ερωτηθείς για το τι σημαίνουν για αυτόν τα βραβεία που είχε λάβει, με σημαντικότερο βέβαια το Νομπέλ Φυσικής.
"Ι've already got the prize. The prize is the pleasure of finding the thing out; the kick in the discovery; the observation of the people use it. Those are the real things. The honors are unreal to me."
Οι παραπάνω λέξεις αποτελούν εν ολίγοις και την εξήγηση του γιατί τόσοι άνθρωποι, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, αφιέρωσαν και εξακολουθούν να αφιερώνουν τόσο χρόνο και κόπο στην επιστήμη. Το βραβείο του επιστήμονα δεν είναι οι τιμές. Οι τιμές μπορεί να έρθουν ως αναγνώριση της δουλειάς κάποιου - ή και να μην έρθουν ποτέ - ωστόσο αυτό δεν αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο ένας πραγματικός λάτρης της επιστήμης* αντιμετωπίζει την ενασχόλησή του με αυτή.
Πέρα από την επιστήμη και τους επιστήμονες ωστόσο, η ταπεινή μου άποψη είναι ότι τα λόγια του Φάινμαν έχουν εφαρμογή στη ζωή του κάθε ανθρώπου. Όταν ασχολείσαι με κάτι αποσκοπώντας αποκλειστικά στην αναγνώριση και τις τιμές, έχεις χάσει το σημαντικότερο κομμάτι τόσο αυτής της ενασχόλησης, όσο και της ίδιας της ζωής: τη χαρά του να κάνεις κάτι το οποίο αγαπάς. Προφανώς και αυτό δεν αφορά τους στόχους που μπορεί να έχει κάποιος στη ζωή του και τη λαχτάρα του να τους πραγματοποιήσει, αφορά όμως την εμμονή για την αναγνώρισή του από τους άλλους μέσω των τιμών. Και εάν αυτή τελικά δεν έρθει, για ανθρώπους με τέτοιες εμμονές κάθε προσπάθεια έως τότε καθίσταται κενή. Πολλές φορές δε, αυτό συμβαίνει και μετά την παροδική «λάμψη» μιας βράβευσης. Τα παραδείγματα πραγματικά αναρίθμητα, και η παρατήρηση της ουσιαστικής δυστυχίας σε ανθρώπους που φαινομενικά έχουν κατακτήσει πολλές «κορυφές» στη ζωή τους κάθε άλλο παρά μη σχετική είναι.
Ο αστερίσκος στο τέλος της προ-προηγούμενης παραγράφου αφορούσε το αναμενόμενο - και εύλογο θα έλεγα - ερώτημα για το αν όλοι οι επιστήμονες είναι τόσο «ρομαντικοί λάτρεις της επιστήμης» όπως παρουσιάζονται μέσα από το συγκεκριμένο απόσπασμα των λόγων του Φάινμαν. Η απάντηση είναι ένα σαφές «όχι». Μετρώντας πάνω από 10 χρόνια στο συγκεκριμένο χώρο, θα τολμούσα να πω μάλιστα ότι στη σημερινή εποχή αυτοί οι «ρομαντικοί» δεν αποτελούν καν την πλειοψηφία των όσων εμπλέκονται με την επιστήμη και βιοπορίζονται από την ενασχόλησή τους με αυτήν. Οι επιστήμονες είναι και αυτοί άνθρωποι, άλλωστε, και δε θα μπορούσαν να αποτελούν εξαίρεση των όσων αναφέρω στην προηγούμενη παράγραφο. Ωστόσο, η επιστήμη όπως και η ίδια η κοινωνία, προχωρούν μπροστά ωθούμενες από τις μειοψηφίες. Από ανθρώπους που αναγνωρίζουν την ουσία αυτού που τόσο αυθόρμητα διατυπώνει ο Φάινμαν και προσπαθούν να το εφαρμόζουν στη ζωή τους. Όσο μπορούν και όσο αντέχουν.
Μάθημα 3ο: Περί σύμπαντος και ζωής
Το συγκεκριμένο απόσπασμα δε χρειάζεται ιδιαίτερη ανάλυση, μιας και σε φιλοσοφικό επίπεδο μπορεί να ερμηνευτεί διαφορετικά από τον καθένα. Εγώ θα μείνω στην αποστροφή του Φάινμαν μετά την παράθεση όλης της σοφίας που μπορεί να περιλαμβάνεται (ή να μην περιλαμβάνεται) στη φράση "The whole universe, is in a glass of wine" όπως επιχειρούμε να την αναλύσουμε με την ανθρώπινη λογική:
"...remember that nature doesn't know it."
Όπως πολλοί από τους ανθρώπους φαίνεται να μη γνωρίζουμε τίποτα για τη φύση και την ίδια τη ζωή...
Αναδημοσίευση από το blog Mind Pieces